نورالله اکبری در اعتماد نوشت: کاهش میانگین نمرات امتحانات نهایی پایه دوازدهم در سال تحصیلی اخیر، زنگ خطری جدی برای آینده آموزش در ایران است. این افت نه تنها نشان دهنده ضعف در برنامه های درسی و روش های آموزشی است، بلکه حاکی از نقض تعهدات قانونی آموزش وپرورش در چارچوب برنامه هفتم توسعه است؛ تعهدی که در آن دولت موظف شده بود طی چهار سال، میانگین معدل کتبی دانش آموزان را حداقل 5/2 نمره افزایش دهد. اما امروز نه تنها این هدف محقق نشده، بلکه روندی معکوس در جریان است.

1. دلایل ریشه ای افت نمرات: از سیاست زدگی تا فقر آموزشی- تحلیل کارشناسان نشان می دهد افت میانگین نمرات پایه دوازدهم صرفا ناشی از دشوارتر شدن سوالات یا ضعف در تدریس نیست؛ بلکه نتیجه مستقیم مجموعه ای از عوامل ساختاری و سیاستی است که در سال های اخیر آموزش وپرورش کشور را درگیر کرده است:

سیاست زدگی در مدیریت آموزشی: جابه جایی های پی درپی مدیران براساس ملاحظات سیاسی به جای شایستگی علمی و مدیریتی، موجب شده بسیاری از برنامه های اصلاحی پیش از آنکه به ثمر برسند، متوقف شوند.

تمرکزگرایی شدید: تمام تصمیمات آموزشی در تهران گرفته می شود، بدون توجه به تنوع فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی مناطق. این تمرکزگرایی خلاقیت مدارس را از بین برده و سیاست های آموزشی را از واقعیت های میدانی جدا کرده است.

حافظه محوری و استدلال گریزی: برنامه های درسی و نظام ارزشیابی همچنان بر حفظ مطالب تاکید دارند و مهارت های تفکر انتقادی، تحلیل، حل مساله و خلاقیت در حاشیه مانده اند. نتیجه این رویکرد، افت شدید دروس تحلیلی مانند ریاضی، فیزیک، فلسفه و زبان خارجی است.

نابرابری آموزشی و طبقاتی شدن مدارس: رشد مدارس خاص و غیردولتی با شهریه های سنگین در کنار مدارس دولتی با امکانات محدود، شکاف عمیقی در کیفیت آموزش ایجاد کرده است. این شکاف به وضوح در نتایج امتحانات نهایی قابل مشاهده است.

تورم، اقتصاد رانتی و فشار معیشتی: فقر و بی ثباتی اقتصادی بر توان آموزشی خانواده ها و معلمان تاثیر گذاشته است. بسیاری از دانش آموزان مجبور به کار همزمان با تحصیل هستند و معلمان نیز به دلیل مشکلات معیشتی فرصت کافی برای ارتقای روش های تدریس ندارند.

2. نبود شفافیت آماری؛ ضعف نهادی یا پنهانکاری؟ با گذشت بیش از سه ماه از پایان امتحانات نهایی خردادماه، وزارت آموزش وپرورش هنوز آمار رسمی و تفصیلی نتایج را منتشر نکرده است. این در حالی است که در اغلب کشورهای دنیا، گزارش تفصیلی نتایج حداکثر تا چند هفته پس از پایان امتحانات در اختیار عموم قرار می گیرد.

نبود این آمار، پیامدهای مهمی دارد: از یک سو پژوهشگران و کارشناسان آموزشی ابزار لازم برای تحلیل وضعیت را ندارند و از سوی دیگر، خانواده ها و افکار عمومی نسبت به عملکرد نهاد آموزشی بی اعتماد می شوند. پنهانکاری آماری، نشانه ای از بحران نهادی وعدم پاسخگویی در برابر جامعه است.

3. تعهدات فراموش شده: نقض ماده 87 برنامه هفتم توسعه - یکی از مهم ترین اسناد بالادستی کشور در حوزه آموزش، فصل نوزدهم برنامه هفتم توسعه جمهوری اسلامی ایران (1407-1403) است. در ماده 87 این برنامه، وزارت آموزش وپرورش موظف شده است: به منظور ارتقای کیفیت آموزش عمومی، شاخص های کمی و کیفی آموزشی را در طول برنامه بهبود بخشد و میانگین معدل کتبی نهایی دانش آموزان را حداقل به میزان 2/5 نمره نسبت به سال آغاز برنامه افزایش دهد.

در جدول شاخص های کمی این ماده نیز آمده است: شاخص کمی وضعیت پایه در سال (1403) نمره 10/65 بود و برای سال (1407) با 2/5 نمره افزایش 13/15 انتظار می رود.

اما کاهش میانگین نمرات در سال 1404 نشان می دهد که آموزش وپرورش نه تنها در مسیر تحقق این هدف حرکت نکرده، بلکه حتی از وضعیت پایه نیز عقب تر رفته است. این امر به معنای نقض صریح تعهدات قانونی دولت در قبال برنامه توسعه است و می تواند مبنای پرسشگری و پیگرد نهادهای نظارتی قرار گیرد.

4. پیامدهای افت نمرات بر آینده دانش آموزان- کاهش میانگین نمرات پیامدهایی فراتر از مدرسه و کلاس درس دارد:

کاهش فرصت های دانشگاهی: نمرات امتحانات نهایی بخش مهمی از سهم سوابق تحصیلی در کنکور سراسری را تشکیل می دهد. افت نمرات به معنای کاهش احتمال ورود به رشته ها و دانشگاه های برتر است.

تضعیف جایگاه در بازار کار: معدل نهایی در بسیاری از فرآیندهای استخدامی (دولتی و خصوصی) معیار مهمی است. نمرات پایین تر می تواند فرصت های شغلی را کاهش دهد.

تاثیر منفی بر انگیزه و اعتمادبه نفس: احساس ناکامی و ناتوانی در دستیابی به موفقیت تحصیلی می تواند آثار روانی بلندمدتی بر نسل جوان برجای بگذارد.

5. مقایسه جهانی: شکاف رو به گسترش با استانداردهای آموزشی- در ارزیابی های بین المللی نظیر آزمون های PISA و TIMSS، دانش آموزان ایرانی همواره پایین تر از میانگین جهانی قرار دارند. کشورهای موفق در آموزش با تمرکز بر تفکر انتقادی، تمرکززدایی از سیاستگذاری، افزایش اختیارات مدارس و سرمایه گذاری هدفمند در تربیت معلم توانسته اند سطح تحصیلات را ارتقا دهند. در حالی که ایران هنوز درگیر حافظه محوری، سیاست زدگی و تمرکزگرایی است، این کشورها آموزش را به موتور محرک توسعه تبدیل کرده اند.

جمع بندی: نمرات پایین تر، آینده ای سخت تر- کاهش میانگین نمرات پایه دوازدهم در سال جاری، صرفا یک عدد در کارنامه دانش آموزان نیست؛ بلکه آینه ای است از چالش های عمیق نظام آموزشی ایران. این افت نه تنها امید دانش آموزان را تضعیف می کند، بلکه نقض صریح تعهدات قانونی دولت در قبال مردم و آینده کشور است.

آموزش وپرورش باید با کنار گذاشتن سیاست زدگی، تمرکزگرایی و رویکرد حافظه محور، به سمت آموزش مهارت محور، تفکر انتقادی و عدالت آموزشی حرکت کند. در غیر این صورت، نه تنها میانگین نمرات، بلکه میانگین امید و فرصت در جامعه نیز همچنان رو به کاهش خواهد رفت.

نتیجه نهایی: نمرات پایین امتحانات نهایی، فقط نتیجه عملکرد دانش آموزان نیستند؛ این نمره ای است که نظام آموزشی به خودش می دهد و امروز، این نمره نگران کننده تر از همیشه است.