فرزاد نعمتی در یادداشتی در روزنامه هم میهن نوشت: به تازگی در اینستاگرام فیلمی دیدم که در آن گوینده از ما مخاطبان می پرسید که اگر جریانِ به زعم او واداده و غربزده می گویند دلیل عمده مشکلات اقتصادی مملکت ما، تحریم ها و در اصل، مبارزه مان با نظام سلطه جهانی به رهبری آمریکاست، پس چرا کشورهایی مثل نپال، بنگلادش، هاییتی، مکزیک، مصر و پرو که از نظر او در برابر آمریکا جز بله قربان گویی کاری نمی توانند بکنند و نتیجه سرسپردگی شان به آن کشور نیز شده است حضور شرکت های چندملیتی و سرمایه های خارجی، چنان وضع رقت بار اقتصادی ای دارند که نگو و نپرس؟ در ادامه نیز گوینده می گفت، تحریم ها البته بر اقتصاد ما تاثیر دارند اما علت اصلی وضعیت اقتصادی ما مناسبات دفرمه شبه سرمایه داری ای است که از دوران پهلوی و تحت تاثیر نظام سلطه بر ما تحمیل شده و همچنان یکه تازی می کند.

این صحبت های اخیر درباره میراث بردن اقتصاد جمهوری اسلامی از اقتصاد پهلوی، البته سخنی جدید نیست و بعضی های دیگر نیز گفته اند که مناسبات دولت رانتیر و اقتصاد نفتی مدت های مدیدی است که اقتصاد ایران را گرفتار کرده، اما این قیاس میان ایران با مصر، نپال و پرو را بار اول بود که می شنیدم و در وهله نخست، فقط به ذهنم رسید که زیر لب بگویم: از قیاسش خنده آمد خلق را . اما الان که اینجا می خواهم بنویسم، ناچارم استدلال کنم که چرا چنین سخنی چندان بنیاد درستی ندارد. اول از همه، یک جست وجوی ساده نشان می دهد برای نمونه نرخ تورم در تابستان 2025، در مکزیک و نپال سه ونیم درصد، در پرو یک ونیم درصد، در بنگلادش هشت ونیم درصد و در مصر هم حدود 13 درصد است. در ایران عزیزتر از جان ما، اما همین نرخ 45 درصد است و دیگر بر کسی پوشیده نیست که امانِ مردم را بریده.

اینجا البته قصد ندارم در آمار بپیچم. اصلاً فرض را بر این می گذارم که حق با اوست و وضع این کشورها ده مرتبه هم از ما بدتر است. بحث اصلی من اما از بیخ چیزِ دیگری است و البته خیلی هم پیچیدگی ندارد. ساده و خلاصه اش می شود اینکه؛ تحریم نبودن، با جهان در ارتباط بودن، با قدرت های بزرگ رابطه مسالمت آمیز داشتن یا حداقل وارد تخاصم نشدن با آنها، شرط لازم برای توسعه اقتصادی است، نه شرط کافی. بنابراین بله ممکن است کشوری تحریم نباشد، منابع غنی داشته باشد، شرکت های آمریکایی و اروپایی هم در آن حضور پیدا کنند، در مناسبات بین المللی نیز با آمریکا و اروپا سرشاخ نشود، اما باز به دلیل ضعف زیرساخت های داخلی، راهبردهای نادرست اقتصادی، وجود فساد در ساختارهای سیاسی، جبر جغرافیایی و هزارویک علت دیگر نتواند توفیقی در توسعه بیابد و به ورشکستگی دچار شود.

مثال ساده اش، کاسبی است که حساب بانکی دارد، ارث قلمبه ای هم به او رسیده، مغازه اش هم برِ خیابان اصلی شهر است، اما خب یا دکانش را سیل می برد یا کاسبی بلد نیست و یک سال بعد با کلی بدهی و طلبکار، چک هایش برگشت می خورد و دست از پا درازتر می رود زندان. در همین مثال اما اگر متغیر تحریم را وارد بحث کنیم مثل این می ماند که جناب کاسب ما، اصلاً حساب بانکی نداشته باشد و اداره اصناف نیز به او اجازه فروش کالایش را ندهد و او مجبور باشد شب ها کالایش را قاچاقی بگذارد دم خانه خریدار و در عوضِ پول هم ناچار شود برای نمونه، گردو از خریدار بگیرد.

این از اصلِ حرف و استدلال بنده، اما یک نکته دیگر هم بنویسم و رفع زحمت کنم. خوشبختانه در آغاز این صحبت های اشتباه، یک حرف درست هم گفته شده و آن هم اینکه در نهایت این امر پذیرفته شد که تحریم، بی تاثیر و کم تاثیر نیست. یادمان که نرفته، متاسفانه گاه حتی از زبان مقامات بلندپایه این حرف شنیده می شد که تحریم ها ورق پاره اند و مردم آنها را اصلاً حس نمی کنند.

بالاتر از آن، گاه این ایده پرورانده می شد که تحریم نعمت است. امروز اما دیگر عیان شده که این تحریم ها را باید به هرنحوی که راه داد، از میان برداشت وگرنه بعید است کشوری بتواند با تحریم به توسعه برسد. تحریم ها که کم شود یا برداشته شود، اما تازه اول ماجراست و بدون اصلاحات اساسی در حکمرانی، دیر یا زود مشکلات از راهی دیگر رخ نشان می دهند. همین خطا را در دوره برجام نیز داشتیم و برخی خوش باورانه تصور می کردند با لغو تحریم ها، می توان با همان دست فرمان اشتباه مدیریت کشور، به پیش رفت.