عباس عبدی، روزنامه نگار، در اعتماد نوشت: روزنامه شرق گزارشی درباره افزایش تولد نوزادان با اختلالات کروموزومی به ویژه نوزادان دارای سندروم داون منتشر کرده است که بلافاصله از سوی دادستانی علیه آن اعلام جرم شده است.

این گزارش معطوف به خبری بوده که سقط جنین در موارد ابتلا به سندروم داون به کلی ممنوع شده است. در حالی که با تایید پزشک معالج و پزشکی قانونی، همچنان و پیش از رسیدن به 4 ماهگی و در صورت درخواست مادر، دادگاه اجازه سقط را می دهد.

پس از چهار ماه نیز گرچه اجازه قانونی نمی دهند، ولی وضعیت ایران به گونه ای است که اگر کسی بخواهد امکان سقط به سهولت فراهم است و با خوردن قرص یا تزریق آمپول، قلب جنین را از کار انداخته در بیمارستان یا به صورت عادی سقط می شود و به نظر می رسد که مقررات جدید، در عمل اثر تعیین کننده ای در نتیجه ماجرا ندارد؛ مگر اینکه خود مادران نخواهند سقط کنند، و الا مانع چندانی پیش روی آنان نیست.

توضیحات فوق را از گفت وگو با یک پزشک متخصص زنان نقل می کنم. متأسفانه ورود طرفداران قانون فرزندآوری به مساله غربالگری نه تنها مشکلی را حل نکرد و نمی کند که یقین دارم به زیان گرایش به فرزندآوری نیز هست. بدتر از آن اینکه ورود دادستانی به این مساله نیز به جای گشودن گره، آن را سخت تر می کند و همه اینها خلاف هدف ادعایی آنان، یعنی بهبود وضع فرزندآوری است.

مساله غربالگری و موافقت و مخالفت با آن موضوع جدیدی نیست. این مساله در غرب نیز همچنان موضوع بحث جدی است. شبیه به اختلاف نظری است که درباره سقط جنین وجود دارد. دو گروه قطبی طرفداران حق حیات در مقابل طرفداران حق انتخاب در برابر یکدیگر هستند که اولی هر نوع سقط جنینی را رد می کند و دومی هر محدودیتی را نقض حقوق اولیه زنان می داند.

بنابر این غربالگری از زوایای گوناگون از جمله حقوق زن و کودک و حق حیات، از دیدگاه اخلاق پزشکی، از نظر عدالت اجتماعی، فلسفه و کرامت انسانی و حتی مسائلی از قبیل اصلاح نژادی (نه به معنای نژادپرستی) که در فاشیسم و نازیسم هم دیده می شد، از زاویه فرهنگی و دینی و نیز ابعاد اقتصادی و بیمه ای موضوع مجادله و بحث است که ورود به آن ها در صلاحیت کارشناسان مربوط است.

از سوی دیگرعدم تولید و انتشار اطلاعات در نظام رسمی کشور ریشه اغلب این اختلافات است. در دوره سه ساله دولت پیش، به صورت حاد در تولید و انتشار اطلاعات بیماری ها و سلامت مردم محدودیت کامل ایجاد کردند و همین ترس از تولید و انتشار اطلاعات یکی از علل بدبینی نسبت به آن سیاست ها است. اصلا تردیدی نیست که با اجرای دقیق قانون جدید، منطقا باید تولد نوزادان دارای سندروم داون یا هر نوزاد دارای مشکلات کروموزومی افزایش پیدا کند.

البته در صورتی که حکومت قادر به اجرای قانون باشد. یعنی هم جلوی غربالگری را بگیرد و هم جلوی سقط جنین را. در این صورت طبیعی است مواردی که قبل از این قانون شناسایی و منجر به سقط می شد، اکنون نمی تواند شناسایی شود. در این صورت نباید منتظر ماند تا یک روزنامه نگار از قول یک پژوهشگر معتبر این حوزه، آن آمار را گزارش کند.

باید حکومت و وزارت بهداشت به طور مستمر این داده ها را به عنوان واقعیت قانون در اختیار قرار دهند. ولی این کار را نمی کنند. چرا؟ به این علت که یا نوزادان دارای این سندروم بیشتر شده اند که طبیعی هم هست، که در این صورت نمی خواهند به این نتیجه منطقی اقرار کنند.

در واقع قانون را برای همین تصویب کرده اند ولی نمی خواهند کسی از نتایج بیزارکننده آن مطلع شود. در غرب اگر کسی مخالف غربالگری است دقیقا برای این است که این جنین ها به دنیا بیایند نه اینکه متولد شوند ولی آمارش را انکار کنند یا بپوشانند!

در حالت دیگر ممکن است که متولدین دارای این سندروم زیادتر نشده باشند، که این به معنای ناتوانی حکومت در اجرای قانون است و این را هم نمی خواهند بپذیرند یا کسی بداند. اکنون نسبت به انتشار آماری (فارغ از دقت آن) که نتیجه طبیعی سیاست های خودشان است و باید این را نشانه موفقیت بدانند، معترض هستند و آن را به دادگاه هم می کشانند. ظاهرا معلوم نیست که آقایان با خودشان و دیگران چند چند هستند! شما اگر موفق شده بودید باید آمار روزنامه شرق را معرف موفقیت خود می دانستید.

البته حالت سومی هم هست که من این حالت سوم را محتمل تر می دانم. تردیدی نیست که آقایان در اجرای هدف اصلی این قانون و نیز در اجرای ماده مربوط به غربالگری شکست خورده اند ولی ممکن است در عین شکست خوردن آمار متولدین دارای سندروم و مشکلات کروموزومی افزایش یافته باشد. چرا؟ چند شاخص را می نویسم تا روشن شود.

میانگین فاصله ازدواج تا آوردن اولین فرزند، به 5/4 سال رسیده است. در واقع نه تنها زنان دیرتر ازدواج می کنند، بلکه فاصله ازدواج تا فرزندآوری آنان هم بسیار بالا رفته. طی یک دهه گذشته سن مادر در زمان فرزندآوری 3/2 سال بیشتر شده و به 30 سال رسیده است. فاصله فرزند اول و دوم نیز به 9/5 سال رسیده که افزایش چشمگیری است.

اینها چه ربطی به سندروم داون دارد؟ کافی است بدانیم احتمال تولد نوزادان سندروم داون به شدت تابع سن مادر است. این احتمال از حدود 7 در 10000 نوزاد در مادرانی که در سن 20 سالگی زایمان می کنند تا حدود 1000 در 10000 برای مادرانی که در سن 49 سالگی و بیشتر زایمان می کنند متغیر است. این احتمال از حداقل آغاز و با افزایش سن به حداکثر می رسد و از 35 سالگی جهش شدیدی می کند.

این اتفاقی است که به علت قانون فرزندآوری در دادن امتیازات مادی برای افزایش فرزندآوری در زنان با سن بالا رخ داده است. در حالی که نسبت تولد در نوزادان اول و دوم کمتر شده؛ شواهد آماری نشان می دهد، تولد فرزند چهارم و فرزند پنجم که مادران فقیرتر و مسن تری دارند نسبت به گذشته بالاتر رفته است.

لذا به طور طبیعی احتمال تولد کودکان دارای سندروم داون بیشتر می شود، بدون اینکه هدف اصلی قانون که افزایش فرزندآوری کل باشد محقق شود! متاسفانه این آزمایش ها از پوشش بیمه ها خارج شده و موجب می شود که طبقات ضعیف نتوانند هزینه آن ها را از جیب پرداخت کنند در نتیجه عطای آزمایش را به لقای آن می بخشند و با این قانون تعداد بیشتری از کودکان دارای سندروم داون را در دامن مادران فقیر آنان می گذاریم.

ولی طبقات متوسط و بالا هر طور شده هزینه 15-10 میلیونی این آزمایش را فراهم و پرداخت می کنند و اگر هم نتوانند از ابتدا دور ازدواج و فرزندآوری را خط می کشند. امیدوارم اکنون طرفداران قانون متوجه شوند که چگونه مردم را از ازدوج و فرزندآوری دور و گریزان می کنند و نیز موجب بی عدالتی علیه طبقات فقیر می شوند؟

طبیعی است که در زمینه غربالگری باید کارشناسان گوناگون نظر دهند. به همین دلیل پیشنهاد مشخص این است که دادستان خیلی سریع دادگاه علنی را برگزار کند و کارشناسان معتبر پزشکی، آماری، اخلاقی و فلسفی بیایند و نظرات خود را درباره اصل موضوع و ماجرا بدهند و طرفداران قانون فرزندآوری هم که متاسفانه اطلاع چندانی از این مسائل ندارند نکات خود را بگویند و همراه مردم قضاوت و داوری کنند، تا حداقل متوجه شویم مساله مورد اختلاف کجاست و چیست؟

اینگونه برخورد با رسانه ها و مساله غربالگری نه تنها هیچ کمکی به فرزندآوری نمی کند، بلکه می توان انتظار داشت که نتیجه معکوس دارد و زنان را بیش از گذشته نسبت به اهداف سیاست های رسمی بدبین و از فرزندآوری دور می کند، همچنان که در این سال ها چنین کرده است.