قادر باستانی تبریزی در روزنامه اعتماد نوشت: گروهی از نمایندگان به دولت تذکر داده اند که چرا پیام رسان واتساپ را رفع فیلتر کرده است. به نظر می رسد، امروز مواضع تُندروانه، به طور ناخواسته ظرفیت های دشمنان را در تخریب اعتماد عمومی و تضعیف انسجام ملی تقویت می کند. راهبرد امریکا در قبال ایران، مبتنی بر سیاست تحلیل بردن و رگ زنی تدریجی توان ملی، تضعیف اقتصاد، خسته سازی جامعه و تخریب امید عمومی است. این راهبرد مزورانه، به زعم خودشان پیروزی بدون جنگ و تسلیم حریف از درون است، بی آنکه گلوله ای شلیک شود. در چنین شرایطی، تُندروهایی که در داخل با رفتار و گفتار خود، جامعه را دچار دوقطبی و ستیز می کنند، عملا مکمل همین راهبردند؛ لابد بی آنکه خود بدانند.

تُندروها انگار حیات خود را در التهاب و تنش می یابند که با هر نشانه ای از گفت وگو، مدارا یا اصلاح، به یک باره فریاد برمی آورند تا فضا را دوباره قطبی کنند. این صداها از تریبون های رسمی، از برخی منابر نماز جمعه گرفته تا نطق های تُند و اهانت آمیز در مجلس، به گوش می رسد و گاه رنگ تهدید و گاه بوی تحقیر دارد. واکنش اخیر به سخنان معتدل محمدرضا باهنر، نمونه ای گویا از این خشم سازمان یافته است. در حالی که باهنر سخن از عقلانیت و میانه روی می گفت، برخی چنان بی پروا به او تاختند که گویی هر صدای عاقلی، تهدیدی برای بقای آنان است. همین جماعت، رییس دولت را نیز بی وقفه آماج حمله قرار می دهند؛ دولتی که بیش از هر چیز، به اعتماد و تمرکز و آرامش نیاز دارد.

وضعیت کنونی کشور عادی نیست. ایران در چهار دهه گذشته، هیچگاه تا این اندازه با تهدیدات فشرده، همزمان و چندلایه دشمنان قسم خورده روبه رو نبوده است. در انتظار جنگ بودن از خود جنگ فرساینده تر است، چون جامعه را در حالت انفعال و رکود نگاه می دارد و ذهن ها را از اندیشیدن به اصلاحات واقعی بازمی دارد. برخی حتی بر این باورند که ما از این مرحله بدون جنگ عبور نخواهیم کرد و قفل شدگی سیاسی و روانی کشور، محصول همین انتظار است.

در همین روزها، دولت بر اساس وعده های انتخاباتی اش، در پی رفع فیلتر تلگرام است که اقدامی بجا، عقلانی و در جهت اعتمادسازی است. همه دریافتند که سیاست فیلترینگ جز زیان اقتصادی و گسترش بی اعتمادی ثمری نداشته است. با این حال، عده ای با تذکر به وزیر ارتباطات به بهانه رفع فیلتر واتساپ، کوشیدند او را از ادامه مسیر بترسانند. این رفتار، اگرچه در ظاهر سیاسی است، اما در باطن این پیام روشن را دارد که هرگامی به سمت عادی سازی زندگی مردم، با واکنش عصبی روبه رو می شود. این اقدام را باید در کنار موج سازی اخیر پیرامون مساله حجاب و نیز حمله به نمادهای دولت دید؛ حلقه هایی از یک زنجیر برای بازگرداندن کشور به مدار تنش. اما جامعه ایران، برخلاف تصور تُندروها، خواهان زندگی عادی است. پیمایش ها و نظرسنجی های معتبر نشان می دهد اکثریت مردم، سیاست را از منظر کارکردی می سنجند. آنان از دولت انتظار دارند که اقتصاد را سامان دهد و درگیر جدال های فرساینده نشود.

بیشتر مردم از وضعیت معیشتی ناراضی اند و اگر اقدامات ملموس و امیدآفرین صورت نگیرد، یأس و نارضایتی گسترش می یابد. در عین حال، همین مردم به توان نظامی کشور و اقتدار دفاعی آن اعتماد دارند. از حمایت از آرمان فلسطین نیز در چارچوب منافع ملی استقبال می کنند. مردم به حجاب باور دارند، اما نه به شیوه اجباری و تنبیهی؛ آنان پوشش را مساله ای فرهنگی می دانند نه سیاسی، و دولت اگر بخواهد در این زمینه موفق شود باید سیاست زدایی کند، نه سیاست گذاری.

مشکل اصلی در نگاه تُندروها به فرهنگ و جامعه، نوعی سندروم کنترل است، همان رویکردی که هر پدیده نو را تهدید می بیند و در برابرش دیوار می کشد. این همان خطای تاریخی است که از استالین تا امروز مدام تکرار شده، به تصور اینکه می توان جامعه را از بالا مهندسی کرد و انسان جدید آفرید. نتیجه همیشه یکسان بوده است؛ رکود فرهنگی، سرکوب خلاقیت و گسترش نافرمانی پنهان. در ایران نیز هرگاه سیاست رسمی درِ گفت وگو را بسته، جامعه راه خود را یافته؛ از موسیقی و اینترنت تا پوشش و سبک زندگی.

در پسِ همه این تحولات، مساله ای عمیق تر نهفته است: اقدامات تُندروانه در دهه های اخیر، موجب گسترش فاصله میان قدرت رسمی و افکار عمومی شده و با پیشرفت فناوری های نوین، این شکاف به مراتب عمیق تر گردیده است. نسل جدید ایران در بستر رسانه های اجتماعی رشد کرده که ارزش هایش را نه از نهادهای رسمی، بلکه از تجربه زیسته در جهان شبکه ای می گیرد. این نسل، اقتدار را زمانی می پذیرد که بر اعتماد استوار باشد. اگر این واقعیت درک شود، نظام سیاسی فرصت خواهد یافت تا با جامعه ای ارتباط برقرار کند که بر پایه اعتماد و گفت وگو آماده تعامل است، نه فرمان و ترس.

در سال های اخیر، وفاداری جای کارآمدی را گرفته و تصمیم سازی به حلقه ای محدود سپرده شده است. این تمرکز قدرت، سرمایه اجتماعی نظام را مستهلک کرده و حس حذف و بی نقشی را در بدنه جامعه تقویت می کند. با این حال، اگر قرار است کیان ایران در این بزنگاه تاریخی حفظ شود، امکان اصلاح و بازتعریف توازن میان وفاداری و کارآمدی وجود دارد و همین اقدام می تواند مسیر اعتمادسازی و تقویت انسجام ملی را هموار سازد.

اکنون زمان تصمیم است. مسوولان مرز خود را با تُندروها روشن کنند و اجازه ندهند، صدای عقل و اعتدال در هیاهوی تهمت و تُندگویی خاموش شود. جامعه ایران بیش از هر زمان به گفت وگو، به امید و به اعتماد نیاز دارد. هیچ قدرتی با خشم اقلیت، دوام نمی آورد، اما ملتی که بر مدار عقل و احترام حرکت کند، در برابر بزرگ ترین تهدیدها نیز پابرجا می ماند.

و حرف آخر اینکه، آنچه امروز بیش از هر چیز تعیین کننده است، توانایی مسوولان کشورمان در مدیریت همزمان سه لایه پیچیده و در عین حال مرتبط است: اول، مدیریت تنش های داخلی و مهار تُندروهایی که با هیاهو و قطبی سازی، سرمایه اعتماد عمومی و نیز توان دولت پزشکیان را تحلیل می برند.

دوم، تثبیت اعتماد و امید عمومی از طریق فراهم کردن بستر لازم برای ایفای نقش موفق دولت در اجرای اقدامات ملموس اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که زندگی مردم را بهبود بخشد و به پیامدهای مثبت عقلانیت اعتبار دهد و سوم، حفظ اقتدار ملی در برابر تهدیدات خارجی، به ویژه با بهره گیری از ظرفیت های دفاعی، دیپلماتیک و استراتژیک کشور، بدون آنکه جامعه از مسیر توسعه و آرامش فاصله گیرد.