فرارو- ماجرای مهریه از 13 مهرماه دوباره خبرساز شد؛ زمانی که رییس مجلس طرح اصلاح برخی مواد قانون اجرای محکومیت های مالی و مهریه را به کمیسیون قضایی ارجاع داد.

به گزارش فرارو، افزایش پرونده ها و دعاوی خانوادگی باعث شد مجلس به بررسی و اصلاح قوانین مرتبط با مهریه بپردازد. البته محور طرح تنها مهریه نبود بلکه در آن پیشنهاد شده بود بدهکارانی که توان پرداخت ندارند، به جای زندان از سازوکارهای ارفاقی مانند سامانه های الکترونیکی استفاده کنند.

با این حال، بخش مربوط به مهریه بیش از سایر موارد مورد توجه جامعه شناسان و فعالان حقوق زنان قرار گرفت. پرسش اصلی این بود: با کاهش سقف مهریه از 110 سکه به 14 سکه، تمام مشکلات مربوط به مهریه و سنگ اندازی جلوی ازدواج جوانان برطرف خواهد شد؟

سنت تعیین مهریه، پیشینه ای کهن در جوامع بشری دارد و ریشه های آن نه تنها در سنت ها و فرهنگ ها، بلکه در تعالیم اسلامی نیز مورد تأیید قرار گرفته است. از منظر فرهنگی و دینی، مهریه به عنوان هدیه یا نحله از سوی مرد به زن تعبیر می شود؛ مفهومی که تنها یک معامله اقتصادی نیست، بلکه نشانه ای از محبت، تعهد و احترام به زن به شمار می رود.

از سوی دیگر، مهریه می تواند نقشی بازدارنده در برابر طلاق های زودهنگام یا غیرضروری ایفا کند. با این حال، پرونده ها و مشاهدات میدانی سال های اخیر خلاف این باور را نشان داده اند؛ دعاوی خانوادگی روزبه روز افزایش یافته و قانون گذاران را وادار کرده است تا برای کنترل این وضعیت، طرح ها و قوانین تازه ای تدوین کنند. صدیقه حجت پناه، کارشناس مسائل حقوقی و وکیل دادگستری، در این باره می گوید: در واقع، دلایل اصلی طرح های محدودسازی مهریه بیشتر سیاسی و رسانه ای است تا حقوقی و واقعی.

در نگاهی دیگر، یکی از کارکردهای اصلی مهریه، ایجاد پشتوانه مالی برای زن در زمان طلاق یا جدایی است؛ حمایتی که می تواند از آسیب پذیری اقتصادی زنان بکاهد. معصومه ظهیری، استاد حوزه علمیه خواهران و کارشناس رسانه، در این خصوص توضیح می دهد: مرد باید مهریه بدهد، چراکه پشتوانه اقتصادی و مایه آرامش خاطر برای زن است. این دقیقا همان نکته ای است که منتقدان این طرح بر آن تاکید دارند.

با گذر زمان اما، مفهوم مهریه از معنا و هدف اولیه خود فاصله گرفت. تغییرات فرهنگی و اجتماعی باعث شد که در جوامع مدرن، زنان به عنوان یکی از ارکان اقتصادی خانواده شناخته شوند و مهریه که زمانی تنها تکیه گاه مالی آنان بود، کارکردی متفاوت پیدا کند. برخی در این خصوص با زدن هشتگ هایی شبیه به نه به مهریه سنگین یا لغو مهریه عندالمطالبه خواستار تغییراتی در این قوانین شدند و اشاره داشتند که زنان با دریافت مهریه در حال کاسبی کردن هستند. اما صدیقه حجت پناه، کارشناس مسائل حقوقی و وکیل دادگستری، در این خصوص گفت: در دهه های اول پس از انقلاب مواردی محدود از این دست مشاهده شد، اما در جامعه 90 میلیونی نمی توان همه زنان را متهم به چنین رفتاری کرد.

از طرفی فضای زیست و مسئولیت های زنان در حال تغییر است. به گفته طیبه مددی موسوی، پژوهشگر کارگروه مطالعات فضای مجازی: الزامات معیشتی و نیاز به اشتغال، زنان را در موقعیتی متناقض قرار می دهد؛ آن ها ناگزیرند همزمان دو نقش را ایفا کنند: از یک سو نقش سنتی خود در خانه را حفظ کنند و از سوی دیگر در عرصه عمومی و حرفه ای جامعه نیز فعال باشند.

جدای از این مسائل، به مرور زمان، مهریه به عرصه ای برای چشم وهم چشمی تبدیل شد. نایب رییس کمیسیون قضایی مجلس در این باره اظهار داشت: در طرح اصلاح قانون مهریه، اهرم بازدارنده ای پیش بینی کرده ایم تا از رقابت در افزایش تعداد سکه های مهریه میان مردم جلوگیری شود.

در نتیجه، انباشت پرونده های قضایی، افزایش زندانیان مهریه به دلیل ناتوانی در پرداخت، و کاهش آمار ازدواج، مسئولان را بر آن داشت تا برای ساماندهی وضعیت موجود، به اصلاح قوانین مربوط به مهریه بپردازند در حالی که راهکارهای جایگزین برای حمایت از زنان با شفافیت روبه رو نیست.

یکی از دلایل مطرح شدن کاهش سقف مهریه از 110 سکه به 14 سکه، آزادسازی مردانی است که به دلیل نداشتن استطاعت مالی برای پرداخت مهریه در زندان به سر می برند. اما این تنها بخش ماجرا نیست؛ در پشت پرده این قانون، مسائل حمایتی برای جلوگیری از طلاق نیز مد نظر قرار دارد. به گفته صدیقه حجت پناه: دلیل اصلی این تغییرات به گفته مسئولان، کاهش آمار ازدواج، مشکلات اقتصادی جوانان و جلوگیری از افزایش زندانیان مهریه است.

کارشناسان اما نظر متفاوتی دارند و بر این باورند که کاهش سقف مهریه در سال های گذشته نه تنها منجر به کاهش طلاق نشده، بلکه پیچیدگی های پرونده های خانوادگی را نیز افزایش داده است. به عنوان مثال، برخی مردان هنگام بروز اختلاف، اموال خود را به نام دیگران منتقل می کنند و این موضوع مانع از آن می شود که زنان بتوانند دارایی های مرد را اثبات کنند. حمیدرضا آقاباباییان، وکیل پایه یک دادگستری، در این باره گفت: طرح موضوعاتی درباره عندالاستطاعه شدن مهریه به جای افزایش آمار ازدواج، می تواند به کاهش گرایش افراد به ازدواج منجر شود و این اقدامات بیشتر جنبه مسکن وار و موقت دارند.

مسأله عندالاستطاعه شدن مهریه نیز همزمان با کاهش سقف مهریه مطرح شده است. البته منظور از کاهش سقف مهریه، نپرداختن آن نیست. سید کریم معصومی، عضو کمیسیون قضایی مجلس، توضیح داد: در قانون حمایت از خانواده پیش تر مقرر شده بود که اگر زوج 110 سکه پرداخت کند، از زندان آزاد می شود؛ امروز با توجه به تورم و ارزش سکه، قصد داریم این عدد را به 14 سکه کاهش دهیم. وی افزود که اگر مردی به پرداخت هزار سکه محکوم شود اما توان پرداخت نداشته باشد، با پرداخت 14 سکه به زندان نمی رود، هرچند همچنان نسبت به مابقی مهریه بدهکار است.

با این وجود، کاهش سقف مهریه و تبدیل آن از عندالمطالبه به عندالاستطاعه ابهامات جدی برای زنان ایجاد می کند. وقتی بخش عمده مهریه از ضمانت کیفری خارج می شود، زنان کم درآمد ممکن است نتوانند حقوق مالی خود را دریافت کنند. اثبات توان مالی مرد نیز در عمل دشوار است و زنان را در چرخه ای طولانی از پیگیری حقوق گرفتار می کند. بدون سازوکارهای حمایتی جایگزین، این اصلاحات می تواند زنان را در معادلات خانواده آسیب پذیرتر کند.

برخی حقوقدانان بر این باورند که برای حل این مشکلات، بهتر است از راهکارهایی مانند تقسیم اموال به صورت نصف و نصف استفاده شود. صدیقه حجت پناه نیز تأکید می کند: مشکل اصلی جامعه ما مهریه نیست؛ علت کاهش ازدواج، مشکلات اقتصادی، بیکاری، نبود مسکن و تغییر سبک زندگی است. تا این مسائل حل نشود، حتی با محدودسازی مهریه هم شرایط بهتر نخواهد شد.

جدای از قانون گذاری و اصلاحات و طرح های مختلفی که درباره مهریه مطرح می شود، نگاه به زندگی واقعی تعدادی از زنان که درگیر پیچیدگی های جدایی هستند بسیار قابل توجه است. جمله ی مهرم حلال و جانم آزاد یکی از عباراتی است که بارها از زبان زنانی که در آستانه جدایی هستند شنیده می شود.

سمیه 38ساله می گوید: جانم را برداشتم و فرار کردم؛ با اینکه از 18 سالگی در خانه این مرد بودم و تقریبا مطمئن بودم آینده مالی روشنی نخواهم داشت، اما تصمیم گرفتم مهریه ام را ببخشم تا همه چیز تمام شود. نمی توانستم با مردی که از تریاک به شیشه روی آورده و شب ها مرا با صندلی و قورباغه و چیزهای دیگر در توهماتش اشتباه می گیرد زندگی کنم و برای اثبات توان مالی او زمان صرف کنم.

راضیه، 24ساله و مادر یک فرزند دو ساله، تجربه متفاوتی دارد: پس از خیانت شوهرم، دیدنش تقریبا تبدیل به کابوس شده بود. او تصمیم گرفته بود با آن زن ازدواج کند و دختر 2 ساله ام را زیر دست زن پدربزرگ بگذارد. من هم گفتم مهرم حلال و جان خودم و دخترم آزاد. اگر حق طلاق و حضانت فرزند داشتم الان شرایط بهتر بود. خدا را شکر که پدرم از من و نوه ام حمایت مالی می کند، وگرنه نمی دانم چه می کردم.

از این روست که زهرا بهروزآذر، معاون زنان رییس جمهور، بازنگری و اصلاح هم زمان سایر ابعاد حقوقی روابط زوجین ـ از جمله حق طلاق، حضانت فرزندان و موضوع تنصیف [قید تا نصف اموال] اموال حاصل از زندگی مشترک ـ را قوانینی می داند که آسیب پذیری زنان را در برابر قوانین مربوط به مهریه کاهش می دهد.

در نقطه مقابل، فائزه مهریه اش را حین زندگی با همسرش به اجرا گذاشته و این اقدام سبب بروز اختلافات شده است: به اندازه کافی پول نمی داد؛ من هم مهرم را اجرا گذاشتم و حالا همسرم به شدت ناراحت است. بررسی مواردی از این دست نشان می دهد که در بیشتر مواقع، هنگام طلاق پای مهریه به میان می آید در حالی که در اصل و فلسفه قانون مهریه چنین نیست. معصومه ظهیری، استاد حوزه و کارشناس رسانه، می گوید: اصل مهریه پشتوانه اقتصادی است و جزو حلال ترین مال هایی است که به زن می رسد؛ زن می تواند در آن دخل و تصرف کرده، آن را سرمایه گذاری کند و به نحو شایسته از مهریه استفاده کند.

ناهید، 30ساله و شاغل، تجربه ای متفاوت دارد: من از ابتدا توافق کردیم مهریه ام عندالمطالبه باشد و این باعث شد همسرم مسئولیت بیشتری در زندگی مشترک بپذیرد و رفتار اقتصادی عادلانه تری داشته باشد. مهریه برای من نه ابزاری علیه او بلکه تضمینی برای رعایت حقوقم بود.