با سقوط شدید صادرات جنگنده های روسیه در ده سال گذشته، چین در موقعیت بهتری قرار گرفته تا خلأ به وجود آمده از افت جایگاه متحده خود را پر کند و به برخی بازارهای دیگر نیز نفوذ نماید. هنگام بررسی صادرات جنگنده های چینی، توجه به نوع جنگنده های فروخته شده و بازه ی زمانی اهمیت دارد. در دوران جنگ سرد و پس از اختلافات و جدایی چین و شوروی، چین به گزینه ای جایگزین برای کشورهایی ضد غربی تبدیل شد که روابط ضعیفی با اتحاد جماهیر شوروی نیز داشتند.

در گذشته، چین عمدتاً جنگنده هایی در سطح پایین صادر می کرد که به عنوان نسخه هایی ضعیف تر از جنگنده های شوروی شناخته می شدند، مانند Chengdu J-7 که یک نسخه کپی از MiG-21 Fishbed بود. اما اکنون این وضعیت در حال تغییر است و جنگنده هایی مانند J-10C Vigorous Dragon و جنگنده ی نسل پنجمی در حال توسعه ی J-35، گزینه هایی پیشرفته برای کشورهایی ارائه می دهند که به دنبال جایگزینی برای هواپیماهای غربی هستند.

کشورهایی که جنگنده های قدیمی چینی را در اختیار دارند

کشورهای زیادی که معمولاً با محدودیت های مالی مواجه هستند، هنوز از جنگنده های قدیمی چینی استفاده می کنند. این جنگنده ها شامل Shenyang F-5 (کپی MiG-17 ساخت شوروی)، Shenyang J-6 (نسخه ی تحت لیسانس MiG-19)، و Chengdu J-7 (نسخه ی تحت لیسانس MiG-21) هستند. هر سه نوع این جنگنده ها در نیروی هوایی کره شمالی یافت می شوند. F-5 بسیار قدیمی است، به طوری که مدل مادر آن یعنی MiG-17 در سال 1952 و در زمان اوج جنگ کره وارد خدمت شد.

کشورهای دارنده فعلی J-6 شامل میانمار، کره شمالی، پاکستان، سودان، تانزانیا و زامبیا هستند. کشورهای زیادی نیز پیش تر از این جنگنده استفاده کرده اند. در خصوص J-7 (MiG-21)، تولید نسخه صادراتی این جنگنده در چین تا سال 2013 ادامه داشت، زمانی که آخرین نمونه ها به بنگلادش تحویل داده شدند. امروزه این جنگنده در بسیاری از کشورهای آفریقایی مانند نیجریه، سودان، تانزانیا، زیمبابوه و نامیبیا و همچنین در ایران، پاکستان، بنگلادش و سریلانکا یافت می شود.

البته همه ی این کشورها در حال حاضر جنگنده های چینی خریداری نمی کنند، اما بسیاری از آن ها همچنان از مشتریان جنگنده های چینی هستند. برای سال ها، بازار صادرات جنگنده ی چین عمدتاً بر کشورهای آفریقایی متمرکز بود. اما اکنون این وضعیت تغییر کرده و کشورهای بیشتری چین را به عنوان منبعی برای جنگنده های پیشرفته در نظر می گیرند. جنگنده هایی مانند J-35 جدید ممکن است از دید برخی کشورها از جنگنده های روسی نیز پیشرفته تر باشند.

لازم است به طور جداگانه به پاکستان به عنوان یک شریک تسلیحاتی چین اشاره شود؛ زیرا این کشور به یک مورد ویژه در صادرات جنگنده های چینی تبدیل شده است. پیش تر، پاکستان به جنگنده های ساخت ایالات متحده متکی بود و همچنان از F-16 Fighting Falcon استفاده می کند اما اکنون به سمت جنگنده های چینی گرایش یافته است. پاکستان در حال حاضر تنها مشتری خارجی جنگنده ی چندمنظوره ی چینی Chengdu J-10 است.

پاکستان حدود 20 فروند Chengdu J-10 در خدمت دارد و 16 فروند دیگر نیز سفارش داده است. این جنگنده معادل جنگنده آمریکایی F-16 Fighting Falcon در نظر گرفته می شود. گزارش های گسترده ای وجود دارد مبنی بر اینکه اسراییل در اواخر دهه 1980 بخشی از طراحی های خود برای پروژه لغو شده ی IAI Lavi را به چین فروخته است. مجله ی The War Zone مدعی است که با وجود شواهد قوی مبنی بر انتقال طراحی، فناوری و حتی نقشه های فنی به چین، J-10 جت بزرگ تر و سنگین تری است و بنابراین همچنان هواپیمایی به طور قابل توجهی متفاوت محسوب می شود.

نکته ی قابل توجه دیگر، همکاری چین با پاکستان برای توسعه ی جنگنده ای ارزان و سبک برای نیروی هوایی پاکستان به نام JF-17 Thunder (یا FC-1 Xiaolong در چین) است. اگرچه پاکستان بخش زیادی از بدنه ی این هواپیما را تولید و مونتاژ می کند، اما سیستم هایی مانند آویونیک و کنترلگرهای پروازی از چین تأمین می شوند.

این جنگنده توسط آذربایجان، میانمار و نیجریه نیز خریداری شده است. به طور جداگانه، گزارش هایی منتشر شده که پاکستان اولین مشتری صادراتی J-35 نسل پنجمی خواهد بود، اما این کشور به سرعت این شایعات را رد کرد.

همه ی صادرات جنگنده های چینی شامل مدل های پیشرفته نیستند. بسیاری از کشورها نیاز به هواپیماهای آموزشی پیشرفته ای دارند که همزمان بتوانند نقش جنگنده سبک را نیز ایفا کنند. در این نقش، Hongdu JL-8 (یا Nanchang JL-8 / Karakorum-8) وارد میدان می شود که آن نیز به طور مشترک توسط چین و پاکستان توسعه یافته است. این مدل نقشی مشابه با Yak-130 روسی، Aermacchi MB-339 ایتالیایی، Alpha Jet فرانسوی و L-39 Albatros ساخت جمهوری چک دارد.

خریداران این مدل عبارتند از: آنگولا، بنگلادش، بولیوی، مصر، غنا، لائوس، میانمار، نامیبیا، سریلانکا، سودان، ونزوئلا، زامبیا، زیمبابوه. این مدل پیش تر توسط تانزانیا نیز استفاده می شد. کشورهایی مانند مصر و ونزوئلا در حال حاضر از جنگنده های خط مقدم چینی استفاده نمی کنند. بلکه جنگنده های ساخت ایالات متحده (مانند F-16) و روسی/شوروی (مانند خانواده ی Su-27/Su-30) وظیفه ی اصلی را برای این کشورها در میدان نبرد برعهده دارند.

کشورهایی که هم اکنون جنگنده های خط مقدم چینی خریداری می کنند یا در حال مذاکره برای خرید هستند :

در آفریقای زیر صحرا، کشورهای اندکی از جنگنده های خط مقدم استفاده می کنند. برخی کشورها مانند آنگولا از جنگنده های قدیمی شوروی برای این منظور استفاده کرده و آفریقای جنوبی تعداد محدودی جنگنده Saab Gripen سوئدی در اختیار دارد که نگهداری آن ها بسیار ضعیف و همراه با تلفات بوده است. برای بسیاری از این کشورها، جنگنده های سبک برای مقابله با شورش های سطح پایین و در شرایط فقدان دفاع هوایی کافی است. در همین حال، امارات متحده عربی و زامبیا جنگنده ی آموزشی پیشرفته/سبک Hongdu JL-10 را از چین خریداری کرده اند.

در حال حاضر، جنگنده های سطح بالای بومی سازی شده چین شامل J-10، J-20 Mighty Dragon و J-35 هستند. مانند F-35 آمریکایی، گمان می رود Shenyang J-35 با هدف صادرات توسعه یافته باشد و چین در حال توسعه نسخه ی دریایی این جنگنده برای خدمت روی ناوهای هواپیمابر خود است که به سرعت در حال توسعه هستند. همچنین احتمال دارد که نیروی هوایی چین خود نیز این جنگنده را به عنوان گزینه ای ارزان تر نسبت به J-20 خریداری کند.

گزارش هایی از چین در ژوییه 2025 نشان داد که جنگنده J-35 اکنون وارد تولید انبوه شده است، اگرچه هنوز مشخص نیست که شرکت Shenyang موفق به دریافت هرگونه سفارش صادراتی برای آن شده است یا نه. در هر صورت، هیچ موردی به صورت رسمی تأیید نشده است. در مورد J-20، چین ممنوعیت صادرات برای J-20 Mighty Dragon وضع کرده است، مشابه با ممنوعیت صادرات F-22 Raptor توسط ایالات متحده.

همان طور که پیش تر گفته شد، پاکستان تنها مشتری صادراتی فعلی J-10 است، هرچند گزارش هایی تأییدنشده مبنی بر سفارش این جنگنده توسط مصر نیز منتشر شده. مصر تحت فشار قانون CAATSA آمریکا مجبور شد سفارش های خود برای جنگنده های روسی Flanker را لغو کند. پس از آن، ایالات متحده از فروش جنگنده های پیشرفته F-35 به مصر سر باز زد و توافق اولیه در دولت اول ترامپ را نادیده گرفت. به همین شکل، امارات متحده عربی نیز پس از خروج آمریکا از توافق فروش F-35، احتمال خرید جنگنده های چینی را مطرح کرده است.

در حالی که بازارهای بالقوه صادرات جنگنده های چینی عمدتاً روی کشورهای سابق وابسته به شوروی یا روسیه تمرکز دارند، اما موضوع به این سادگی نیست. به عنوان مثال، به دلیل رقابت های سیاسی، تقریباً غیرقابل تصور است که هند جنگنده های چینی خریداری کند، زیرا هند سال هاست در تلاش است اقتصاد خود را از چین جدا کند و حتی پروازهای مستقیم میان دو کشور را ممنوع کرده است.

هند در حال حاضر مشغول تولید جنگنده های بومی مانند Tejas، مونتاژ تحت لیسانس جنگنده های روسی Su-30MKI، خرید Rafaleهای فرانسوی و احتمالاً خرید جنگنده های آمریکایی مانند F-21 (نسخه ارتقایافته F-16 برای هند) است.

احتمال خرید جنگنده های چینی توسط ویتنام نیز پایین است، چرا که بی اعتمادی عمیقی نسبت به چین در این کشور وجود دارد. ویتنام به طور سنتی جنگنده های روسی خریداری می کرد، اما این کار اکنون برای این کشور دشوار شده است. همزمان با گسترش روابط دو کشور، گزارش شده که ایالات متحده در حال مذاکره برای فروش جنگنده های F-16 به ویتنام است. کشورهای منطقه آسیا-اقیانوسیه مانند کره جنوبی، ژاپن، فیلیپین و استرالیا نیز اصلاً چین را برای خرید جنگنده های جدید در نظر نمی گیرند.

همچنین احتمال بسیار کمی وجود دارد که هیچ یک از کشورهای عضو ناتو به فکر خرید جنگنده های چینی بیفتند. در حال حاضر، کشورهای کمی در آمریکای مرکزی و جنوبی جنگنده های خط مقدم در اختیار دارند، و فرصت های صادراتی در آن منطقه محدود است. آرژانتین تهدید کرده بود که جنگنده های چینی خریداری خواهد کرد، چراکه بریتانیا بارها فروش جنگنده به این کشور را مسدود کرده بود، اما در نهایت آرژانتین موفق شد جنگنده های F-16 کارکرده دانمارکی را خریداری کند. این احتمال وجود دارد که کشورهایی مانند کوبا و ونزوئلا در آینده جنگنده های چینی خریداری کنند.

در منطقه آسیا، مشتریان بالقوه ای مانند مالزی، اندونزی و ایران برای جنگنده های چینی وجود دارند. به گزارش رویترز، اندونزی در حال بررسی سفارش جنگنده های J-10 چینی است که توسط چین به این کشور پیشنهاد شده. یکی از مشتریان احتمالی جنگنده های چینی در آینده ایران است. پس از آن که روسیه از تحویل جنگنده های مدرن به ایران خودداری کرد و پس از حمله جنگنده های اسراییلی به ایران در سال 2025، گزارش شده که ایران در حال مذاکره فعالانه برای خرید جنگنده J-10C از چین است.

طبق گزارش SIPRI در سال 2024، در مورد صادرات تسلیحات جهانی، ایالات متحده در صدر جدول صادرات جنگنده های نظامی قرار دارد. در مجموع، آمریکا سفارش هایی برای 996 هواگرد رزمی دارد، پس از آن فرانسه (214)، کره جنوبی (140)، روسیه (71)، چین (57)، ایتالیا (50) و بریتانیا (14) در رتبه های بعدی قرار دارند. این آمار شامل هلیکوپترهای رزمی نمی شود، اما هواپیماهای سبک تهاجمی/آموزشی (مانند Yak-130 روسیه) را در بر می گیرد، بنابراین همه این هواگردها لزوماً جنگنده های خط مقدم نیستند.

در حال حاضر، صادرات جنگنده های چینی هنوز محدود است. با این حال، امکان دارد این صادرات به زودی گسترش چشمگیری پیدا کند، چراکه تقاضا برای جنگنده ها رو به افزایش است، توان صادراتی روسیه محدود مانده و چین در حال توسعه جنگنده های پیشرفته تر و جذاب تری است. حتی روزنامه روسی Izvestia در ژوییه 2025 پیشنهاد داده بود که J-35 چینی می تواند گزینه ای برای جنگنده دریایی مورد نیاز روسیه در آینده باشد. برای چندین دهه، روسیه خود را کشوری پیشرو در توسعه و صادرات جنگنده ها می دانسته، نه کشوری واردکننده اما شاید به دلیل تحریم ها و مشکلات اقتصادی، این رویه در سال های آینده تغییر پیدا کند.