اعظم صوفیانی در اعتماد نوشت: بر اساس تعریف برنامه اسکان بشر ملل متحد (UN Habitat)، بی خانمانی طیفی از شرایط ناپایدار مسکن برای خواب است؛ از بی خانمانی مطلق تا بی خانمانی نسبی یا پنهان.

بی خانمانی فقط نداشتن سقف بالای سر نیست و خانمان و خانه، نیز صرفا جای خواب نیست؛ جایی است برای آرامش و استراحت، عشق ورزیدن، غذا خوردن، دعوت مهمان، تماشای تلویزیون، صحبت با تلفن، تنظیم ساعت خواب و بیداری. همین کارهای ساده، در شرایط بی خانمانی تابع قوانینی می شود که می تواند بسیار آزاردهنده باشد.

این روح و جان خانه است که آدم ها را به آن پایبند و دل بند می کند نه کالبد و جسم آن. به همین دلیل با واژگانی مانند کارتن خواب ، گودال خواب ، گورخواب ، اتوبوس خواب و نظایر آن مشکل دارم؛ چون جای خواب را به جای خانه، محور قرار می دهد، حال آنکه صرف تامین جای خواب، مساله بی خانمانی را برطرف نمی کند.

مسائل و آسیب های اجتماعی، برخلاف تصور رایج، پدیده هایی دور از ما نیستند؛ بلکه در زندگی روزمره مان جاری اند. بی خانمانی یکی از ملموس ترین آن هاست. سه روز پیش از حمله اسراییل به ایران در 23 خرداد 1404، در گفت وگویی درباره بی خانمانی، به اینکه بی خانمانی پدیده ای نزدیک به همه ما است اشاره کردم و اینکه چقدر ممکن است یک خانواده، به واسطه فشار اقتصادی ناشی از درگیری با بیماری یا یک دانشجو در شهری بزرگ مثل تهران، بی خانمانی را تجربه کند.

حالا، حدود چهار ماه پس از آن حمله، بسیاری از کسانی که خانه هایشان در آن حمله آسیب دید، هنوز در خانه بستگان یا در هتل ها زندگی می کنند و به نوعی بی خانمان هستند. این افراد حتی یک درصد هم تصور نمی کردند روزی بی خانمان شوند.

این مثال را آوردم تا یادآوری کنم در مواجهه با مسائل و آسیب های اجتماعی نیازمند همدلی و واقع نگری و تصمیم گیری های درست برای حل مساله هستیم. دهم اکتبر، روز جهانی بی خانمانی است. بی خانمانی یکی از مسائل مبتلابه همه کشورهای جهان است که روزبه روز بر آمار آن افزوده می شود.

جنگ ها یکی از اصلی ترین عوامل بی خانمانی اند. در سال هایی که درباره این موضوع کار کردم، کم نبودند افراد بهبودیافته از اعتیاد و بی خانمانی که مصرف داروهای خاص را دلیل ورودشان به چرخه بی خانمانی می دانستند. مردان میانسالی که در مراکز بازتوانی حضور داشتند، علاوه بر قصه های تلخ بی خانمانی، حکایت هایی داشتند، روایت هایی که نشان می داد بی خانمانی نه تنها یک وضعیت اقتصادی، بلکه تجربه ای انسانی، پیچیده و چندلایه است.

در کنار جنگ، مهاجرت نیز از عوامل اصلی بی خانمانی است. این به معنای مخالفت با مهاجرت نیست، بلکه تاکیدی است بر ضرورت سکونت پذیرتر کردن شهرها و روستاها از طریق فراهم سازی زیرساخت های آموزشی، فرهنگی، درمانی و تفریحی.

رکودهای اقتصادی و تورم نیز از دیگر دلایل افزایش بی خانمانی در جهان هستند. افزایش قیمت مسکن، اجاره بها، هزینه های درمانی و کاهش قدرت خرید، خانواده ها را به شدت آسیب پذیر می کند. در یکی، دو سال اخیر، رانندگان تاکسی های اینترنتی در تهران که زیست بی خانمانی را تجربه می کنند، محصول همین وضعیت بد اقتصادی هستند.

نکته مهم اینجاست که هر سه عامل جنگ، مهاجرت و رکود اقتصادی عواملی اند که افراد به طور مستقیم در آن ها نقشی ندارند. اینها محصول تصمیمات کلان، سیاستگذاری های ناکارآمد و ساختارهای نابرابرند. افراد عمدتا قربانی این وضعیت می شوند.

از اینجاست که بی خانمانی مساله ای انسانی می شود، نه صرفا اقتصادی یا شهری. بی خانمانی، در هر شکل و سطحی، محرومیت از این زیست انسانی است. بنابراین، مواجهه با این پدیده نیازمند نگاهی انسانی، واقع نگر و همدلانه است؛ نگاهی که کلیشه ها را کنار بگذارد و حقوق انسانی افراد بی خانمان را به رسمیت بشناسد.

یکی از اهداف روز جهانی بی خانمانی نیز همین است: آگاهی بخشی به جامعه برای نگاهی انسانی تر، زبانی محترمانه تر و اراده ای جدی تر برای تغییر. از همین منظر، چگونگی مواجهه با افراد بی خانمان نیز باید بر پایه همین نگاه انسانی و واقع نگر شکل بگیرد. تدوین دستورالعمل های رفتاری و ارتباطی با افراد بی خانمان، کمک بسیاری به مواجهه انسانی جامعه با افراد بی خانمان می کند.

این دستورالعمل ها به ویژه برای کارکنان نیروهای انتظامی، ماموران شهرداری، کارکنان آسایشگاه ها، مراکز درمانی، مددکاران و خبرنگاران حوزه اجتماعی اهمیت دارد و تاکید می کند که در نگاه و کلام خود از توهین و ترحم پرهیز کنند.

همچنین، کارکنانی که به طور مستقیم با افراد بی خانمان سروکار دارند، به دلیل فرسایش روحی ناشی از مواجهه مستمر با آسیب ها و مشکلات، نیازمند حمایت های روانی اند. این حمایت ها می تواند شامل مرخصی، برنامه های تفریحی و خدمات روانشناختی باشد تا از خستگی ذهنی و فشارهای روحی آن ها بکاهد و مانع بروز رفتارهای ناپسند در تعامل با بی خانمان ها شود.

چنین رویکردی نه تنها به حفظ کرامت انسانی افراد بی خانمان کمک می کند، بلکه سلامت روانی و حرفه ای کارکنان حوزه اجتماعی را نیز تضمین خواهد کرد.