در چند گزارش گذشته، تلاش کردیم از زوایای مختلف به پدیده سریال های دنباله دار در تلویزیون و شبکه نمایش خانگی بپردازیم؛ مجموعه هایی که فصل های بعدی شان نه تنها ادامه یک داستان، بلکه ادامه یک تجربه جمعی برای مخاطب ایرانی بوده است. در این مسیر، با کارگردان ها و تهیه کننده های مختلف گفت وگو کردیم؛ از پایتخت و بچه مهندس گرفته تا ستایش و نون خ در تلویزیون، و از شهرزاد و ساخت ایران تا نیسان آبی در نمایش خانگی. هرکدام از این آثار در ادامه سازی خود با چالش هایی روبه رو شدند؛ برخی موفق شدند وفاداری مخاطب را حفظ کنند و برخی دیگر، به دلیل افت کیفیت یا تکرار، از چشم افتادند.

به گزارش تسنیم، اکنون و در ادامه همین پرونده، به سراغ مهران مهام رفته ایم؛ تهیه کننده ای که نامش با برخی از به یادماندنی ترین کمدی های تلویزیون گره خورده است. مهام در دهه هشتاد با ساخت آثاری چون خانه به دوش ، متهم گریخت و بزنگاه ، نه تنها بهترین کارهای رضا عطاران را در قاب تلویزیون ثبت کرد، بلکه الگویی تازه از کمدی های اجتماعیِ مناسبتی به ویژه در ماه رمضان به مخاطبان ارائه داد؛ آثاری که هنوز هم در حافظه جمعی مردم به عنوان نمونه های موفق طنز تلویزیونی باقی مانده اند.

اما یکی دیگر از تجربه های متفاوت او، سریال دردسرهای عظیم بود؛ مجموعه ای که با بازی جواد عزتی توانست در دو فصل پیاپی به عنوان یکی از نمونه های نادر کمدی دنباله دار تلویزیون، نظر مخاطبان را جلب کند. این تجربه در کنار موفقیت های قبلی مهام، جایگاه او را در عرصه کمدی تثبیت کرد و نشان داد که ادامه سازی، اگر بر پایه شخصیت پردازی درست و قصه پردازی منسجم باشد، می تواند نتیجه ای درخشان داشته باشد.

افزون بر این، نباید فراموش کرد که مهام تجربه تولید یکی از اولین سریال های 90 شبی تلویزیون، یعنی نرگس را هم در کارنامه دارد؛ مجموعه ای که نه تنها به دلیل قصه و شخصیت هایش، بلکه به خاطر قالب تولید و پخش طولانی مدتش، نقطه عطفی در تاریخ سریال سازی تلویزیون ایران به شمار می رود.

گفت وگوی ما با مهران مهام، فرصتی است برای مرور این تجربه های گوناگون؛ از کمدی های تک فصل و پرمخاطب تا مجموعه های چندفصلی که مسیر تازه ای را در تلویزیون گشودند. پرسش اصلی این است: چرا برخی آثار کمدی و درام توانستند در ادامه راه جان بگیرند و محبوب بمانند، و چرا برخی دیگر، با وجود شروعی درخشان، در فصل های بعدی به تکرار و فرسودگی رسیدند؟

چرا با وجود سرمایه گذاری های کلان، حضور بازیگران چهره و ابزارهای گسترده تولید، کمدی های نمایش خانگی اغلب نتوانستند مخاطب را جذب کنند؟

کمدی یک کار جمعی است، نه فردی. متأسفانه در نمایش خانگی بیشتر نگاه ها اقتصادی و تجاری بود، نه فرهنگی و هنری. تهیه کننده ها فکر می کردند با سرمایه زیاد و چند چهره شناخته شده می توانند مردم را بخندانند، درحالی که واقعیت این است که هیچ پول و شهرتی جای متن و تیم حرفه ای را نمی گیرد.

یک کار کمدی موفق نیاز به اتاق فکر، نویسنده های خلاق و هماهنگی بین کارگردان و بازیگران دارد. وقتی این ها کنار گذاشته می شوند، نتیجه تنها شوخی های دم دستی، تقلید صدا و حرکات اضافی است. این نوع محتوا نه تنها خنده واقعی ایجاد نمی کند، بلکه باعث دلزدگی مخاطب و بی اعتمادی به ژانر کمدی می شود.

کارهایی دیدم (نمایش خانگی) که میلیاردها تومان هزینه شده بود، بازیگران چهره در آن حضور داشتند، اما متن و تیم پشت آن ناقص بود. مخاطب سریع متوجه ضعف کار می شود؛ شما نمی توانید با پول و چهره، کمبود خلاقیت را جبران کنید.

برخی معتقدند ساخت کمدی راحت تر از درام یا پلیسی است. شما با این نظر موافقید؟

اصلاً! کمدی سخت ترین ژانر است و خیلی ها آن را دست کم می گیرند. وقتی درام یا پلیسی کار می کنید، یک نقشه و مسیر مشخص دارید: تعلیق، حادثه و کشمکش. اما در کمدی همه چیز به ظرافت و زمان بندی وابسته است. بازیگر باید کاملاً در شخصیت حل شود، نه اینکه از خودش چیزی اضافه کند. حتی یک حرکت اضافه یا یک شوخی ناهمخوان می تواند کل ریتم صحنه را بهم بریزد.

کارگردان باید شب تا صبح فکر کند که فردا چه موقعیتی خلق کند، ریتم شوخی ها چگونه باشد، کجا مکث و کجا انفجار خنده رخ دهد. هیچ فرصتی برای شانس و تصادف وجود ندارد. متأسفانه امروز خیلی از کمدی ها به شوخی های دم دستی، دیالوگ های سخیف و حتی الفاظ نامناسب رسیده اند. این ها مردم را نمی خنداند، بلکه بیشتر دلخور می کند و باعث دلزدگی مخاطب می شود.

به یاد دارم یک بار طرحی آماده کردیم که فکر می کردیم خیلی خنده دار است. اما وقتی بازیگران وارد صحنه شدند، متوجه شدیم اگر فقط به حرکات و شوخی های سطحی تکیه کنیم، ریتم داستان از دست می رود و خنده مصنوعی می شود. مجبور شدیم همه چیز را دوباره بنویسیم و از صفر شروع کنیم.

شما با رضا عطاران آثاری ساختید که هنوز هم پرطرفدارند. رمز موفقیت آن همکاری ها چه بود؟

همه چیز برمی گشت به متن. خانه به دوش، متهم گریخت و بزنگاه فیلمنامه های محکم و قصه های واقعی داشتند. حتی بزنگاه با وجود فشارها، محدودیت ها و توبیخ های متعدد ساخته شد، اما دیالوگ ها و صحنه هایش هنوز در فضای مجازی دست به دست می شود و مردم آن را به یاد دارند.

رضا عطاران استعداد بی نظیری دارد، اما اگر متن قوی نبود، حتی او هم نمی توانست معجزه کند. یادم هست در بزنگاه، صحنه ای بود که چندین بار آن را بازنویسی کردیم تا ریتم دیالوگ ها درست شود و لحظه خنده واقعی خلق شود. بازیگر بدون فیلمنامه و کارگردانی درست نمی تواند چنین اثر ماندگاری بسازد.

یک بار در متهم گریخت، وقتی صحنه ای را با عطاران ضبط می کردیم، او ایده ای برای تغییر یک دیالوگ داشت که واقعاً لحظه را زنده کرد. اما این اتفاق تنها وقتی ممکن شد که متن و چارچوب داستان محکم بود. یعنی خلاقیت بازیگر وقتی اثرگذار است که زیرساخت فیلمنامه فراهم باشد.

آقای مهام، از ساخت خانه به دوش خاطره جالبی دارید که هنوز به یاد شما مانده باشد؟

بله، یکی از تجربه های جالب و در عین حال کمی پرریسک، مربوط به یکی از سکانس های اولیه سریال بود. رضا عطاران ایده ای داد که اصلاً در فیلمنامه نبود و ما حتی فکرش را هم نمی کردیم. صحنه ای که قرار بود بسیار ساده اجرا شود، ناگهان با ایده او رنگ و بوی تازه ای گرفت.

در آن لحظه تیم ما خندید، اما من کمی نگران بودم که این خلاقیت ممکن است ریتم صحنه را خراب کند یا با داستان اصلی همخوانی نداشته باشد. اما وقتی نتیجه نهایی را دیدیم، همان لحظه به یکی از ماندگارترین صحنه های سریال تبدیل شد و هنوز هم مردم آن را به یاد دارند.

این تجربه به من نشان داد که گاهی اعتماد به بازیگر و خلاقیت او، مهم تر از کنترل مطلق کارگردان است. وقتی فضا برای نوآوری باز باشد و بازیگر بتواند شخصیت را به شکلی واقعی و زنده اجرا کند، نتیجه می تواند فراتر از انتظار باشد. به یاد دارم، همان سکانس در شبکه های اجتماعی و خاطرات مخاطبان هنوز دست به دست می شود و این حس رضایت بخشی است برای همه عوامل.

شما یکی از معدود کمدی های دنباله دار تلویزیون یعنی دردسرهای عظیم را ساختید. تجربه آن چطور بود؟

دردسرهای عظیم با جواد عزتی واقعاً تجربه ای خاص بود. او در آن سریال تازه خودش را پیدا کرد و شخصیت هایش به شکلی واقعی و زنده شکل گرفتند. فصل اول موفق شد چون قصه کشش داشت و شخصیت ها جان گرفته بودند.

اما ادامه کار، یعنی ساخت فصل دوم، همیشه دشوارتر از شروع یک کار جدید است. وقتی مخاطب با فصل اول همراه می شود، انتظار دارد همان حس و فضا حفظ شود و در عین حال چیز تازه ای هم به او ارائه شود. این تعادل خیلی سخت است. ما باید هم به فضای فصل اول وفادار می ماندیم و هم ایده های تازه و موقعیت های خنده دار جدید خلق می کردیم.

یادم هست در یکی از جلسات نوشتن فصل دوم، تیم نویسندگان ساعت ها روی یک صحنه بحث کرد که آیا شوخی جدید با شخصیت جواد تناسب دارد یا نه. حتی یک تغییر کوچک در دیالوگ می توانست کل ریتم صحنه را تحت تاثیر قرار دهد. اینجا بود که اهمیت برنامه ریزی دقیق و هماهنگی تیمی را بیش از پیش حس کردیم.

تجربه دردسرهای عظیم نشان داد که دنباله سازی موفق نیازمند فیلمنامه قوی، شخصیت های درست و تیمی هماهنگ است. وقتی این عوامل با هم جمع شوند، نتیجه می تواند مثل فصل اول به یادماندنی و ماندگار شود.

شما تجربه تولید سریال نرگس را هم داشتید. آن تجربه چه تفاوتی با امروز داشت؟

نرگس یک اتفاق بزرگ بود؛ جزو اولین سریال های 90 شبی تلویزیون ایران. کار فوق العاده سخت و چالش برانگیز بود، اما نشان داد مردم چقدر به دنبال قصه های پیوسته و دنباله دار هستند. هر شب مخاطب با ما درگیر بود، بازخورد می داد و ما بلافاصله آن را بررسی می کردیم و اصلاحات لازم را انجام می دادیم.

در آن زمان ما مجبور بودیم بسیار سریع عمل کنیم. نویسنده ها و کارگردانان باید شب تا صبح روی قسمت بعد فکر می کردند و هماهنگی بین گروه بسیار حیاتی بود. حتی گاهی ایده هایی از بازیگران می آمد که ما خودمان از آن غافل بودیم و صحنه ها را تغییر می داد. این تعامل مستقیم با مخاطب و تیم تولید باعث شد سریال پیوستگی و جذابیت خودش را حفظ کند.

امروز هم تلویزیون می تواند چنین تجربه هایی داشته باشد، ولی شرطش برنامه ریزی دقیق، تیم منسجم و اتاق فکر واقعی است. بدون این ها، ساخت یک سریال 90 شبی موفق تقریباً غیرممکن است.

در سریال دردسرهای عظیم هم خاطراتی دارید که هنوز یادتان مانده باشد؟

قطعاً! وقتی فصل دوم را می ساختیم، جواد عزتی شب ها با متن تمرین می کرد و حتی پیشنهادهایی می داد که نویسنده ها از آن غافل بودند. یک روز صحنه ای که ما فکر می کردیم ساده است، با ایده او تبدیل شد به یکی از صحنه های خنده دار و معروف سریال. همه تیم از نتیجه شگفت زده شد و این نشان داد که در دنباله ها، همکاری و تعامل نزدیک بین بازیگر و نویسنده اهمیت حیاتی دارد.

علاوه بر جواد، بقیه بازیگران هم ایده هایی داشتند که گاهی حتی ریتم داستان را تغییر می داد. وقتی این ایده ها با فیلمنامه منسجم و برنامه ریزی دقیق ترکیب می شود، نتیجه کار بسیار طبیعی و جذاب می شود و مخاطب احساس می کند شخصیت ها زنده هستند.

یادم هست یک بار در فصل دوم، یک دیالوگ کوتاه باعث شد کل صحنه ای که فکر می کردیم ساده است، ساعت ها خنده و هیجان در گروه ایجاد کند. این نشان می دهد که جزییات کوچک چقدر می تواند در موفقیت یک سریال دنباله دار تاثیرگذار باشد.

بزرگ ترین مشکل امروز سریال سازی در تلویزیون و نمایش خانگی چیست؟

روزمرگی. ما تیم نویسندگان منسجم نداریم، اتاق فکر نداریم و معمولاً افراد به شکل سنتی و فردی کار می کنند. در دنیا برای هر پروژه، گروهی از نویسنده ها روی طرح کار می کنند، بازخورد مخاطب را می سنجند، متن را اصلاح می کنند و حتی لحظه به لحظه قصه را به روزرسانی می کنند. ما هنوز سنتی کار می کنیم، نتیجه اش هم همین سریال های نصفه نیمه یا تکراری است.

حتی برخی مدیران می خواهند سریع نتیجه بگیرند و به فکر بازاریابی و تبلیغات اند، اما به کیفیت قصه و تیم پشت صحنه توجه نمی کنند. وقتی نگاه اقتصادی و کوتاه مدت جای خلاقیت و برنامه ریزی را می گیرد، طبیعی است که مخاطب بعد از فصل اول دلسرد می شود.

یک بار تیم نویسنده ای برای پروژه ای گرد هم آمده بود، اما بعد از چند هفته همه چیز متوقف شد چون مدیری تازه آمد و نظرش تغییر کرد. همه انرژی و فکر تیم به هدر رفت و نتیجه فقط سریالی نیمه تمام شد.

تجربه نرگس ، یکی از اولین سریال های 90 شبی، چه لحظاتی به یادماندنی داشت؟

سختی های زیادی داشتیم، به خصوص در فصل های پایانی که خستگی تیم بالا رفته بود. یک شب یادم است که یکی از بازیگران اصلی بیمار شد و مجبور شدیم تغییراتی فوری در فیلمنامه بدهیم. همه اعضای تیم با هم تا صبح کار کردند تا صحنه بعدی آماده شود.

هنوز وقتی به آن دوران فکر می کنم، به شدت به همکاری و پشتکار تیمی افتخار می کنم. آن زمان فهمیدم که سریال سازی ادامه دار بدون هماهنگی و تعامل نزدیک تیم، غیرممکن است. حتی کوچک ترین تغییر در دیالوگ یا موقعیت می تواند روند تولید را تحت تأثیر قرار دهد.

با وجود خستگی و مشکلات، همه با هم خندیدیم و تلاش کردیم صحنه را بهتر از قبل بسازیم. آن شب نشان داد که در پشت صحنه، عشق به قصه می تواند همه سختی ها را پشت سر بگذارد.

شما همیشه بر کمدی سالم تأکید کرده اید. دلیل این حساسیت چیست؟

چون می خواهم کاری که از من می ماند، سالم باشد. من دوست ندارم آخر عمر کاری ام کارهایی از من بماند که پر از شوخی های مبتذل یا ناسالم باشد. کمدی باید از دل زندگی بیاید، از موقعیت ها و شخصیت های واقعی شکل بگیرد، نه از شوخی های دم دستی یا رقص و حرکات اضافه.

وقتی یک اثر پر از شوخی های سطحی یا حرکات نامناسب می شود، دیگر کمدی نیست، ابتذال است. مردم دنبال خنده واقعی اند، خنده ای که بعد از دیدنش حس خوبی داشته باشند، نه چیزی که لحظه ای سرگرمشان کند و بعد دلشان را بزند.

به همین دلیل همیشه روی فیلمنامه و موقعیت های واقعی تمرکز می کنم. یک شوخی درست، شخصیت محور و موقعیت محور می تواند سال ها در ذهن مخاطب بماند، اما حرکات سطحی و بی ربط هیچ وقت چنین جایگاهی پیدا نمی کنند.

آیا خاطرات گذشته با وضعیت امروز تلویزیون و نمایش خانگی تفاوت دارد؟

خیلی فرق دارد. آن زمان، هر چالش فرصتی بود برای خلاقیت و یادگیری. حتی وقتی با کمبود منابع روبه رو می شدیم یا فشار زمانی داشتیم، تلاش می کردیم راه حلی خلاقانه پیدا کنیم و بهترین نتیجه را ارائه بدهیم.

یادم هست در سریالی مثل بزنگاه ، حتی وقتی مشکلات مالی داشتیم و بودجه به شدت محدود بود، همه اعضای تیم از صبح تا شب با انگیزه کار می کردند. هر ایده ای که یکی از بازیگران یا نویسندگان می آورد، بررسی و اصلاح می شد و در نهایت صحنه ای ساخته می شد که مخاطب هنوز بعد از سال ها آن را به یاد دارد.

امروز اما شرایط متفاوت است. گاهی مسائل اقتصادی و فشارهای سریع نتیجه باعث می شود تیم ها فرصت فکر کردن و پرورش خلاقیت نداشته باشند. خیلی وقت ها پروژه ها فقط برای پر کردن جدول پخش یا جذب سریع مخاطب تولید می شوند و فرصت خلق کار ارزشمند و ماندگار از دست می رود.

خیلی ها هنوز دوست دارند ادامه خانه به دوش یا متهم گریخت ساخته شود. آیا چنین چیزی شدنی است؟

خیلی سخت است. بعضی بازیگرها از دنیا رفته اند، بعضی شرایطشان تغییر کرده و حتی فضای رسانه ای و سلیقه مخاطب فرق کرده است. با این حال، می دانیم که دنباله ها امروز نه فقط یک خواسته دلخواه، بلکه نیاز واقعی تلویزیون و پلتفرم ها هستند. اما اگر از ابتدا برنامه ریزی درست و تیم حرفه ای پشت پروژه نباشد، نتیجه تنها شکست است. حتی هیچ بازیگر مشهور یا بودجه کلان هم نمی تواند ضعف فیلمنامه را جبران کند.

ساخت دنباله ها، چه در تلویزیون و چه در نمایش خانگی، تنها زمانی موفق خواهد بود که تیم نویسندگی قوی، اتاق فکر منسجم و نگاه فرهنگی پشت پروژه باشد. خاطرات من از بزنگاه ، نرگس و دردسرهای عظیم نشان می دهد که حتی با همه مشکلات، اگر متن درست و برنامه ریزی دقیق داشته باشیم، هنوز هم می توان سریال هایی خلق کرد که سال ها در ذهن مردم بماند و به یادگار بماند.

این یعنی اهمیت واقعی فیلمنامه؛ بدون آن، حتی بازیگران درجه یک و سرمایه های کلان هم نمی توانند کاری ماندگار بسازند.