امروز (دوشنبه) شرم الشیخ میزبان مراسم امضای رسمی توافق آتش بس در غزه خواهد بود؛ توافقی که با حضور دونالد ترامپ، رییس جمهور امریکا و به ریاست مشترک او با عبدالفتاح السیسی، رییس جمهور مصر نهایی می شود. اسپانیا، ژاپن، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، مجارستان، هند، السالوادور، قبرس، یونان، بحرین، کویت و کانادا جزو مدعوین واشنگتن برای حضور در شرم الشیخ هستند. به نقل از یک منبع مطلع، ایران نیز به این نشست دعوت شده است.

به گزارش اعتماد، این نشست در شرایطی برگزار می شود که اعضای جنبش حماس از شرکت در آن خودداری کردند و تاکید دارند که این توافق در چارچوب مذاکرات مستقیم میانجی گران مصری و قطری شکل گرفته است. نمایندگان اسراییل نیز به عنوان طرف دیگر توافق، در این نشست حضور ندارند. گفتنی است در دهم اکتبر، برقراری آتش بس در غزه به طور رسمی اعلام شد. با این حال تحلیلگران و نشریات جهان همچنان گمانه زنی های متفاوتی را درباره آثار آنچه طرح صلح ترامپ نامیده می شود، مطرح کرده اند. با وجود اعلام زمان و مکان امضای توافق صلح، به نظر می رسد ناظران هنوز درباره جزییات توافق و آینده آن تردید دارند.

در همین راستا گروهی از تحلیلگران با اشاره به رهبری این توافق صلح توسط واشنگتن و نقش پررنگ جرد کوشنر و استیو ویتکاف، به عنوان نمادهای تصمیم گیر مستقیم دونالد ترامپ، چنین صلحی را به پشتوانه تلاش های امریکا پایدار قلمداد می کنند. همزمان، گروهی دیگر از زاویه ای متفاوت، این توافق را مورد ارزیابی قرار داده و بر این باورند که در شرایط متزلزل خاورمیانه و پیچیدگی معادلات منطقه ای طی سال های اخیر، کشورهای عربی به واسطه مراودات خود با واشنگتن، با تمام توان در تلاشند تا با برقراری آتش بسی پایدار در غزه، بحران نسل کشی در این باریکه به پایان برسد و همزمان، منافع استراتژیک خود را با ایالات متحده هماهنگ کنند.

تلاش هایی که به ادعای ناظران، می تواند بخشی از طرح ادعایی گسترده تر ترامپ برای ایجاد نظم جدید خاورمیانه تعبیر شود؛ فرآیندی که در آن احتمالا دیپلماسی، فشار و همگرایی منطقه ای همزمان به کار گرفته می شود. در همین راستا روزنامه اعتماد با هدف ارزیابی سناریوهای احتمالی در دوران پساصلح در غزه با کارشناسان گفت وگو کرده است. کوروش احمدی دیپلمات پیشین کشورمان در گفت وگوی خود با اعتماد ضمن اشاره به اینکه طرح صلح غزه و تحولات اخیر منطقه نشان می دهد امریکا با نفوذ مستقیم بر اسراییل و حمایت نسبی کشورهای عربی، بازیگر اصلی مدیریت بحران خاورمیانه است، همزمان تاکید کرد در این معادله اعراب عملا گزینه ای جز همکاری با واشنگتن ندارند.

این درحالی است که ربیعی ضمن تاکید بر اینکه توافق فعلی میان حماس و اسراییل به طور موقت پایدار است، همزمان بر این باور است که آینده آن بستگی کامل به رفتار اسراییل دارد و حماس نیز ممکن است در صورت نقض تعهدات اسراییل دوباره عملیات نظامی را از سر بگیرد، ضمن اینکه نقش کشورهای عربی و اسلامی در کنترل یا اصلاح این وضعیت محدود خواهد بود.

مشروح این گفت وگو را در ادامه می خوانید.

کوروش احمدی دیپلمات پیشین کشورمان در پاسخ به پرسشی در خصوص ارزیابی اش از رویکرد خاورمیانه ای ترامپ با تمرکز بر صلح غزه تشریح کرد: مساله فلسطین طی هفت تا هشت دهه گذشته همواره یکی از موضوعات حاد روابط بین الملل بوده و همواره در دستور کار جامعه بین المللی ازجمله سازمان ملل، کشورهای اروپایی، امریکا و همچنین دولت های عربی و اسلامی قرار داشته است. چرا که به واقع جنگ های متعددی بر سر این مساله رخ داده است و منشأ بی ثباتی های مزمن و طولانی مدت در خاورمیانه بوده و در دو سال گذشته، به ویژه پس از رویداد هفتم اکتبر و حملات گسترده رژیم اسراییل به نوار غزه و رقم خوردن فاجعه نسل کشی توسط این رژیم، این موضوع همیشه در صدر دستور کار سیاسی و رسانه ای جهان قرار داشته است.

به باور احمدی طبیعی است که در چنین شرایطی، اغلب دولت ها به ویژه کشورهایی که از نفوذ یا توان میانجی گری برخوردارند، خود را ناگزیر به مداخله و تلاش برای مدیریت این بحران دیده اند. با این حال، تجربه این دو سال گذشته نشان داد که این تنها ایالات متحده بود که نفوذ واقعی و تعیین کننده بر اسراییل دارد. در گذشته نیز روشن بود و اکنون واضح تر است که حتی کشورهای اروپایی نیز نفوذ چندانی بر تل آویو ندارند. در نتیجه، نقش امریکا به طور طبیعی و خودکار در این قضیه پررنگ تر شد و این کشور در صف نخست ابتکارهای دیپلماتیک برای مهار بحران و تنش قرار گرفت.

این دیپلمات پیشین کشورمان در ادامه گفت: البته این وضعیت بی سابقه نیست؛ در بحران های مشابه بین المللی نظیر بوسنی و کوزوو که در حیاط خلوت اروپا جریان داشت، نیز نهایتا این ایالات متحده بود که با اتکا بر قدرت نظامی و اقتصادی خود ابتکار عمل را به دست گرفت و نقش تعیین کننده ای ایفا کرد. در پرونده غزه نیز واشنگتن تلاش کرد همان الگو را تکرار کند و نوعی صلح امریکایی برقرار سازد؛ صلحی که در چارچوب قواعد و ضوابط مطلوب ایالات متحده تعریف شده باشد و هدف نهایی آن، حفظ و گسترش نفوذ واشنگتن در خاورمیانه است.

احمدی همچنین در ادامه با اشاره به ویژگی های شخصیتی دونالد ترامپ گفت: ترامپ همواره درصدد بوده است خود را به عنوان عامل برقراری صلح معرفی کند و همزمان کوشیده است خود را به عنوان سیاستمداری به نمایش بگذارد که در پی پایان دادن به جنگ های بی پایان و خودداری از ورود به جنگ جدید است. هرچند بسیاری از این ادعاها بیش از آنکه بر واقعیت استوار باشند، رنگ تبلیغاتی دارند. با این همه تبلیغات نیز مزید بر علت بوده تا این بازیگر بر برقراری صلح در غزه متمرکز شود.

احمدی در پاسخ به دیگر پرسشی در زمینه ادعای شکل گیری خاورمیانه جدید به عنوان کلان استراتژی دونالد ترامپ در منطقه توضیح داد: توجه داشته باشیم که امروز ایالات متحده نسبت به سایر بازیگران بین المللی در خاورمیانه موقعیت برتری دارد. روسیه نیز به عنوان رقیب امریکا در پی تحولات سوریه، آخرین پایگاه نفوذ خود در خاورمیانه را از دست داد؛ هر چند هنوز دو پایگاه نظامی اش در سوریه را از دست نداده است. همزمان چین نیز روابط خود با خاورمیانه را عمدتا بر پایه مناسبات اقتصادی با 6 کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس و تأمین نیاز نفتی اش و برخی سرمایه گذاری متقابل شکل داده و حضور نظامی قابل توجهی در منطقه ندارد. شاید غیر از تاسیساتی محدود که در جیبوتی دارد، اما در مقایسه با تعدد پایگاه های نظامی امریکا و گستردگی کمک های نظامی واشنگتن به کشورهای منطقه، نفوذ چین عملا قابل مقایسه نیست.

به گفته این کارشناس مسائل سیاست خارجی، بنابراین قدرت های رقیب امریکا امروزه حضور ملموس و اثرگذار و موثری مشابه دوره شوروی سابق در خاورمیانه ندارند؛ می دانیم که در گذشته بلوک شرق حضور اقتصادی، نظامی و سیاسی گسترده ای در منطقه داشت.

احمدی همچنین اضافه کرد: افزایش نفوذ اسراییل در منطقه به واسطه تحرکات این رژیم طی دو سال اخیر و بالاخص بعد از 7 اکتبر نیز به تقویت موقعیت امریکا کمک کرده است.

ضربه هایی که گروه های محور مقاومت طی دو سال گذشته متحمل شدند، محدود شدن فعالیت های برخی از این گروه ها و فروپاشی دولت اسد در سوریه، همه به ایجاد فضای بیشتری برای واشنگتن برای پیشبرد اهدافش در منطقه کمک کرده است. اسراییل نیز با لحاظ کردن این تحولات به عنوان متحد اصلی امریکا و نقطه اتکای استراتژیک آن کشور، نقش کلیدی در این فرآیند داشته است. به گفته احمدی در حوزه دیپلماسی نیز تحولات قابل توجهی رخ داده است. دونالد ترامپ توانست در جریان سفر به نیویورک و شرکت در نشست اخیر سازمان ملل ملاقات مهمی با مقامات 8 کشور عربی و اسلامی داشته باشد که بسیار مهم بود.

در این ملاقات بود که زمینه هایی برای هماهنگی و در مورد طرح آتش بس در غزه ایجاد شد. صدور فوری بیانیه ای در استقبال از طرح غزه بلافاصله بعد از اعلام آن از سوی این کشورها، نشان دهنده آمادگی این کشورها و هم آهنگی قبلی برای حرکت در مدار واشنگتن بود. در مورد اینکه چرا این 8 کشور به رغم تحفظ ها و ملاحظات در مجموع با امریکا همکاری کردند می توان به ملاحظات و نیازهای این کشورها در حوزه هایی مانند ثبات منطقه، مشروعیت داخلی دولت های این 8 کشور، دستور کار اقتصادی و دیپلماتیک آن ها، محدود کردن جنگ افروزی های مستمر اسراییل و افزایش سطح تنش و جنگ در منطقه، فراهم کردن امکان کمک به مردم غزه و جلوگیری از ادامه نسل کشی و داشتن درصدی نفوذ و حضور در روندهای سیاسی بعد از آتش بس اشاره کرد.

مضاف بر آن این دولت ها به کمک های نظامی و اطلاعاتی و تضمین امنیت شان توسط امریکا و نیز کمک های اقتصادی امریکا نیاز دارند و رد آشکار طرح ترامپ می توانست برای آن ها بسیار پرهزینه باشد. به هر حال این تحول به ویژه نشان داد که موقعیت امریکا در منطقه در حال حاضر به نحو محسوسی بهتر از موقعیت آن کشور در دوره قبل از اتفاق هفتم اکتبر است.

احمدی در پاسخ به دیگر پرسشی درباره آینده مراودات متحدان عربی ترامپ در دوران پساصلح غزه گفت: طرح صلح کنونی را می توان خروجی وضعیت موجود خاورمیانه به شمار آورد. طی دو سال گذشته، نفوذ بخشی از بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای کاهش یافته است: حضور چین و روسیه در خاورمیانه محدود شده، نفوذ ایران و محور مقاومت نیز تحت تاثیر قرار گرفته و در مقابل، فشار اسراییل و ایالات متحده افزایش یافته است. به باور احمدی این تحولات موجب شده تا کشورهای منطقه تصور کنند که گزینه های اندک و محدودی در اختیار دارند و عملا چاره ای جز قرار گرفتن در مسیر اصلی که همان مسیر همکاری با واشنگتن است را ندارند. این وضعیت به ویژه در ارتباط با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس مشهود است.

سفر دونالد ترامپ به این کشورها به عنوان نخستین سفر خارجی بعد از ورود به کاخ سفید نشان دهنده اهمیت اقتصادی، نظامی و سیاسی واشنگتن برای این کشورها است؛ حضور پایگاه های نظامی امریکا، سرمایه گذاری های اقتصادی و چتر دفاعی واشنگتن، همگی باعث شده اند این کشورها به نوعی در مدار امریکا قرار بگیرند. هرچند روابط اقتصادی و سیاسی آن ها با کشورهای اروپایی و چین و روسیه نیز اهمیت دارد، اما در مقایسه با مناسبات آن ها با امریکا، به مراتب محدودتر است.

دیپلمات پیشین کشورمان خاطرنشان کرد: در این چارچوب، اسراییل بسان قبل بیشترین امتیاز را از نزدیکی با شخص ترامپ به دست آورده و از این وضعیت برای تقویت موقعیت خود نهایت بهره برداری را کرده است. سایر بازیگران منطقه ای نظیر ترکیه و قطر و مصر نیز عملا گزینه دیگری نداشتند و ناچار بودند که با طرح صلح ترامپ همسو شوند. لذا حمایت این کشورها از ابتکار ترامپ بیش از آنکه ناشی از تمایل واقعی آن ها باشد، محصول محدودیت های موجود و فقدان مسیر جایگزین برای مدیریت بحران ها در خاورمیانه است. پیش فرض این کشورها این است که نتانیاهو و رژیم اسراییل از هیچ کشور دیگری حرف شنوی ندارند و تعامل با امریکا تنها مسیر عملی برای برقراری صلح در غزه بود.

حسین ربیعی، تحلیلگر مسائل خاورمیانه در پاسخ به پرسشی در رابطه با ارزیابی اش از گام بعدی حماس در نهایی شدن توافق صلح با اسراییل تشریح کرد: تا این مرحله، حماس عملا با طرح صلح همکاری کرده و به توافق اولیه پایبند بوده است، هرچند تا اجرایی شدن کامل این طرح هنوز فاصله وجود دارد. مساله اصلی، تحقق تعهدات هر دو طرف است؛ چرا که اسراییل حتی بعد از نهایی شدن طرح آتش بس نیز اهدافی در نوار غزه را بمباران کرده است. به باور ربیعی اگرچه فاز نخست توافق عملیاتی شده و عقب نشینی نسبی رخ داده، اما تجربه رفتار سیاسی اسراییل نشان می دهد که این رژیم به تعهدات خود پایبند نیست و بارها پیمان ها و توافقات را نقض کرده است.

به طور نمونه با وجود مغایرت با طرح صلح های پیشین و مخالفت نهادهای بین المللی، شهرک سازی در کرانه باختری را ادامه می دهد. بنابراین، در این مورد نیز اجرایی شدن کامل توافق، تضمین شده نیست. پس از تبادل اجساد و اسرا و آزادی اسرای اسراییلی، این احتمال وجود دارد که اسراییل با تجدید قوا و به بهانه های مختلف نقض عهد کند. این استاد دانشگاه در ادامه و در رابطه با موضوع خلع سلاح به عنوان یکی از چالش های مهم طرح صلح غزه تاکید کرد: در صورت نقض عهد اسراییل تضمینی برای سکوت حماس و پایبندی به خلع سلاح وجود ندارد و احتمالا حماس نیز از پذیرش کامل خلع سلاح خودداری خواهد کرد و مجددا به عملیات نظامی روی خواهد آورد. چرا که هم اکنون نیز صداهای متفاوتی از رهبران این گروه شنیده می شود و برخی مخالف خلع سلاح هستند. به این ترتیب، موفقیت نهایی و مراحل بعدی مذاکرات صلح از جمله مساله خلع سلاح حماس به میزان پایبندی طرفین به تعهداتشان بستگی دارد.

این استاد دانشگاه در ادامه و در پاسخ به سوالی درباره ارزیابی اش از رویکرد راست افراطی در اسراییل در قبال چنین توافقی گفت: در مرحله فعلی، به نظر می رسد عقب نشینی جزیی در بخش هایی از نوار غزه توسط اسراییل پذیرفته شده است، ولی مخالفت هایی جدی در داخل کابینه و میان جریان های راست افراطی اسراییل وجود دارد. بسیاری از این افراد، مخالف پذیرش شرایط کنونی و خواهان نابودی کامل حماس و الحاق غزه به اسراییل هستند.

به گفته ربیعی، با این حال در شرایط فعلی، طولانی شدن جنگ و واکنش های منفی افکار عمومی جهان باعث شده است که مرحله نخست توافق در اسراییل پذیرفته شود. اما پیش بینی می شود که در ماه های آینده و با فروکش کردن گرد و غبار موقت این توافق، جریان های افراطی و تمامیت خواه اسراییلی تلاش کنند تا کنترل کامل غزه و را مجددا در دست گیرند یا آن را به اسراییل الحاق کنند. لذا سرنوشت نهایی توافق، تا حد زیادی به رفتار امریکا در تعامل با اسراییل و حماس و مدیریت دوران گذار بستگی دارد. این کارشناس مسائل خاورمیانه همچنین به اعتماد گفت: با این همه احتمال نقض کامل پیمان صلح وجود دارد، زیرا در هر توافقی اگر هر دو طرف درصدد باشند که به منافع حداکثری خود برسند و خواسته های طرف مقابل را نادیده بگیرند، ثبات توافق قابل تردید خواهد بود.

در همین راستا در صورت تلاش اسراییل برای تصرف غزه، گروه های مقاومت و حماس قطعا سکوت نخواهند کرد. از سوی دیگر، اگر حماس به هیچ امتیازی دست پیدا نکند، این جنبش نیز ممکن است مجددا عملیات نظامی خود را آغاز کند.

این استاد دانشگاه در ادامه و درباره حیات سیاسی نتانیاهو متاثر از چنین توافق صلحی خاطرنشان کرد: از دیدگاه تحلیلگران، بنیامین نتانیاهو در دو سال گذشته و به ویژه پس از عملیات هفتم اکتبر، دستاوردهای قابل توجهی برای اسراییل به دست آورده است. این موفقیت های ادعایی شامل محدودسازی گروه های مقاومت، از بین بردن بخش قابل توجهی از رهبران حماس و حزب الله و همچنین اعمال فشارهایی به ایران بوده است. لذا در حال حاضر، رقبای نتانیاهو در عرصه سیاسی و نظامی اسراییل، توانایی همپایی با او را ندارند. به گفته ربیعی جایگاه سیاسی نتانیاهو به واسطه اقدامات اخیرش باعث شده که جایگاه او در داخل اسراییل تقویت شود. علاوه بر این، رابطه نزدیک نتانیاهو با دونالد ترامپ و حمایت مستمر ایالات متحده نیز جایگاه او را در سطح داخلی و منطقه ای مستحکم کرده است.

با توجه به این عوامل، انتظار نمی رود که نتانیاهو در آینده نزدیک، دست کم طی یک تا دو سال آینده، جایگاه خود را میان احزاب و جریان های سیاسی اسراییل از دست بدهد. این تحلیلگر مسائل خاورمیانه در ادامه گفت وگویش با اعتماد تشریح کرد: با این همه حتی در صورت برگزاری انتخابات، بعید است که او موقعیت خود را به طور جدی تهدید شده ببیند. بنابراین فروپاشی کابینه اسراییل در کوتاه مدت چندان محتمل به نظر نمی رسد و صداهای مخالف صلح و انتقاداتی که طی دو سال گذشته علیه نتانیاهو مطرح شده، تهدید جدی علیه موقعیت او نیست. بنابراین، بعید است که کابینه دچار فروپاشی شود هر چند، امکان تغییراتی محدود در ترکیب کابینه وجود دارد، اما این تغییرات، جایگاه سیاسی نتانیاهو را به خطر نخواهد انداخت.

ربیعی در پاسخ به پرسشی درباره نقش کشورهای عربی و اسلامی به عنوان پایه های مهم شکل گیری طرح صلح غزه گفت: در زمینه اجرایی شدن توافق صلح توسط دیگر بازیگران، دو نکته وجود دارد: مسائل امنیتی و نظامی، و بازسازی و سرمایه گذاری اقتصادی در نوار غزه. در حوزه امنیتی و نظامی، قرار است نیرویی متشکل از کشورهای منطقه تحت فرماندهی مستقیم ایالات متحده، اجرای توافق صلح در غزه را مدیریت کند. این نیروها مسوولیت نظارت بر روند اجرای توافق و تضمین اجرای تعهدات طرفین را بر عهده خواهند داشت. این اقدامات نظارتی احتمالا شامل تأمین نفرات، تجهیزات و پشتیبانی مالی می شود که امریکا برای آن حساب ویژه ای باز کرده است و به احتمال زیاد، کشورهای متحد این بازیگر از جمله قطر، ترکیه و مصر نیز نقش مهمی در این بخش خواهند داشت.

در حوزه اقتصادی، بازسازی غزه و سرمایه گذاری های آتی تصور می کنم عمدتا تحت هدایت سرمایه های غربی و کشورهای اروپایی انجام خواهد شد. هدف از این سرمایه گذاری ها، نه تنها بازسازی زیرساخت ها، بلکه تغییر ماهیت و چهره اسلامی نوار غزه است. در این بخش، به احتمال زیاد کشورهای خاورمیانه و مسلمان نقش محدودی خواهند داشت و مانور سیاسی یا اقتصادی آن ها محدود خواهد بود. به گفته این استاد دانشگاه به این ترتیب، دوره گذار صلح، ترکیبی از مدیریت امنیتی توسط نیروهای امریکایی و شرکای محدود منطقه ای و سرمایه گذاری اقتصادی توسط غربی ها خواهد بود؛ وضعیتی که نقشی محوری برای ایالات متحده و کشورهای اروپایی در شکل دهی آینده غزه تعریف می کند و احتمالا نفوذ بازیگران منطقه ای را محدود می سازد.

این تحلیلگر مسائل خاورمیانه در ادامه و درباره پیش بینی اش از آینده توافق آتش بس اسراییل و حماس خاطرنشان کرد: در این زمینه شاید بتوان مشابهت هایی میان این طرح صلح و ابتکار ابراهیم مشاهده کرد؛ توافقی که با نقش آفرینی و حمایت ایالات متحده و شخص ترامپ و مشارکت کشورهایی مانند بحرین و امارات شکل گرفت و پایدار شد. در طرح صلح کنونی نیز اگر واشنگتن نقش خود در حمایت از آتش بس و گردآوری بازیگران منطقه ای پیرامون میز مذاکره را حفظ کند، به احتمال زیاد توافق فعلی نیز با ثبات نسبی ادامه می یابد مگر اینکه اتفاق پیش بینی نشده ای در درون اسراییل رخ دهد.

به گفته ربیعی کشورهای مداخله کننده از جمله ایالات متحده و کشورهایی که پیرامون فلسطین هستند و همزمان متحد واشنگتن تلقی می شوند از جمله ترکیه، عربستان، قطر، مصر دلیلی برای نقض احتمالی این آتش بس نخواهند داشت و نقض آن بستگی خیلی زیادی به رفتار اسراییل دارد.

این استاد دانشگاه در ادامه گفت: در این مورد یعنی نقض احتمالی توافق باید توجه داشت که به دلیل دامنه دار شدن جنگ غزه و ایجاد چالش هایی برای اسراییل، در کوتاه مدت آتش بس نقض نخواهد شد. اما احتمالا پس از دوره ای از تجدیدقوا و بازآرایی نیروها زمینه برای تجاوزات سرشتی اسراییل و نقض آتش بس فراهم خواهد شد.

با این همه سناریوی محتمل این است که تل آویو پس از کسب اطمینان از نابودی یا ضعف توان نظامی حماس از جمله پاک سازی تونل ها و از بین بردن ساختار و توان نظامی کامل حماس و در صورتی که واکنش شدیدی از سوی این گروه متصور نباشد، این رژیم در پی تحقق ایده ادعایی اسراییل بزرگ که پیشتر مطرح کرده بود، بخواهد غزه را به صورت کامل تصرف کند یعنی مشابه آنچه در 1967 درباره بلندی های جولان و کرانه باختری اتفاق افتاد، این محدوده را نیز به اسراییل الحاق کند. اما این امر به احتمال زیاد در کوتاه مدت رخ نخواهد داد و نیازمند زمان برای بازسازی وجهه و قدرت نظامی - سیاسی اسراییل است.