فرارو- در روزهای اخیر، خبر شادی آوری در میان علاقه مندان به طبیعت و پرنده نگری ایران منتشر شد: پرنده شبگرد مصری (Caprimulgus aegyptius)، یکی از گونه های مهاجر نادر، پس از حدود 60 سال غیبت، بار دیگر در استان گیلان مشاهده شده است.

به گزارش فرارو، این رویداد همزمان با روز جهانی پرندگان مهاجر رخ داد و نشان دهنده سلامت نسبی زیستگاه های طبیعی گیلان برای گونه های حساس است. اما شبگرد مصری دقیقاً چه پرنده ای است؟

شبگرد مصری، با نام علمی Caprimulgus aegyptius، از خانواده شب گردها (Caprimulgidae) و راسته مرغ سانان (Caprimulgiformes) است. این نام "مصری" به دلیل پراکندگی اصلی آن در شمال آفریقا، به ویژه مصر، انتخاب شده، هرچند در جنوب غرب آسیا نیز یافت می شود. در زبان پارسی، گاهی به آن "شبگرد دشتی" نیز گفته می شود، که به عادت زندگی آن در مناطق باز و خشک اشاره دارد. این گونه از سال 1758 توسط کارل لینه، زیست شناس سوئدی، توصیف شده و جزو پرندگان کوچک جثه شب زی محسوب می شود.

شبگرد مصری پرنده ای متوسط تا کوچک است با طول بدنی حدود 25 سانتی متر و وزنی بین 60 تا 80 گرم. رنگ پر و بال آن بسیار کم رنگ و خاکی-شنی است، که آن را از شبگرد معمولی (Caprimulgus europaeus) متمایز می کند پرهای آن به رنگ های بژ، خاکستری روشن و قهوه ای کم رنگ با الگوهای موج دار برای استتار کامل در محیط بیابانی طراحی شده.

چشمان بزرگ و سیاه رنگ آن، که برای شکار در تاریکی شب تکامل یافته، و منقار کوتاه و پهن با ریشک های حساس برای گرفتن حشرات، از ویژگی های برجسته آن است. بال های بلند و دم متوسط آن در پرواز، صدایی نرم و بالدار تولید می کند، که شبیه به "پرش" در هوا است. نرها و ماده ها از نظر ظاهری مشابه اند، اما در فصل جفت گیری، نرها با صداهای خاص خود جلب توجه می کنند.

این پرنده عمدتاً در بیابان های شنی و نیمه خشک شمال آفریقا (مانند مصر، لیبی، الجزایر) و جنوب غرب آسیا (از عربستان سعودی تا ایران و پاکستان) لانه می سازد. ترجیح می دهد در مناطق باز با پوشش گیاهی پراکنده، مانند دشت های شنی، تپه های شنی یا حاشیه بیابان ها زندگی کند، و اغلب نزدیک منابع آب محدود یافت می شود.

شبگرد مصری پرنده ای مهاجر است: تابستان ها در مناطق شمالی (مانند ایران) می گذراند و زمستان ها به آفریقای گرمسیری (سودان، اتیوپی) مهاجرت می کند. در ایران، مشاهده آن نادر است و آخرین ثبت رسمی در گیلان به دهه 1340 شمسی بازمی گردد. مشاهده اخیر در مناطق باز گیلان، مانند دشت های نزدیک خزر، نشان دهنده مسیر مهاجرتی آن از طریق خاورمیانه است.

مانند دیگر شب گردها، این پرنده شب زی و غروب زی است و روزها را در حالت استراحت و استتار روی زمین می گذراند الگوی پرهایش چنان با شن و ماسه هم خوانی دارد که تشخیص آن از فاصله نزدیک دشوار است. رژیم غذایی آن عمدتاً حشرات پرنده، مانند سوسک ها، پروانه ها و ملخ ها است که در پرواز شکار می کند. پرواز آن نرم و موج دار است و صداهای "چیر-چیر" یا زمزمه مانند برای ارتباط استفاده می شود.

لانه سازی آن ساده است: بدون ساختار، تخم ها (معمولاً 2 عدد) مستقیماً روی شن یا خاک گذاشته می شود. فصل تولیدمثل در بهار و تابستان رخ می دهد، و هر دو والد در جوجه کشی (21-24 روز) و تغذیه جوجه ها شرکت دارند. جوجه ها پس از 20-30 روز پرواز می کنند.

طبق ارزیابی اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، شبگرد مصری در وضعیت "کم ترین نگرانی" (Least Concern) قرار دارد، زیرا پراکندگی وسیع و جمعیت نسبتاً پایداری دارد. با این حال، تهدیدهایی مانند تخریب زیستگاه به دلیل توسعه شهری، کشاورزی و گردشگری در بیابان ها، و شکار غیرقانونی، جمعیت محلی آن را کاهش داده است. در ایران، به عنوان گونه مهاجر نادر، تحت حفاظت قوانین محیط زیست قرار دارد و مشاهده اخیر می تواند به مطالعات بیشتر کمک کند.

این بازگشت پس از 60 سال، نه تنها یک رویداد هیجان انگیز برای پرنده نگران است، بلکه هشداری برای حفظ تنوع زیستی است. گیلان با دشت های مرطوب و مهاجرپذیر خود، می تواند پلی برای گونه های بیابانی مانند شبگرد مصری باشد. کارشناسان محیط زیست تأکید دارند که حفاظت از مناطق طبیعی، مانند پارک های ملی، کلید بقای چنین گونه هایی است.