از ظهر پنجشنبه گذشته، توافق آتش بس میان اسراییل و حماس که بر مبنای طرح 20 ماده ای دونالد ترامپ طراحی شده، به اجرا درآمد. گفتنی است این توافق در مرحله نخست، صلحی را رقم می زند که قرار است تا دوشنبه یا سه شنبه هفته جاری ادامه یابد و جزییات آن شامل آزادی تمامی اسرا و عقب نشینی تدریجی نیروهای اسراییلی از اطراف نوار غزه است. در همین راستا، گروهی از ناظران مدعی اند میانجی گری مصر، قطر و ترکیه همراه با نظارت مستقیم امریکا، نقشی کلیدی در به سرانجام رسیدن دور نخست مذاکرات داشت و امکان کنترل زمان بندی و مراحل اجرای توافق را فراهم کرد.

به گزارش اعتماد، به ادعای این گروه جرد کوشنر داماد دونالد ترامپ و استیو ویتکاف نماینده ویژه رییس جمهور امریکا با بهره گیری از تجربه دیپلماسی و شبکه روابط با کشورهای عربی و اسلامی، توانستند حماس و اسراییل را به پذیرش اصول اولیه توافق متقاعد کنند. در عین حال در طرف دیگر این توافق یعنی حماس ضمن تأکید بر مشروعیت سلاح مقاومت و حق دفاع از ملت، اعلام کرده است که مرحله اول آتش بس را اجرا خواهد کرد و آماده همکاری با میانجی ها برای توقف درگیری است.

از این رو به نظر می رسد مساله خلع سلاح حماس و واگذاری کنترل سیاسی غزه به صورت فوری منتفی است، هرچند گفته شده روند گفت وگوها در این زمینه ادامه خواهد داشت. با این همه، گروهی از تحلیلگران بر این باورند که پایداری نسبی آتش بس بر مبنای ابتکار ترامپ و در ادامه تبادل اسرا، ورود کمک های بشردوستانه، بازسازی زیرساخت ها و نظارت بین المللی می تواند آغازگر دوره ای از کاهش درگیری ها باشد و مانع ادامه نسل کشی در غزه شود.

در عین حال، هستند گروهی که مدعی اند ترکیب فشارهای داخلی اسراییل، ناپایداری معادلات منطقه و مسکوت ماندن موضوع خلع سلاح حماس، این توافق را شکننده می کند و نمی توان چندان به بقای آن امیدوار بود. به این بهانه روزنامه اعتماد با هدف تحلیل و واکاوی گزاره های مهم تاثیرگذار بر برقراری صلح موقت حماس و اسراییل با مرتضی مکی کارشناس مسائل سیاست خارجی و امیرعلی ابوالفتح کارشناس مسائل امریکا گفت وگو کرده است.

مکی ضمن تاکید بر اینکه مذاکرات اخیر اسراییل و حماس با میانجی گری امریکا تفاوت بنیادین با دوره های گذشته دارد همزمان بر این باور است این دوره از گفت وگوها با دخالت مستقیم ترامپ شانس بیشتری برای پایان دادن به جنگ دارد. این در حالی است که ابوالفتح در گفت وگویش ضمن اشاره به اینکه طرح صلح ترامپ بیشتر زمینه ساز آتش بس موقت است؛ همزمان تاکید کرد بدون حل مساله فلسطین و تغییر سیاست داخلی اسراییل، هیچ صلح پایدار و خاورمیانه ای جدیدی قابل تحقق نیست. مشروح این گفت وگو را در ادامه می خوانید:

مرتضی مکی: تغییر معادلات منطقه و افزایش تحرکات کشورهای اسلامی، اسراییل را برای ادامه سیاست های خود در غزه با چالش های جدی روبه رو کرده است

مرتضی مکی، کارشناس مسائل بین الملل، در پاسخ به پرسشی درباره جزییات توافق صلح اخیر میان اسراییل و حماس بر مبنای طرح ترامپ تشریح کرد: روند تحولات اخیر در نوار غزه و مذاکرات جاری میان اسراییل و حماس در قاهره، تفاوت بنیادینی با گفت وگوهای دو سال گذشته درباره آینده غزه دارد. برخلاف دوره های پیشین، از جمله توافق آتش بس دوماهه اوایل سال گذشته، سطح جدیت و تعهد طرفین در این دور از مذاکرات چشمگیرتر است. از طرفی بیانیه اخیر حماس مبنی بر پذیرش طرح 20ماده ای پیشنهادی، هرچند با شروط خاص خود همراه بوده، نشان می دهد که در این مقطع اسراییل احتمالا نمی تواند بندهای این طرح صلح را نقض کند. به باور مکی، دلایل پیگیری چنین رویکردی توسط تل آویو به چند عامل بازمی گردد؛ از جمله فشارهای داخلی بر نتانیاهو توسط اپوزیسیون کابینه و همچنین افزایش تحرکات دیپلماتیک کشورهای اروپایی در حمایت از تشکیل دولت مستقل فلسطینی و پایان جنگ در غزه، که نقض این طرح صلح را دشوار می کند.

مکی در ادامه گفت: فراموش نکنیم طرح صلح غزه صرفا متعلق به شخص ترامپ نیست و نتیجه رایزنی هایی میان سایر کشورها از جمله ایران، ترکیه، قطر و مصر نیز است. کشورهای منطقه، به ویژه قطر و ترکیه، با سرمایه های هنگفت سیاسی وارد این پروژه شدند و عملا دونالد ترامپ را به میدان آوردند تا از رییس جمهور امریکا برای توقف ماشین جنگی غزه بهره ببرند. به گفته این کارشناس مسائل بین الملل، در همین چارچوب، برخلاف رویه های پیشین، شاهد مواضع سرسخت چندانی از اسراییل نیستیم و به نظر می رسد نتانیاهو قصد ندارد مذاکرات و توافقات را به انحراف بکشاند. به گفته مکی از سوی دیگر موضوع خلع سلاح حماس به نقطه پایانی و حساسی رسیده و فشارهای انسانی ناشی از بحران در غزه، این گروه را در برابر تصمیمی راهبردی برای پایان دادن به درگیری ها قرار داده است. همزمان تحولات 2 سال گذشته بسیاری از خطوط قرمز میان حماس، اسراییل و دولت های اروپایی را شکسته و موجب تغییرات چشمگیری در معادلات منطقه ای شده است.

نتانیاهو که تصور می کرد با بی توجهی به جان اسرای اسراییلی می تواند غزه را ویران و فلسطینیان را مجبور به ترک آن کند، با واکنش های جهانی گسترده مواجه شد. تداوم حملات نظامی نه تنها به اهداف مورد نظر نرسید، بلکه اعتبار اسراییل و امریکا را در سطح بین المللی تضعیف کرد. مکی همچنین تشریح کرد: اسراییل همواره تلاش کرده در منازعات منطقه ای خود را در جایگاه قربانی و مظلوم معرفی کند، اما در جنگ اخیر غزه، این روایت سازی به ضد خود تبدیل شد. افکار عمومی جهانی، به ویژه در غرب، با برگزاری راهپیمایی های گسترده و واکنش به سخنرانی نتانیاهو در مجمع عمومی سازمان ملل، نشان دادند که تصویر اسراییل در عرصه بین المللی دچار تحول شده است. لذا در این شرایط، مذاکرات میان حماس و اسراییل با میانجی گری امریکا نسبت به گذشته شانس بیشتری برای پایان دادن به جنگ دارد. چرا که اعلام این گروه مبنی بر تحویل سلاح خود به تشکیلات خودگردان و برخی کشورهای اسلامی، نشان می دهد که حماس در حال تجربه یک پوست اندازی سیاسی در عرصه فلسطین است؛ تحولی که می تواند معادلات مقاومت و فعالیت های منطقه ای را دگرگون سازد.

مکی در ادامه و درباره رویکرد جریان های راست افراطی در کابینه نتانیاهو نسبت به چنین توافقی خاطرنشان کرد: طی دو سال گذشته، این جریان یکی از عوامل اصلی به شکست کشیده شدن توافقات پیشین میان حماس و اسراییل بوده است. آتش بس موقتی اوایل سال میلادی نیز به دلیل تحرکات سیاسی این جریان به سرانجام نرسید و مجددا درگیری ها از سر گرفته شد، زیرا جریان راست، این توافق با حماس را شکست برای خود تلقی می کند. به گفته مکی با این حال، اکنون آنان با واقعیت های سیاسی جدیدی مواجه شده اند و دیگر مانند گذشته نمی توانند با ایجاد مانع، مذاکرات را به شکست بکشانند. لذا حتی در صورت استعفای برخی اعضای تندرو، دولت نتانیاهو پابرجا خواهد بود. جریان چپ و یاییر لاپید، به عنوان مخالف سرسخت نتانیاهو، اعلام کرده اند که حاضر به همکاری در طرح صلح با کابینه فعلی هستند. بنابراین، در این مقطع، تحرکات جریان های افراطی تأثیر قابل توجهی بر تغییر یا انحراف مذاکرات میان حماس و اسراییل نخواهد داشت.

این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی در ادامه و درباره آینده آتش بس اسراییل و فلسطین تحلیل کرد: تحولات خاورمیانه طی سال های اخیر شتاب زیادی گرفته است، لذا در این مرحله، موضوع خوش بینی یا بدبینی به ارایه چنین طرحی مطرح نیست؛ بلکه واقعیت های موجود در منطقه باید مورد توجه قرار گیرد و ایران نیز در این میان باید جایگاه خود را مشخص کند. اگر ایران بدون توجه به تغییرات منطقه ای مسیر پیشین را ادامه دهد، این سیاست نمی تواند پاسخگوی حجم فشارهایی باشد که پس از فعال شدن مکانیزم های منطقه ای و بین المللی به ایران وارد خواهد شد.

به باور مکی روند تحولات نوار غزه نشان می دهد که این دور از مذاکرات، با وجود بدبینی ها و سابقه عملکرد نتانیاهو، نسبت به گذشته به توافق نهایی نزدیک تر شده است. بیانیه های صادرشده از سوی حماس، مواضع منطقه ای، فشارهای اروپا بر اسراییل و تصمیمات ترامپ همگی تغییر فضای سیاسی را نشان می دهند. این دوره از گفت وگوها نتیجه دخالت مستقیم شخص ترامپ است.

او اکنون شخص اول تصمیم گیری در امریکا است و تصمیم گرفته ترمز ماشین جنگی اسراییل در نوار غزه را بکشد. مکی در پایان درباره سناریوهای احتمالی منطقه پس از صلح میان اسراییل و حماس گفت: مقامات رسمی ایران، از جمله آقای سنایی، معاون سیاسی رییس جمهور، اخیرا مواضع روشنی در خصوص ترسیم نقشه راه آینده اتخاذ کرده اند. ایشان تأکید کرده اند که ایران در برابر یک دوراهی راهبردی قرار گرفته است: یا باید تغییرات منطقه ای را پذیرفته و سیاست جدیدی برای تأمین امنیت ملی و دور کردن تهدیدات اتخاذ کند، یا بدون توجه به این تحولات، مسیر گذشته را ادامه دهد. واقعیت این است که تمامی کشورها و گروه ها در پی تأمین منافع امنیت ملی خود هستند.

ایران آرمان مقدسی به نام آزادی قدس دارد، اما این آرمان بدون پشتوانه سیاسی و مردمی قابل تحقق نیست. رویاها و آرمان ها باید از دل واقعیت ها شکل بگیرند؛ اگر واقعیت ها درک نشوند، آرمان ها نیز دور از دسترس خواهند بود.

این کارشناس مسائل بین الملل در پایان گفت وگویش تاکید کرد: بی توجهی و عدم همدلی در حمایت از آرمان فلسطین مانعی جدی در مسیر تحقق آن خواهد بود. همدلی و تمرکز می تواند با اتخاذ سیاستی واقع گرایانه و مبتنی بر منافع ملی، عمق استراتژیک کشور را حفظ کند. از این رو نیازمند دستور کاری جدید هستیم تا تصمیمات عاجل اتخاذ شود. در غیر این صورت، با توجه به تحولات منطقه، آینده مطلوبی برای ایران قابل تصور نخواهد بود.

امیرعلی ابوالفتح: هم صدایی مصر، ترکیه و قطر برای اجرای طرح صلح غزه موقتی و به واسطه ارتباط شان با امریکا و حمایت از جریان اخوانی است

امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل امریکا، در تشریح اهداف دونالد ترامپ و دولت ایالات متحده از ارایه طرح صلح برای پایان جنگ در غزه گفت: نخستین هدف ادعایی ترامپ و دولت امریکا مقابله با تروریسم است؛ به این معنا که ایالات متحده طی ادعایی حماس را به عنوان گروه تروریستی می داند و معتقد است ابتدا باید این گروه مهار شود. از دید آنها، طرح ارایه شده زمینه خلع سلاح حماس را فراهم می کند و در نتیجه نقش و حضور این گروه در آینده به حاشیه خواهد رفت. به گفته ابوالفتح هدف دوم، پایان اسارت اسرای اسراییلی است؛ به ادعای ترامپ، تحقق این هدف فرصت لازم را برای خارج شدن اسراییل از شرایط جنگی فراهم می کند. هدف سوم، کمک به پیشبرد روند صلح و ایجاد آرامش در منطقه است، به طوری که هم زمان امکان سرمایه گذاری در نوار غزه نیز فراهم شود.

هدف بعدی ترامپ نیز از نگاه این کارشناس مسائل امریکا گسترش پیمان موسوم به ابراهیم است؛ پس از متوقف شدن موج کشتار در غزه، کشورهای منطقه به پیوستن به این پیمان تشویق شوند، که این موضوع برای امریکا یک دستاورد بزرگ تلقی می شود. به گفته ابوالفتح در مراحل بعدی، اهدافی مانند تضعیف ایران و کاهش نفوذ جریان های ضداسراییلی در منطقه نیز مطرح است؛ در واقع ایده خلق خاورمیانه ای جدید از دیگر مقاصد کلان این طرح به شمار می آید. ابوالفتح در ادامه و در خصوص ایده ادعایی خاورمیانه جدید که بارها از سوی ترامپ مطرح شده، به اعتماد گفت: از زمان تأسیس اسراییل تاکنون، دوره های مختلف ریاست جمهوری ایالات متحده، از جمله دوره ترومن، تلاش هایی برای برقراری صلح در منطقه انجام شده، اما در عمل موفق نبوده اند. اصلی ترین دلیل این ناکامی نیز حل نشده بودن مساله فلسطین است. تا زمانی که فلسطینی ها احساس نکنند عدالت درباره آنها اجرا شده و عدالت از منظر آنان تأسیس دولت مستقل فلسطین است، هیچ راه حل پایداری متصور نیست. به گفته این کارشناس مسائل بین الملل حتی اگر تمام سرزمین های مورد مطالبه فلسطینیان بازنگردد، اجرای قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل درباره تشکیل کشور فلسطین با کرانه باختری و نوار غزه و پایتختی قدس شرقی، حداقل خواسته فلسطینی ها است.

لذا حتی اگر تمام گروه های مقاومت سرکوب شوند و برخی کشورهای اسلامی، از جمله ایران، با اسراییل صلح کنند، تا وقتی مساله فلسطین حل نشده، چشم انداز موفقیت طرح های کلان وجود ندارد. راه حل های موقتی ممکن است آتش جنگ را تا مدتی فرو بنشانند، اما اصل مساله را حل نمی کنند. به گفته این کارشناس مسائل سیاست خارجی از طرفی در طرح ترامپ نیز به صراحت درباره تشکیل دو دولت مستقل و برقراری صلح میان اسراییل و فلسطین که زمینه ساز به رسمیت شناختن اسراییل توسط بازیگران کلیدی منطقه مانند عربستان باشد، پرداخته نشده است؛ بنابراین این طرح فعلا نوعی آتش بس موقت است که احتمال شکست مجدد آن وجود دارد، مشابه آتش بسی که در سال های گذشته برقرار و سپس نقض شده است. ابوالفتح در ادامه گفت وگویش با اعتماد خاطرنشان کرد: مساله اصلی بحران فلسطین نیز در درون اسراییل است، نه فلسطین.

تا زمانی که در افکار و سیاست داخلی اسراییل تغییری رخ ندهد و شهروندان و نخبگان سیاسی آن مرزها و حقوق فلسطینیان را قابل بازبینی ندانند، هیچ راه حل ریشه ای پیش روی منطقه قرار نخواهد گرفت. ابوالفتح در ادامه و در پاسخ به پرسشی درباره نقش ترکیه، مصر و قطر در اجرای ایده ترامپ در غزه گفت: این سه بازیگر منطقه ای، فارغ از آنچه در غزه رخ داده، ارتباطات ویژه ای با ایالات متحده دارند. از طرفی، حماس گرایش هایی نزدیک به جریان اخوان المسلمین دارد و همین هم پوشانی ایدئولوژیک باعث شده کشورهایی مانند قطر و ترکیه و مصر از جریان اخوان در منطقه حمایت کنند. به باور این کارشناس مسائل بین الملل مصر اما به شدت علیه اخوان عمل کرده و سرکوب ها و محدودسازی های گسترده ای انجام داده است، اما رگه هایی از نفوذ فکری و اجتماعی اخوان در جامعه مصری همچنان باقی است. علاوه بر آن، مصر به واسطه هم مرزی با نوار غزه، موقعیت ویژه ای در تحولات این باریکه دارد. از همین رو، این سه کشور از آغاز جنگ غزه به عنوان بازیگرانی مهم دیده شدند؛ زیرا هم امکان تماس و نفوذ بر ساختارهای حماس را داشتند و هم می توانستند به عنوان کانال هایی برای اعمال فشار یا اقناع عمل کنند.

ابوالفتح همچنین اضافه کرد: با این حال، مشکل صرفا ارتباط یا فشار به حماس نیست. حتی اگر حماس از میان برود، مساله بنیادین فلسطین همچنان لاینحل باقی است و پس از نابودی حماس، گروه های دیگری جایگزین خواهند شد. تاریخچه تحولات نشان داده است که پیش از حماس، سازمان آزادی بخش فلسطین نفوذ و حضور چشمگیری داشت؛ پس از کاهش نقش آن اما نیروهای دیگری وارد صحنه شدند. بنابراین، سرکوب یک گروه لزوما به خاتمه مناقشه نمی انجامد، بلکه ممکن است جای آن را گروهی با اراده و امکانات بیشتر بگیرد و وضعیت پیچیده تر شود.

ابوالفتح در پایان تأکید کرد: نزدیکی یا هم گرایی فعلی این سه کشور (قطر، ترکیه و مصر) حول مدیریت بحران غزه مبتنی بر یک مصلحت مشترک موقتی است، مانند استفاده از ظرفیت های نفوذ برای تحت فشار قرار دادن یا قانع سازی گروه طرف منازعه. لذا این اتحاد لزوما پایدار نیست؛ ممکن است پس از عبور از مرحله بحران، مواضع و منافع هر یک از این کشورها از هم فاصله بگیرد. به ویژه ترکیه و مصر در وضعیت فعلی روابط گرمی با هم ندارند و احتمال دارد اتحاد فعلی، بیش از شکل گیری یک ائتلاف بلندمدت، صرفا پاسخ موقت به شرایط اضطراری جنگ باشد.