شهرهای کشورمان، با خیابان هایی که گاه به مأمن کودکان بدل شده اند، تصویر آشکاری از یک واقعیت تلخ را پیش روی ما می گذارد: حضور گسترده کودکانی که به جای کلاس درس و محیط محافظت شده، بنای زندگی خود را در فضای آسیب زای خیابان می گذارند.

به گزارش اعتماد، تحقیقات تازه نشان می دهد:

- 20 درصد از کودکان در موقعیت خیابان ایرانی دچار مشکلات سوءتغذیه اند.

- 13 درصد از این کودکان در خانواده های زن سرپرست زندگی می کنند.

- 22 درصد از این کودکان، فرزندان خانوارهای درگیر با اعتیاد هستند و اغلب در خانواده های فقیر و کم درآمد به سر می برند.

نگاهی به این آمارها و توجه به چالش های پیش روی خانواده هایی که فرزندان و کودکان در موقعیت خیابان دارند همچون فقر درآمدی، فقر فرهنگی، حاشیه نشینی، اعتیاد یا طلاق در خانواده و جهل و خشونت پنهان می توان دریافت مجموع این عوامل چرخه ای را می سازند که خروج از آن تنها با مداخله جدی ممکن است.

تعریف دقیق، سیاست دقیق - یکی از خطاهای رایج در برخورد با این پدیده، عدم تمایز میان کار کودک (Child Work) و کار کودک اجباری (Child Labour) است. کار معیشتی، کار اجیرشده باندی، کار در کنار کسب و کار خانوادگی ماهیت متفاوتی دارند و باید در سیاست گذاری جداگانه دیده شوند. بی توجهی به این تفاوت ها، ممکن است به بی اثر شدن طرح های حمایتی را بینجامد.

مهاجرت؛ حلقه پیوند آسیب ها - مطالعه ای در تهران نشان می دهد که بخش عمده ای از کودکان در معرض خیابان (حدود 70 درصد) را مهاجران یا پناهندگان تشکیل می دهند. این امر نیازمند توجه ویژه به کودکان مهاجر و آینده آن هاست. همین مطالعه حاکی از آن است که بازماندگی از تحصیل در بین کودکان ایرانی در موقعیت خیابان 48درصد بوده است.

این امر، بیانگر تلاقی چند آسیب بزرگ است: مهاجرت، فقر و ضعف حمایت رسمی. بدون رویکردی چندبعدی، درهم تنیدگی این بحران ها پابرجا خواهد ماند.

سیاست گذاری چندسطحی؛ تجربه جهانی، نیاز بومی - برای حل این مسائل و دست کم کاستن از شدت آن ها، نیاز به سیاست گذاری های چندسطحی و چندجانبه داریم از جمله سیاست گذاری های میان بخشی و یکپارچه، اجرای طرح هایی از قبیل مناسب سازی مدارس برای زیست همراهانه کودکان و نوعی امکان بروز اجتماعی شدن نهفته آنان و از همه مهم تر فهم موضوع کودک کار و تفکیک و سیاست گذاری مناسب که می تواند از شروط الزامی دستیابی به موفقیت باشد. به عنوان مثال مشروط کردن یارانه ها، راهی آزموده شده و مسیر موفقی است که پاسخ لازم را در آسیا، امریکای جنوبی و… دریافت کرده است. این تجارب نشان می دهند که مشروط کردن کمک های نقدی به تحصیل، تغذیه و بهداشت، می تواند چرخه آسیب را به سود رشد و آموزش بشکند.

هشدار برای جامعه - مساله کودک، تنها بخشی از فهرست مشکلات اجتماعی نیست؛ این پدیده یک چراغ هشدار برای جامعه است.

مهم ترین موضوعی که ذهن جامعه شناسان، روان شناسان و کارشناسان علوم تربیتی را به خود معطوف کرده این سوال است که نظام تدبیر یا حکمرانی و نهاد آموزش به چه میزان از تغییرات نسلی آگاه بوده و بر اساس آن سیاست گذاری می کند؟ پرسش اساسی اینجاست: آیا نظام آموزش ما- از محتوای درسی و افق ها، تا هدف گذاری، فضای مدارس، نحوه تدریس معلمین، کیفیت آموزشی و… با تغییرات اجتماعی و نیازهای امروز منطبق شده است؟

شناسایی و اقدام بر اساس دسته های آسیب - کودکان بازمانده از تحصیل، محرومان از فرصت های برابر آموزشی، دارای محدودیت های فرهنگی یا ذهنی، کودکان بی سرپرست یا بدسرپرست و همچنین مشغول به کار کودک، کودکان کار و بازمانده ناشی از فقر، هر گروه نیازمند برنامه اختصاصی است. انباشت این مشکلات در یک کودک، بدون سیاست گذاری جامع، تنها به تغییر مسیر زندگی او به سوی خیابان ختم می شود.

از دیگر نکات مهم در سطح کلان، بحث مهم بودجه ریزی است. بودجه ریزی عمومی باید حساس به کودکان و نوجوانان باشد تا کارایی در این حوزه افزایش یابد. این نیاز مستلزم ترکیب اقدامات حمایتی در عرصه های گوناگون معطوف به کودکان و نوجوانان است. چنین رویکردی، زمینه ساز تغییرات ساختاری خواهد بود.

کلام آخر - این مساله، مساله ای تک علتی نیست؛ شبکه ای از فقر، خشونت، مهاجرت، … و فقدان حمایت موثر است که آینده کودک را در خیابان رقم می زند. تنها با سیاست گذاری همزمان در چند جبهه، با استفاده از تجربه های موفق جهانی و پایبندی به اجرای برنامه های جامع، می توان ریشه را خشکاند و خیابان ها را به مسیرهای عبور، نه زیست، برای کودکان بازگرداند.