مهدی زارع در شرق نوشت: نمک زدایی از کف یک دریاچه سابقا پر از آب، راه حل عملی یا امکان پذیری برای مقابله با شورشدن آب دریاچه ای مانند دریاچه ارومیه نیست. چالش اصلی، هزینه و مصرف انرژی مرتبط با نمک زدایی از چنین حجم بزرگی از آب شور است. انرژی مورد نیاز بسیار زیاد است و آب نمک حاصل (آب شور بسیار غلیظ) همچنان باید دفع شود و احتمالا مشکلات محیط زیستی بیشتری ایجاد می کند.

به جای نمک زدایی، تمرکز اصلی برای احیای دریاچه ارومیه، افزایش جریان آب شیرین است. این رویکردی طبیعی تر و پایدارتر است. احیای سطح آب دریاچه با اجازه دادن به رودخانه ها برای جریان مجدد به آن، مؤثرترین راه برای کاهش شوری و احیای اکوسیستم آن است.

علاوه بر این، مشکل دریاچه ارومیه فقط نمک موجود در آب نیست، بلکه حجم عظیم نمکی است که رسوب کرده و با پایین رفتن آب، لایه ای ضخیم نمکی در بستر دریاچه تشکیل داده است. نمک زدایی از رسوبات کف دریاچه کاری پیچیده تر و دشوارتر است و احتمالا به نوعی استخراج آب نمک نیاز دارد که فرایندی متمرکز بر برداشت مواد معدنی است، نه احیای محیط زیست.

وقتی دریاچه ای کاملا خشک شده و به دشت نمک تبدیل می شود، مشکل دیگر فقط شوری آب باقی مانده نیست، بلکه لایه عظیم نمک رسوب شده روی بستر دریاچه است. هیچ پروژه موفق و بزرگی که تلاش کرده باشد بستر دریاچه خشک شده را شیرین زدایی کند، شناخته نشده است.

حجم زیاد نمک و پیچیدگی لجستیکی، چنین ایده ای را به رویکردی غیرممکن برای احیای محیط زیست تبدیل می کند. به جای تلاش برای تصفیه نمک در یک دریاچه خشک شده، یک راهبرد که اخیرا در بعضی نقاط اجرا شده، پمپاژ آب از منبع دیگری مانند اقیانوس به دریاچه است.

مثلا برای دریاچه کینرت -دریای جلیل در مجاورت سرزمین های اشغالی- دولت صهیونیستی پروژه ای را برای پمپاژ آب شیرین شده دریا از دریای مدیترانه به دریاچه کینرت آغاز کرده است.

در بسیاری از نقاط جهان، بسترهای خشک دریاچه ها -که به عنوان دشت های نمکی، پلایا شناخته می شوند- به عنوان سوانح محیط زیستی که باید احیا شوند دیده نمی شوند، بلکه به عنوان منابع ارزشمندی از مواد معدنی در نظر گرفته می شوند.

فرایند نمک زدایی در این زمینه صرفا برای اهداف صنعتی یا اقتصادی است، نه برای ایجاد مجدد یک اکوسیستم. در بولیوی، یکی از مشهورترین نمونه ها، این دشت نمکی وسیع، بزرگ ترین ذخیره لیتیوم جهان است. شرکت ها آب نمک را از زیر پوسته نمک استخراج می کنند تا لیتیوم، پتاسیم و سایر مواد معدنی را برداشت کنند. در دریاچه خشک سیرلز کالیفرنیا بیش از یک قرن است که بستر دریاچه سابق برای استخراج انواع مواد معدنی، از جمله بوراکس، پتاس و خاکستر سودا، استفاده می شود.

رایج ترین و مؤثرترین روش برای احیای یک دریاچه خشک یا در حال کوچک شدن، پرداختن به علت اصلی آن است. کمبود جریان آب باید با رویکرد مدیریت و حفاظت از آب در حوزه آبخیز دریاچه اصلاح شود. دریای آرال قزاقستان که بخش جنوبی بزرگ تر آن تا حد زیادی از بین رفته، در بخش شمالی شاهد بهبودی نسبی درخور توجهی بوده است.

سد کوکارال برای جداکردن دریای آرال شمالی از جنوبی ساخته شد و به آب رودخانه سیردریا اجازه داد در حوضه شمالی جمع شود. سطح آب افزایش و شوری کاهش یافته و صنعت ماهیگیری دوباره برقرار شده است. بنابراین نمک زدایی مستقیم بستر دریاچه خشک شده، یک راه حل شناخته شده یا عملی برای احیای محیط زیست نیست.

البته دریاچه ارومیه در طول تاریخ زمین شناسی خود چرخه های متعددی از خشک شدن و پرشدن را تجربه کرده است. این یک فرایند طبیعی برای بسیاری از دریاچه های انتهایی یا درون ریز است که خروجی ندارند و سطح آب آن ها به تغییرات اقلیمی بسیار حساس است.

در دوره های پلیستوسن پسین (آخرین عصر یخبندان 115 هزار سال قبل تا 11هزارو 700 سال قبل) و هولوسن (حدود 11هزارو 700 سال قبل تاکنون)، مطالعات دیرینه اقلیمی براساس هسته های رسوبی از بستر دریاچه، دوره های قابل توجه متعددی از نوسانات سطح آب را نشان می دهد. این چرخه ها با تغییر بین دوره های اقلیمی مرطوب تر و خشک تر در منطقه مرتبط هستند.

مطالعات، دوره هایی از سطح پایین آب و حتی خشک شدن کامل را در فواصل زمانی خاص، مانند پنج هزارو 600 تا چهارهزارو 100 سال پیش ثبت کرده اند. برعکس، دوره هایی از سطح بالای دریاچه نیز وجود داشته است. این چرخه ها در درجه اول با تغییرات طبیعی اقلیمی و تغییرات در بارندگی و دما هدایت می شدند.

کاهش اخیر و مستند دریاچه ارومیه از اواسط دهه 1370 شمسی متفاوت از این چرخه های طبیعی تاریخی است. درحالی که تغییرات اقلیمی و خشک سالی نقش داشته اند، علت اصلی این بحران فعلی به طور گسترده به مداخله انسانی مربوط است.

ساخت سدهای متعدد بر روی رودخانه هایی که دریاچه را تغذیه می کنند، جریان آب را به طرز چشمگیری کاهش داد. این خشک شدن اخیر آن قدر سریع و شدید بوده است که از آن به عنوان یک رویداد زمین شناختی آنی یاد می شود و یک فاجعه بزرگ محیط زیستی و بهداشت عمومی است.