وقتی باستان شناسان برای نخستین بار به درون یک چاه متروک رومی در شهر اُسیجِک (Osijek) کرواسی نگاه کردند، انتظار نداشتند با شاهدان خاموش یک نبرد فراموش شده روبه رو شوند. در عمق تاریک چاه، هفت اسکلت انسانی به شکل کامل یافت شد، مردانی که حدود 1700 سال پیش جان باخته بودند.

به گزارش فرادید، اکنون پژوهشی تازه نشان می دهد این مردان احتمالاً سربازان رومی بوده اند که در یکی از آشفته ترین دوره های امپراتوری، میانه سده سوم میلادی، کشته شده اند. این کشف سال 2011، در محل شهر باستانی مورسا (اُسیجِک امروزی) انجام شد و از مهمترین یافته های باستان شناسی بالکانِ رومی به شمار می رود. پژوهشگران از کرواسی، آلمان و اسلوونی با استفاده از تاریخ گذاری رادیوکربنی، تحلیل شیمی ایزوتوپی و توالی یابی DNA باستانی، داستان این هفت مرد را بازسازی کردند؛ مردانی که آرامگاه نهایی شان، چاهی متروکه بود.

برپایه ی تاریخ گذاری رادیوکربنی، زمان دفن بین سال های 240 تا 340 میلادی بوده است؛ درست در دوره ای که به بحران سده سوم شهرت دارد؛ پنجاه سال جنگ داخلی، بی ثباتی سیاسی و تهاجم های خارجی که امپراتوری روم را تا مرز فروپاشی پیش برد. منابع تاریخی از دو نبرد بزرگ نزدیک مورسا یاد می کنند، از جمله نبردی میان امپراتور گالی یِنوس و شورشی به نام اینجِنیوس در حدود سال 260 میلادی.

دکتر ماریو نُواک، نویسنده اصلی مقاله از بنیاد پژوهش های انسان شناسی زاگرِب می گوید: همه شواهد به یک رویداد فاجعه بار واحد اشاره دارند. به نظر می رسد این هفت مرد اندکی پس از مرگ در چاه انداخته شده اند؛ اجسادشان هنوز متلاشی نشده بود که گواه دفن یا به احتمال بیشتر، رهاسازی دسته جمعی پس از نبرد است.

شواهد باستان شناسی نیز از این فرضیه پشتیبانی می کنند: اسکلت ها کامل و روی هم یافت شدند، گویی همگی در یک زمان به درون چاه ریخته شده اند. سکه ای ضرب شده در سال 251 میلادی به نام امپراتور هوستیلیان نیز این بازه زمانی را تأیید می کند.

چاهSU 233/234 در مراحل مختلف کاوش، محل قرارگیری اسکلت ها را نشان می دهد: (A) اسکلت های شماره SK 2، SK 3 و SK 4؛ (B) اسکلت های شماره SK 5 و SK 7

تحلیل های زیست باستان شناسی نشان داده که همه قربانیان مردان بالغی بین 18 تا 50ساله بوده اند، با میانگین قد حدود 172/5 سانتی متر؛ بلندقدتر و نیرومندتر از میانگین مردم عادی آن دوران. استخوان هایشان نشانه هایی از فشار و آسیب های ناشی از فعالیت بدنی شدید داشت.

شماری از آن ها صدمات واضح نبرد بر بدن داشتند: یکی از اسکلت ها زخمی سوراخ شده در استخوان سینه داشت که شاید ناشی از نیزه یا تیر بوده، دیگری ضربه شمشیر بر بازو و دنده داشت و سومی آثار ضربه ی کهنه بر جمجمه داشت. این مردان قربانی بیماری یا قحطی نبودند، بلکه جنگاورانی بودند که با شمشیر زیستند و با شمشیر مردند.

نُواک توضیح می دهد: ویژگی های جمعیتی و فیزیکی آن ها با سربازان لژیون های رومی تطابق دارد؛ مردانی جوان، قوی و بسیار فعال که شاید عضو واحدهای نظامی منظم بوده اند.

برای شناخت بهتر زندگی آنان، دانشمندان از استخوان دنده شان کلاژن استخراج کرده و نسبت ایزوتوپ های کربن و نیتروژن را سنجیدند. نتایج نشان داد رژیم غذایی شان ترکیبی از گیاهان C3 و C4 (مانند گندم و ارزن) بوده؛ غذایی بیشتر غلات محور، با گوشت اندک و کمابیش بدون غذای دریایی، درست مطابق توصیف جیره های معمول سربازان رومی در منابع تاریخی.

DNA باستانی نیز شگفتی دیگری را آشکار کرد: از میان هفت اسکلت، چهار مورد DNA کافی برای توالی یابی داشتند و نتایج نشان داد هیچ یک بومی منطقه نبوده اند. تبار ژنتیکی آن ها به شمال اروپا، شرق مدیترانه و استپ های پونتیک کاسپین بازمی گشت.

دکتر کوزیمو پُست از دانشگاه توبینگن، نویسنده مشترک این مقاله می گوید: این تنوع ژنتیکی بازتاب تنوع قومی ارتش روم است. امپراتوری از سراسر اروپا و حتی فراتر سرباز جذب می کرد و این گور جمعی نمونه زنده ای از آن تنوع در لحظه ای بحرانی است.

(A) زخم سوراخ شده در بخش جلویی استخوان جناغ، (manubrium) مربوط به اسکلت SK 4، (B) زخم سوراخ شده در بخش پشتی استخوان لگن راست مربوط به اسکلت SK 5. این افراد قربانی طاعون یا قحطی نبودند، بلکه مردانی بودند که با شمشیر زیستند و با شمشیر مردند

ترکیب شواهد ایزوتوپی، ژنومی و باستان شناسی، تصویری روشن ارائه می دهد: هفت سرباز از گوشه وکنار امپراتوری که در خدمت روم متحد شده بودند، در نبرد مورسا (یکی از خونین ترین و ناشناخته ترین درگیری های تاریخ روم) جان باختند.

در منابع تاریخی، تلفات سنگین این نبرد در حدود سال 260 میلادی ذکر شده، اما جزییات کمی ارائه شده است. شاید فاتحان به بازماندگان رحم نکردند؛ اجساد شکست خوردگان شاید به سرعت رها شده باشد. قرن ها این نشانه های خشونت زیر خیابان های اُسجیک مدفون بود.

نُواک می گوید: این یافته تنها درباره نحوه مرگ آنان نیست، بلکه درباره گستره نفوذ روم، پیوستگی مردمانش و بهای سنگین درگیری های داخلی آن هم سخن می گوید.

گور دسته جمعی مورسا را می توان نمادی از خود امپراتوری روم دانست: چندفرهنگی، نظامی گرا و در نهایت شکننده زیر بار جاه طلبی هایش. هر اسکلت داده ای تازه به پژوهش های علمی می افزاید که هدفشان بازسازی زندگی سربازان باستان است. امروزه با ترکیب باستان شناسی و ژن شناسی، دانشمندان می توانند فراتر از اشیای مادی و کتیبه ها، به زندگی واقعی مردگان پی ببرند، اینکه از کجا آمده اند، چه خورده اند و چگونه مرده اند.

در پایان مطالعه آمده: تحلیل چندرشته ای گور جمعی مورسا، بهای انسانی بحران سده سوم روم را آشکار می کند؛ بهایی که برای هزاران سال در سکوت یک چاه حفظ شده بود.