طبق نتایج آخرین بررسی های وزارت بهداشت درباره سلامت روان در کشور، تعداد مبتلایان انواع اختلالات روان در فاصله 11 سال حدود 1.5 درصد افزایش یافته و از جمع افراد دچار اختلال روان، 13.7 درصد دچار افسردگی هستند که با توجه به شیوع این اختلال، افسردگی شایع ترین اختلال روانپزشکی در ایران محسوب می شود.

به گزارش اعتماد، این بررسی در سال 1401 انجام شده و با وجود آنکه طبق نتایج این بررسی، حدود یک چهارم جمعیت کشور به یکی از انواع اختلالات روانپزشکی مبتلا هستند ولی در حال حاضر، تعداد تخت های روانپزشکی فعال در کشور که مهم ترین زیرساخت حوزه درمان محسوب می شود، فقط حدود 11 هزارتاست در حالی که محمدرضا شالبافان؛ مدیرکل دفتر سلامت روانی وزارت بهداشت می گوید حداقل باید دو برابر این تعداد، تخت روانپزشکی در کشور باشد ولی بسیاری از استان ها، فقط یک یا دو بخش روانپزشکی دارند و بیماران برای بستری ناچارند مدت ها در صف انتظار بمانند.

این مدیر حوزه سلامت روان در توضیح نتایج آخرین پیمایش ملی سلامت روان در کشور می گوید: رصدها و مطالعات متعددی درباره سلامت روان ایرانی ها از اواسط دهه 70 انجام شده و آخرین پیمایش سلامت روان را موسسه ملی تحقیقات سلامت به رهبری دکتر آفرین رحیم موقر و در سال 1401 انجام داده که بررسی مقابله ای نتایج نخستین و دومین پیمایش سلامت روان در دهه گذشته (پیمایش انجام شده در سال 1390 و پیمایش انجام شده در سال 1401) بیانگر این است که شیوع اختلالات سلامت روان در ایران افزایش یافته است.

نتایج پیمایش سال 1390 بیانگر این است که 23.6 درصد از ایرانیان به حداقل یک اختلال روانپزشکی مبتلا هستند و این در حالی است در پیمایش 1401 میزان ابتلای ایرانیان به حداقل یک اختلال روانپزشکی به 25.1 درصد رسیده است. میزان ابتلا به اختلالات روان طی بازه زمانی 11ساله حد فاصل پیمایش اول و دوم به میزان 1.5 درصد افزایش یافته که از ضرورت توجه به سلامت روان حکایت می کند. همچنین نتایج مطالعه دکتر نوربالا تفتی و تیم ایشان که در سال 1399 انجام شده، بیانگر این است که میزان ابتلای ایرانیان به اختلالات روان حدود 29 درصد است که البته نتایج پیمایش سال های 1399 و 1401 تفاوت چندانی ندارد.

شالبافان ضمن تاکید بر اینکه عوامل اجتماعی و اقتصادی، بحران هایی مانند پاندمی ویروس کرونا و حتی بحران های فعلی می تواند سلامت روان جامعه را مخدوش کند و سبب بروز مشکلاتی برای سیستم های بهداشتی - درمانی و مردم شود چنانکه کرونا، نتایج پیمایش سال 1401 را تحت تاثیر قرار داد، درباره شایع ترین اختلالات سلامت روان در میان ایرانی ها گفت: افسردگی، با 13.7 درصد، شایع ترین اختلال سلامت روان در جامعه است و در صدر اختلالات روانپزشکی قرار دارد. شیوع اختلالات خلقی و از جمله افسردگی و انواع اختلالات دو قطبی نیز 16درصد و شیوع اختلالات اضطرابی و از جمله اختلال پانیک و اضطراب منتشر 13.7 درصد است.

بررسی ها نشان می دهد که میزان اختلال خلقی نسبت به پیمایش سال 1390 اندکی کاهش یافته اما افسردگی، اندکی افزایش دارد. همچنین شیوع اختلال وسواسی- جبری در پیمایش سال 1390 بسیار بالا و حدود 5.1 درصد بود ولی در پیمایش سال 1401 شیوع این اختلال حدود 3.4 درصد بیان شده و این کاهش می تواند مربوط به سبک زندگی انسان ها در دوران پاندمی کرونا باشد به این معنا که رفتارهایی که پیش از پاندمی کرونا، وسواس به حساب می آمدند در دوران پاندمی این بیماری، اختلال محسوب نشده است.

با توجه به اینکه جنسیت، موضوعی بسیار مهم در ارتباط با اختلالات سلامت روان به حساب می آید و در تمام دنیا، اختلال روان تحت تاثیر مولفه جنسیت است، نتایج پیمایش 1401 نشان داد که میزان ابتلای زنان به افسردگی، بیشتر است در حالی که مانند تمام مطالعات جهانی در حوزه سلامت روان، میزان مصرف مواد مخدر، الکل و دخانیات در مردان بیشتر است، اما در مورد اسکیزوفرنیا که از اختلالات شدید روانپزشکی است، تفاوت چندانی میان زنان و مردان وجود ندارد.

همچنین نتایج پیمایش سلامت روان سال 1401 نشان می دهد که زنان نسبت به مداخلات درمانی نگرش مثبت تر و تمایل بیشتری برای درمان دارند و با اینکه مردان مانند زنان به اقدامات مداخله ای برای درمان اختلالات روانپزشکی نیاز دارند، اما با توجه به اقبال کمتر آن ها، باید برنامه های ویژه ای برای مردان در نظر گرفت.

نتایج پیمایش سلامت روان سال 1401 نشان می دهد 34درصد مبتلایان برای دریافت خدمات درمانی تمایل ندارند و 66 درصد دیگر برای دریافت خدمات تمایل دارند و اگرچه میزان تمایل 66درصدی برای دریافت خدمات روان درمانی نسبت به نتایج سایر کشورهای همسایه یک عدد مناسب قلمداد می شود، اما افرادی که تمایلی برای دریافت خدمات سلامت روان ندارند، باید به طور جدی در کانون توجه قرار گیرند، چون وزارت بهداشت در نظر دارد که پوشش خدمات سلامت روان حداکثری باشد.

خدمات ویزیت روانپزشکی و روان درمانی که خدمات پایه سلامت جامعه محسوب می شوند هم، باید با حداقل قیمت در اختیار حداکثر جامعه قرار گیرد. وزارت بهداشت در راستای ارایه خدمات با قیمت حداقلی برای اکثر جامعه نسبت به ارایه خدمات روان درمانی در مراکز جامع سلامت از 10 سال گذشته اقدام کرده و روانشناس ها در مراکز جامع سلامت مستقرند و پوشش خدمات روان درمانی در استان های کشور در حال گسترش است و وزارت بهداشت برنامه ریزی کرده که برای حداقل هر 20هزار نفر، یک روانشناس در مراکز جامع سلامت مستقر باشد و در حال نزدیک شدن به این هدف هستیم.

خدمات روانپزشکی تخصصی که در بیمارستان ها و کلینیک های روانپزشکی دولتی ارایه می شوند هم، گران نیستند ولی بر این باورم که فراگیری پوشش بیمه ای خدمات روان درمانی باید افزایش یابد، چون پوشش بیمه ای خدمات روانپزشکی به نحوی است که بسیاری از افراد جامعه نمی توانند خدمات روان درمانی را در بیمارستان های دولتی دریافت کنند و اگرچه ویزیت روانپزشکان و اغلب داروها مشمول خدمات بیمه ای می شود، اما تمام افراد جامعه توانایی دسترسی به خدمات روان درمانی با پوشش بیمه ای کنونی را ندارند و ضرورت دارد که علاوه بر پاسخگویی در حوزه خدمات سلامت روان، چتر بیمه ای هم گسترش یابد.

تعداد تخت های بیمارستان ها و تخت های روانپزشکی هم باید تا 2 برابر ظرفیت کنونی گسترش یابد در حالی که تعداد تخت های بیمارستانی حوزه بیماری های روانپزشکی حدود 11 هزار تخت است و هنگامی که به بیمارستان های روانپزشکی مراجعه می کنیم، اغلب تخت ها اشغال است و برای بستری شدن باید مدت ها در صف انتظار به سر برد چنانکه افرادی که برای دریافت خدمات بستری روانپزشکی به شهر تهران مراجعه می کنند، باید مدت طولانی در صف انتظار باشند و این وضعیت در سایر استان های کشور بعضا به مراتب بدتر است.

براساس ابلاغیه وزارت بهداشت، 10درصد تخت های بیمارستانی باید به تخت های روانپزشکی تخصیص داده شود، اما متاسفانه این موضوع در بسیاری از بیمارستان ها اجرا نشده و برخی استان های کشور از تخت های روانپزشکی محروم هستند و تعداد تخت ها در اغلب استان های کشور محدود است و اغلب استان های کشور فقط یک یا دو بخش روانپزشکی دارند.

تعداد تخت های روانپزشکی سبب شده که خانواده های بیماران روانپزشکی با مشکلاتی مواجه شوند و فرآیند بستری بیماران به کاری سخت تبدیل شود با اینکه تعداد روانپزشکان کشور مناسب است و حدود 3هزار روانپزشک در کل کشور به ارایه خدمات می پردازند اما در توزیع نیروی انسانی با مشکل مواجهیم. اغلب روانپزشکان در پایتخت، شهرهای بزرگ و مراکز استان های اصلی کشور مستقر شده اند در حالی که بسیاری از شهرستان های کشور از روانپزشکان به میزان کافی برخوردار نیستند.