نئوبانک ها، بانک هایی تماماً دیجیتال و بدون شعبه فیزیکی هستند که خدمات خود را فقط از طریق اپلیکیشن و به صورت آنلاین به مشتریان ارائه می دهند. باز کردن حساب، انتقال وجه، مدیریت پس انداز و دریافت وام ، نمونه ای از مهم ترین خدمات این بانک هاست. مزیت اصلی نئوبانک ها را می توان در سرعت بالا، کاهش هزینه ها و خدمات شخصی سازی شده دانست؛ ویژگی هایی که برای نسل جوان جذابیت زیادی دارد.

تاریخچه نئوبانک ها در دنیا به حدود سال 2015 برمی گردد؛ زمانی که بانک های تمام دیجیتال با هدف ساده تر کردن خدمات مالی، خیلی سریع توانستند جای خود را در میان کاربران باز کرده و به یکی از مدل های محبوب بانکداری نوین تبدیل شوند. در ایران نیز اواخر دهه 90 شمسی، یعنی حوالی سال های 1398 تا 1400، نخستین نئوبانک ها با الهام از همین روند جهانی شکل گرفتند. البته ابتدای مسیر قانونی فعالیت نئوبانک ها در ایران را می توان از آذر 1402 دانست، زمانی که بانک مرکزی با بخشنامه ضوابط ناظر بر نحوه ایجاد، فعالیت و نظارت بر واحد دیجیتال ارائه خدمات بانکی توسط مؤسسات اعتباری ، برای اولین بار چارچوب رسمی این بانک های تمام دیجیتال را مشخص کرد و از آن تاریخ به بعد، مسیر رشد نئوبانک ها در ایران روشن تر شد. درست است که این بخش نامه به عنوان اولین گام در این مسیر، توانسته تا حدودی به شفافیت فعالیت و موجودیت این پلتفرم های دیجیتال کمک کند ولی نقدهایی بر آن وارد است که در ادامه به آن می پردازیم.

طبق برخی از بندهای این بخشنامه:

به اعتقاد کارشناسان، این بخشنامه به نوعی نقش محافظه کارانه داشته و با هدف مدیریت ریسک های مالی، جلوگیری از فعالیت های غیرمجاز، افزایش امنیت سپرده ها و مقابله با پول شویی تدوین شده و می تواند به عنوان گامی اولیه برای جلب اعتماد عمومی به نئوبانک ها در نظر گرفته شود.

بدیهی است که این چارچوب، برای نئوبانک ها می تواند تا حدودی محدودکننده باشد. فعالیت نئوبانک ها در ساختارها و فرایند های بانک مادر می تواند نوآوری در نئوبانک ها را خودبه خود تحت تأثیر قرار داده و خواه ناخواه فعالیت نئوبانک را مانند شعبه دیجیتالی بانک نشان دهد. نوآوری نئوبانک ها در این چارچوب، بیشتر در ظاهرِ خدمات و تجربه کاربری نظیر طراحی رابط کاربری جذاب، افتتاح سریع حساب، ابزارهای ساده مدیریت مالی و … خلاصه می شود نه فرایندهای بنیادین.

تجربه کشورهای پیشرفته دنیا نشان داده است که بازنگری تدریجی قوانین می تواند مسیر را برای رشد نئوبانک ها هموارتر کرده و موجودیت آن ها را به عنوان بازیگران کلیدی در عرصه اقتصاد دیجیتال پررنگ کند. جالب است بدانید در دیگر نقاط دنیا هم برخی نئوبانک ها این وابستگی را دارند، هرچند به انتخاب خودشان. ازاین رو فعالیت نئوبانک ها در جهان را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:

نئوبانک های فول استک: نئوبانک های دارای مجوز کامل بانکی و هسته مستقل (مانند N26 و مونزو) که کنترل کاملی روی فناوری و مدل کسب وکار خود داشته و می توانند طیف کاملی از خدمات، از جمله وام و محصولات سرمایه گذاری را ارائه دهند.

نئوبانک های فرانت اند: نئوبانک هایی که با یک بانک سنتی شریک می شوند و از مجوز آن استفاده می کنند (مانند Chime در آمریکا). تمرکز آن ها روی ارائه تجربه کاربری برتر است، درحالی که بانک شریک مسئولیت زیرساخت های اصلی و گزارش دهی به نهاد تنظیم گر را برعهده دارد.

بنابراین، می توان گفت نئوبانک ها در ایران با الگوی دوم یعنی وابستگی به بانک مادر شروع کرده اند. هرچند این مدل چالش هایی به همراه دارد، اما می تواند زمینه ساز اعتماد به نئوبانک ها بوده و حتی پُلی باشد برای حرکت به سمت استقلال بیشتر در آینده. با وجود محدودیت های گفته شده، هستند نمونه هایی که متفاوت عمل کردند؛ بلو یکی از آن هاست. بانک مادر بلو، سامان است اما تا اینجای کار هویت مستقلی از خود به نمایش گذاشته است. بلو با ایجاد ارتباطی متفاوت با کاربران خود، ارائه خدمات با رعایت اصل سرعت و سادگی و فاصله گرفتن از مفاهیم پیچیده قدیمی، تغییراتی سازنده و اثربخش را در حوزه بانکداری به نام خود ثبت کرده است. علاوه بر این، بانک سامان با ارائه خدمات آنلاین خود از طریق اپلیکیشن موبایلت تلاش کرده تا تمایز میان بلو و خدمات دیجیتال بانک سامان را نشان دهد.

با وجود محدودیت های قانونی، نئوبانک های ایرانی توانسته اند رضایتِ بخش قابل توجهی از کاربران را جلب کنند. خدمات سریع، وام های بدون ضامن و وثیقه، مدیریت ساده پس انداز و اعتماد کاربران میلیونی این پلتفرم ها نشان می دهد که این حوزه ظرفیت رشد بالایی دارد.

بااین حال، کارشناسان معتقدند آینده نئوبانک ها در ایران به بازنگری در قوانین وابسته است. اگر بانک مرکزی بین نوآوری و امنیت توازن ایجاد کند، نئوبانک ها می توانند از نقش یک شعبه دیجیتال فراتر رفته و به موتور محرک تحول در نظام بانکی و اقتصاد دیجیتال تبدیل شوند.