فرارو- تفال به دیوان حافظ رسم بسیار دیرینه ای در بین مردمان ایران است. بااین همه سوالی که وجود دارد این است که چرا ایرانیان برای تفال دیوان حافظ را انتخاب می کنند.

به گزارش فرارو، حافظ به عنوان یکی از اصلی ترین نمادهای فرهنگی ایران در سراسر جهان از شهرت و جایگاه ویژه ای برخوردار است. دیوان اشعار حافظ گذشته از زیبایی ادبی ای که دارد برای مردم ایران تبدیل به نمادی شده است که کاکردهای فرهنگی بسیار متفاوتی را به همراه دارد.

یکی از القاب حافظ لسان الغیب است. حافظ از دیرباز به عنوان کسی که سخن از غیب می گوید و به نوعی زبان او زبان غیب است شناخته می شود. با تکیه بر همین لقب می توان تا حد زیادی به فلسفه تفال از دیوان حافظ پی برد. اما مسئله دیگری که بسیار حائز اهمیت است، اینکه چرا به حافظ این لقب را داده اند و در اشعار حافظ چه چیزی نهفته است که عده ای فال خود را از او می خواهند؟

اشعار حافظ به سبب پیچیدگی، ایهام و نقیضه گویی ای که دارند، دارای معانی بسیار زیادی هستند. اگر اشعار بسیاری دیگر از شاعران ایران و جهان تنهاوتنها حامل یک معنی محدود هستند، در اشعار حافظ چندگانگی معنایی ای وجود دارد که هر خواننده ای با هر سطحی از علم و دانش، برداشت ویژه ای از آن ها خواهد داشت. به همین دلیل است که اشعار حافظ را می توان محلی برای تفسیر و تعبیرهای گوناگون دانست.

صدالبته که علم امروز مفاهیمی مانند فال و... را رد می کند؛ باوجوداین، تفال به دیوان حافظ، رفته رفته تبدیل به عادتی شد که اگر به فال هم معتقد نباشیم، به قصد لذت و برای خواندن شعری زیبا از دیوان حافظ این کار را انجام می دهیم. محمدعلی اسلامی ندوشن در این باره معتقد است که: هیچ کدام از شعرای ایرانی نتوانسته اند به اندازه حافظ و مانند حافظ این زبان کنایه و دوپهلو را داشته باشند؛ چنان که می دانید تمام غزلیات یک نوع حالت دوپهلو دارند، به این معنی که دو نوع مفهوم می شود از این شعرها گرفت. زمانی که می توان دو یا چند برداشت داشت می توان فال نیز گرفت؛ فرض کنید یک برداشت به طرف چپ، یکی به طرف راست، یکی به طرف زمین و یکی به طرف آسمان. این ایهام و کنایه ای که وجود دارد و برداشت های مختلفی که ایجاد می شود، شما را کمک می کند تا خودتان برداشت کنید؛ نه این که شعر به شما بگوید. شما علاقه درونی خودتان را به حساب شعر می گذارید و آن چه را از زبان او می خواهید بشنوید از زبان خودتان و در واقع از درون خودتان می شنوید.

با وجود همه این ها، تفال به دیوان حافظ به سنتی مهم و البته زیبا در ایران بدل شده است. مردم ایران با تکیه بر اشعار چندلایه حافظ، سعی می کنند تا برداشتی متناسب با اوضاع خود داشته باشند و به این بهانه، چند بیتی شعر نیز بخوانند. با گذر زمان، شعر به بخش جدایی ناپذیری از زندگی مردم ایران بدل شده است. این مسئله تا آنجا پیش رفته استکه می توان گفت که افرادی که حتی اهل خواندن شعر نیستند نیز، به شکل ناخودآگاه تحت تاثیر شعر هستند.

باوجوداینکه تفال سنت بسیار کهنی است، با ظهور حافظ و شهرت او، مردم ایران اشعار او را محل بهتری برای تفال یافتند. همین مسئله باعث شد که رفته رفته، دیوان حافظ جانشین تمام کتب دیگری شود که روزگاری مردم برای تفال از آن ها استفاده می کردند. محمدعلی اسلامی ندوشن در این باره می گوید که: همه خصوصیات حافظ بر گِرد این مسئله گره خورده است؛ برای اینکه یک وجه استثنایی است در مورد حافظ که تنها کتابی است که در زبان فارسی از آن فال گرفته می شود. ما نمی دانیم از کی شروع شده است ولی لااقل در تمام دورانی که چاپ جریان داشته و کتاب ها به صورت متعدد در دست مردم بوده، از آن زمان تا امروز از حافظ فال می گیرند. این نه تنها در زبان فارسی، بلکه گمان می کنم تا آن جا که من بدانم در هیچ زبانی، کتابی نیست که بشود از آن فال گرفت یعنی مردم یک همچون ماموریتی را به آن کتاب واگذار کرده باشند.