فرارو آرون دیوید میلر، تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه در بنیاد کارنگی برای صلح بین الملل

به نقل از نشریه فارن پالیسی، بی تردید، آغاز اجرای آتش بس در غزه، آزادی گروگان ها و رساندن کمک های انسانی به غیرنظامیان فلسطینی دلایلی موجه برای شادی و امید به شمار می روند. دونالد ترامپ، رییس جمهور ایالات متحده و فرستادگان او نیز سزاوار قدردانی اند که توانستند توافقی را نهایی کنند که بیش از یک سال روی میز مانده و از دسترس طرفین درگیر دور بود. اکنون، فلسطینی ها و اسراییلی ها سزاوار فرصتی برای نفس کشیدن اند.

با این حال، اگر این لحظه ی حساس به رضایت مندی زودرس دیپلماتیک و کندی در تداوم تلاش های صلح بینجامد، فرصتی گران بها از کف خواهد رفت. حتی اگر این مرحله از توافق غزه به درستی اجرا شود، با توجه به بی اعتمادی عمیق میان دو طرف، هیچ تضمینی برای آن وجود ندارد. در حقیقت، بدون نقش آفرینی فعال تر و قاطع تر دولت ترامپ در مهار سیاست های الحاق گرایانه ی اسراییل، امید به گسترش این توافق و دستیابی به صلحی فراگیر و پایدار در منطقه به سادگی از میان خواهد رفت.

چند ماه پیش از حمله ی 7 اکتبر حماس به اسراییل، یکی از نویسندگان این مقاله درباره ی احتمال آغاز سومین انتفاضه در کرانه ی باختری هشدار داده بود. از آن زمان تاکنون، وضعیت به مراتب وخیم تر شده است؛ خشونت میان فلسطینی ها و اسراییلی ها افزایش یافته و گسترش بی وقفه ی شهرک سازی ها بنیان های ثبات و روند صلح را تضعیف کرده است.

برای درک عمق بحران، کافی است به چند واقعیت کلیدی توجه شود: پیش از اکتبر 2023، 190 پایگاه شهرک نشینی غیرقانونی در کرانه ی باختری وجود داشت؛ یعنی 190 نقطه ای که بدون طی روند قانونی اسراییل شکل گرفته بودند. اما از اکتبر 2023 تاکنون، 114 پایگاه تازه نیز احداث شده اند. هر یک از این پایگاه ها چه سکونتگاه های جدید و چه مزارع کشاورزی در عمل به معنای سلب مالکیت از فلسطینیان و محروم کردن آنان از زمین های خود بوده است.

در همین بازه، دست کم 11 پایگاه غیرقانونی، به طور رسمی قانونی اعلام شده اند و 68 سایت کشاورزی نیز زیرساخت کامل دولتی دریافت کرده اند. برای تحقق این سیاست، دولت اسراییل حدود 13,600 جریب از اراضی فلسطینی را مصادره کرده است؛ بخشی با عنوان زمین دولتی ، بخشی با بیش از 100 دستور نظامی تصرف و بخشی دیگر با گسترش مناطق حائل پیرامون شهرک های موجود.

اما شاید مهم ترین تحول، احیای طرح توسعه ی منطقه ی E1 میان اورشلیم و شهرک معاله آدومیم باشد؛ طرحی که در اواخر اوت امسال به تصویب کمیته ی عالی برنامه ریزی رسید و در 11 سپتامبر با امضای بنیامین نتانیاهو در مراسمی رسمی تأیید نهایی شد. این پروژه، ساخت 3,400 واحد مسکونی جدید را شامل می شود که عملاً کرانه ی باختری را به دو نیم شمالی و جنوبی تقسیم می کند و پیوستگی سرزمینی لازم برای تشکیل دولت فلسطینی را تقریباً غیرممکن می سازد.

تمام دولت های آمریکا تا پیش از این توانسته بودند اسراییل را از ساخت وساز در منطقه ی E1 بازدارند؛ اما این بار شرایط متفاوت است. زمانی که بزالل اسموتریچ، وزیر دارایی اسراییل در 14 اوت از پیشبرد پروژه خبر داد، واکنش واشنگتن به شکلی کم سابقه محتاط بود: سخنگوی وزارت خارجه ی آمریکا تنها تاکید کرد کرانه ی باختری باثبات به امنیت اسراییل کمک می کند و با هدف صلح همسو است . علاوه بر آن، مایک هاکبی، سفیر ایالات متحده در اسراییل، اعلام کرد واشنگتن با پروژه مخالفتی ندارد و آن را نقض قوانین بین المللی نمی داند؛ تصمیم گیری در مورد آن را نیز در صلاحیت دولت اسراییل توصیف کرد. این چرخش آشکار در موضع آمریکا، در عمل چراغ سبزی به تل آویو است تا روند شهرک سازی را ادامه دهد و واقعیت های جدید جغرافیایی بر زمین تحکیم کند؛ واقعیت هایی که چشم انداز صلح پایدار و تشکیل دولت مستقل فلسطینی را بیش از پیش به رؤیایی دور از دسترس تبدیل می کند.

وضعیت امنیتی در کرانه ی باختری به طور نگران کننده ای رو به وخامت گذاشته است. ارتش اسراییل تنها در سال 2025 حدود 7,500 یورش نظامی انجام داده است. از سال 2023 تاکنون، بیش از 20 هزار فلسطینی بازداشت و 999 نفر کشته شده اند که از این میان، 967 تن به دست نیروهای اسراییلی و بیش از 20 نفر به دست شهرک نشینان مسلح جان باخته اند. بنا بر برآورد سازمان ملل متحد، بیش از 3 هزار مورد خشونت به تحریک شهرک نشینان افراطی اسراییلی ثبت شده است. به اختصار، در حالی که نگاه ها متوجه آتش بس شکننده غزه و آزادی گروگان ها است، کرانه ی باختری در آستانه ی انفجار قرار دارد.

رهبران اسراییلی و فلسطینی از احتمال پایان جنگ در غزه استقبال کرده اند، اما عناصر در دولت اسراییل از جمله برخی وزرا با توافق غزه مخالفت کرده اند و بیم آن می رود که برای حفظ جایگاه خود در ائتلاف حاکم، خواستار جبران از طریق گسترش شهرک سازی های تازه شوند. هنوز برای جلوگیری از سقوط کامل کرانه ی باختری به ورطه ی جنگ دیر نشده است، اما تحقق آن به رهبری ای مصمم تر و هوشمندانه تر از آنچه در غزه دیده شد، نیاز دارد. اسراییل باید خشونت شهرک نشینان را مهار کند، قانون و نظم را در میان آنان برقرار سازد، تصرف زمین های فلسطینی را متوقف کند و از قانونی سازی پسینی شهرک ها و اجرای پروژه ی E1 ست بردارد.

بزرگ ترین ابهام در وضعیت کنونی آن است که آیا دولت دونالد ترامپ واقعاً اراده و توان لازم برای مدیریت بحران خاورمیانه را دارد یا نه. تا این لحظه، کاخ سفید هیچ نشانه ای از نگرانی نسبت به سیاست های اسراییل در کرانه ی باختری بروز نداده است. در واقع، ترامپ تحریم هایی را که دولت پیشین جو بایدن علیه شهرک نشینان اسراییلی اعمال کرده بود لغو کرده و در برابر افزایش بی وقفه ی ساخت وسازهای شهرک نشینی سکوت اختیار کرده است. علاوه بر این، سابقه ی مواضع سفیر ایالات متحده در اسراییل در حمایت از الحاق کرانه ی باختری نیز بر پیچیدگی وضعیت افزوده است.

اگر رییس جمهور آمریکا واقعاً خواهان صلحی پایدار و فراگیر است، نباید اجازه دهد که غزه تنها محور تمرکز دیپلماسی واشنگتن باشد. این امر مستلزم تجدید تعهد به سیاست های ضد شهرک سازی، توقف پروژه ی E1 و ترسیم افقی سیاسی و قابل باور برای اسراییلی ها و فلسطینی ها است. ترامپ باید در کرانه ی باختری همان قاطعیت و عزم را به کار گیرد که در روند آتش بس غزه نشان داد؛ زیرا صلح نیم بند در یک منطقه و بی توجهی به دیگری محکوم به شکست است.