فرارو- جنگنده سوخو-30 (Sukhoi Su-30) یکی از پیشرفته ترین و پرفروش ترین هواپیماهای جنگی چندمنظوره در جهان است که توسط شرکت روسی سوخو (Sukhoi) توسعه یافته است. این هواپیما، که اغلب با نام "فلانکر-سی" (Flanker-C) شناخته می شود، بر پایه جنگنده سوخو-27 (Su-27) ساخته شده و در دهه 1980 میلادی در اتحاد جماهیر شوروی آغاز به توسعه شد.

به گزارش فرارو، هدف اصلی از طراحی آن، ایجاد یک جنگنده دوسرنشینه با قابلیت های فوق مانورپذیر (supermaneuverable) برای مأموریت های هوا به هوا، هوا به زمین و شناسایی بود. اولین پرواز آزمایشی سوخو-30 در سال 1989 انجام شد و تولید انبوه آن از اوایل دهه 1990 آغاز گردید. امروزه، سوخو-30 به عنوان ستون فقرات نیروی هوایی بسیاری از کشورها عمل می کند و بیش از 1000 فروند از آن در جهان عملیاتی است. این هواپیما با قابلیت های پیشرفته الکترونیکی و تسلیحاتی، به عنوان یک جنگنده نسل 4.5 شناخته می شود و مدل های مختلفی مانند Su-30MKI (برای هند)، Su-30MKK (برای چین) و Su-30SM (برای روسیه) از آن وجود دارد.

سوخو-30 یک جنگنده دو موتوره با طراحی دلتا-کانارد است که امکان مانورهای پیچیده مانند "کبرا" (Cobra maneuver) را فراهم می کند. بدنه آن از آلیاژهای تیتانیوم و آلومینیوم با استحکام بالا ساخته شده و مجهز به سیستم های اویونیک پیشرفته است. در ادامه، مشخصات کلیدی مدل استاندارد Su-30MKI (که یکی از رایج ترین مدل هاست) آورده شده است:

این مشخصات بر اساس مدل های صادراتی تنظیم شده و بسته به واریانت ها (مانند Su-30SM2 با موتورهای پیشرفته تر) می تواند تغییر کند. سوخو-30 قادر به پرواز در تمام شرایط آب و هوایی و عملیات شبانه است و برد طولانی آن (بیش از 3٬000 کیلومتر) آن را برای مأموریت های دوربرد ایده آل می سازد.

قیمت سوخو-30 بسته به مدل، تعداد سفارش، تجهیزات اضافی و قراردادهای صادراتی متفاوت است. بر اساس قراردادهای اخیر:

این قیمت ها flyaway cost (هزینه پایه بدون آموزش و پشتیبانی) هستند و در قراردادهای بزرگ تر، تخفیف های قابل توجهی اعمال می شود. برای مثال، روسیه در سال 2020 قراردادی به ارزش 2.5 میلیارد دلار برای 76 فروند Su-30SM امضا کرد که حدود 33 میلیون دلار به ازای هر فروند را نشان می دهد، اما این نرخ های صادراتی بالاتر است.

تا سال 2025، بیش از 20 کشور از سوخو-30 استفاده می کنند و روسیه بیش از 1٬100 فروند سوخو (شامل مدل های مختلف) در ناوگان خود دارد. چین با حدود 400 فروند، بزرگ ترین کاربر خارجی است. در جدول زیر، فهرستی از کشورهای اصلی و تعداد تقریبی هواپیماهای عملیاتی آن ها آورده شده است (بر اساس داده های 2025):

سایر کاربران شامل اوگاندا، بنگلادش، اتیوپی و مغولستان هستند. صادرات سوخو-30 بیش از 80 درصد ناوگان صادراتی روسیه را تشکیل می دهد.

سوخو-30 به دلیل قابلیت های برترش در مانورپذیری، برد و تسلیحات، در عملیات های متعدد موفقیت آمیز عمل کرده است. هرچند تلفات کمی داشته (مانند دو فروند در هند در 2019)، اما نرخ موفقیت آن بالاست:

در مجموع، سوخو-30 با ترکیب قدرت، انعطاف پذیری و هزینه مناسب، همچنان یک انتخاب استراتژیک برای نیروهای هوایی مدرن است و انتظار می رود با ارتقاهای آینده (مانند ادغام هوش مصنوعی) تا دهه 2040 عملیاتی بماند.

جنگنده سوخو-30، با وجود شهرت به عنوان یکی از قدرتمندترین جنگنده های چندمنظوره، با چالش ها و شکست هایی در طول خدمت خود مواجه بوده است. از نظر عملیاتی، این هواپیما چندین سقوط را تجربه کرده است؛ به ویژه نیروی هوایی هند، بزرگ ترین کاربر Su-30MKI، بین سال های 2009 تا 2019 حداقل 12 فروند را به دلیل نقص های فنی مانند مشکلات سیستم کنترل پرواز یا موتورهای AL-31FP، خطای خلبان در مانورهای پیچیده، یا شرایط آب و هوایی نامناسب (مانند مه غلیظ در مناطق کوهستانی) از دست داد. در روسیه، دو فروند Su-30SM در عملیات سوریه (2015-2020) به دلیل حملات زمینی یا برخورد با پرنده سقوط کردند. در ونزوئلا نیز یک Su-30MK2 در سال 2015 هنگام گشت زنی شبانه سقوط کرد که احتمالاً به خطای انسانی مرتبط بود. این حوادث، هرچند نسبت به ناوگان عظیم سوخو-30 (بیش از 1٬100 فروند) اندک هستند، نشان دهنده چالش هایی در نگهداری و آموزش است که نرخ سقوط این جنگنده را (حدود 0.01 درصد در هر 1٬000 ساعت پرواز) کمی بالاتر از رقبای غربی مانند F-16 قرار داده است.

از منظر فنی و عملیاتی، سوخو-30 با محدودیت هایی مواجه است که در رقابت با جنگنده های مدرن آشکار می شود. رادارهای قدیمی تر مدل هایی مانند Su-30MKK (مانند N001VE) در برابر رادارهای آرایه فازی فعال (AESA) جنگنده های نسل 4.5 یا 5 عملکرد ضعیف تری دارند و فقدان پنهان کاری (با سطح مقطع راداری 4-10 متر مربع) آن را در برابر سیستم های پدافند پیشرفته آسیب پذیر می کند. در رزمایش هایی مانند Red Flag 2008، Su-30MKI هند در برابر F-15 در 70 درصد نبردهای شبیه سازی شده شکست خورد، عمدتاً به دلیل ضعف در جنگ الکترونیک. هزینه های بالای نگهداری (1.5 میلیارد دلار سالانه برای هند) و مشکلات تأمین قطعات به دلیل تحریم های روسیه، به ویژه برای کشورهایی مانند ونزوئلا، نرخ آمادگی عملیاتی را کاهش داده است. در درگیری بالاکوت (2019)، ادعاهای تأییدنشده ای از سرنگونی یک Su-30MKI توسط موشک AMRAAM مطرح شد که آسیب پذیری آن در برابر موشک های برد بلند را نشان داد. با وجود این، ارتقاهای اخیر مانند Su-30SM2 تلاش کرده اند این ضعف ها را کاهش دهند.