فرارو- گرانفروشی پدیده ای است که این روزها در جامعه پررنگ شده است؛ پدیده ای که روایتی معکوس از کلید واژه همبستگی ارائه می دهد.

به گزارش فرارو، مشاهدات میدانی نشان می دهد که برخی از خرده فروشان، قیمت برخی کالاها را بیش از نرخ مصوب ارائه می دهند؛ بهانه آنان برای این اقدام نیز مرغوب بودن کالا یا احتمال افزایش قیمت است. برخی دیگر نیز اینطور می گویند که محصول حاضر، بار قبلی است و بار جدید با قیمت بیشتری به دستشان رسیده. پس آنان نیز خود را محق می دانند تا کالا را به قیمتی گران ‎تر بفروشند. با فاصله گرفتن از مبحث اقتصادی این موضوع، به نظر می رسد جامعه با پدیده گرانفروشی روبه روست؛ پدیده ای که علی رغم آنچه مردم ایران در فراز و نشیب های تاریخی در فرهنگ خود نشان داده اند، جا افتادن فرهنگ هرکس به فکر خویش را پررنگ می کند. اما چه شد که مردم ایران به این نقطه رسیدند؟

علیرضا شریفی یزدی، جامعه شناس، روانشناس اجتماعی و عضو فرهنگستان علوم پزشکی در خصوص این مساله با فرارو به گفتگو پرداخت:

علیرضا شریفی یزدی به فرارو گفت: دیدگاهی وجود دارد که رابطه میان تورم، رکود اقتصادی و اخلاق را بررسی می کند. یکی از بحث هایی که شاید به ظاهر اقتصادی نباشد، اما ریشه در اقتصاد دارد، این است که چه ارتباطی میان فقر و بیکاری با اخلاق وجود دارد. وقتی یک جامعه در بلندمدت تورم را تجربه می کند، آنچه به طور عمیق آسیب می بیند، مقوله اخلاق است.

او افزود: اخلاق به معنای اصول انسانی حاکم بر روابط میان انسان هاست؛ اصولی که بر اساس آن حتی کسانی که یکدیگر را به طور ذاتی نمی شناسند، مراعات حال یکدیگر را می کنند. اما وقتی شرایط اقتصادی نامطلوب و پایدار می شود، به تدریج مباحث اخلاقی از جامعه رخت برمی بندد و مردم به جای زندگی در یک جامعه مدنی و همکاری جمعی، به سمت قاعده ی تنازع بقا حرکت می کنند.

این روانشناس اجتماعی گفت: در شرایط اقتصادی نامطلوب، افراد به جای اینکه منافع جمعی را در کنار منافع فردی در نظر بگیرند، تلاش می کنند در کوتاه مدت سود و منفعت شخصی خود را به دست آورند. دلیل این رفتار آن است که افراد احساس می کنند از دیگران عقب مانده اند و دچار پدیده ای می شوند که به آن فومو یا احساس عقب ماندگی نسبت به دیگران گفته می شود. این احساس باعث می شود فرد فکر کند که کسی به فکر او نیست و بنابراین چرا او باید به فکر دیگران باشد؟

او افزود: در چنین فضایی، اخلاق به شدت افول می کند. هرچند کلاس های اخلاقی برگزار شود یا خطابه هایی داده شود، واقعیت این است که در هیاهوی زندگی روزمره و تحت فشار شرایط اقتصادی، این آموزه ها گم می شوند و جامعه دچار نوعی بی هنجاری و بی اخلاقی می شود.

این جامعه شناس گفت: در همین دیدگاه مطرح می شود که حتی اگر پس از مدتی شرایط اقتصادی بهبود یابد، بازسازی و ترمیم ویرانی اخلاقی زمان بسیار طولانی تری می طلبد. به همین دلیل وقتی در جامعه با پدیده هایی مانند گرانفروشی یا فروش کالای کم کیفیت به عنوان کالای باکیفیت روبه رو می شویم، این ها نشانه های افول اخلاق در جامعه هستند.

او تاکید کرد: از این منظر، ممکن است بتوان ظرف چند سال یک بازسازی نسبی اقتصادی انجام داد، اما بازسازی اخلاقی سال ها زمان می برد. جامعه ای که چهار دهه تورم دو رقمی را تجربه کرده است، در وضعیت اخلاقی به شدت آسیب پذیر قرار دارد و خطر نهایی فروپاشی یک فرهنگ و سیستم فرهنگی چند هزار ساله، دقیقاً از همین نقطه آغاز می شود؛ زیرا اخلاق است که ابتدا آسیب می بیند و پس از آن اقتصاد.

شریفی یزدی گفت: اساساً بحران ها، چه انسان ساز باشند و چه طبیعی، به طور موقت به هم چسبندگی، همبستگی و همدلی را در جامعه ایجاد می کنند. جنگ 12 روزه نیز همین اثر را داشت، اما متأسفانه مسئولان نتوانستند از این همبستگی موقت استفاده کرده و آن را به سرمایه اجتماعی تبدیل کنند؛ مثلاً از طریق افزایش مشارکت مردم در امور و ارتقای اعتماد عمومی به نهادهای دولتی.

او افزود: به همین دلیل، آخرین مطالعات نشان می دهند که از یک ماه پیش، سیر همبستگی دوباره حالت نزولی پیدا کرده و اگر این روند ادامه یابد، تا چند ماه آینده اثری از آن باقی نخواهد ماند. آن حس زیبا و اتحاد اجتماعی که در جریان جنگ 12 روزه شاهدش بودیم، می توانست به نفع جامعه مورد استفاده قرار گیرد، اما سیستم ما کمی کند و لخت پیش می رود. از مرحله تصمیم گیری تا اجرای مسأله ای که به نفع جامعه و مردم است، آن قدر تأخیر ایجاد می شود که داستان به طور کلی فراموش شده و اثر آن از بین می رود.

عضو فرهنگستان علوم پزشکی گفت: مشکل اصلی این است که هرگاه سیستم دچار مشکل می شود، شروع به چاپ اسکناس می کند و این خود به معنای گران فروشی غیرمستقیم و تحمیل آن بر جامعه و مردم است. اخیراً می گویند که ما بنزین را 60 هزار تومان می خریم و 3 هزار تومان می فروشیم، اما کسی به این نکته توجه نمی کند که از طرف دیگر، یک خودروی ده هزار دلاری با قیمت چهل هزار دلار فروخته می شود. اگر این گران فروشی نیست، پس چیست؟

او اشاره کرد: بنابراین، عامل مهم گران فروشی مسائل اقتصادی است، اما تنها دلیل آن نیست. دولت خود سرمشقی برای گران فروشی به مردم است؛ زیرا برخی گران فروشی ها آشکار و برخی پنهان است و بخش عمده گران فروشی ها از نوع پنهان است. فشار اقتصادی وارد شده بر مردم و عدم سرمایه گذاری در بخش هایی که می توانند این فشار را کاهش دهند، خود نشانه گران فروشی است. به این ترتیب، احساس عدم امنیت اقتصادی، ماهیتاً اقتصادی نیست؛ بلکه روانی و اجتماعی است و به طور مستقیم عامل گران فروشی محسوب می شود.

شریفی یزدی گفت: ما تجربه پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 را داریم، زمانی که همه با هم متحد بودند و حرکتی بزرگ انجام دادند. پس از آن، جنگ تحمیلی هشت ساله رخ داد و مشاهده می کردیم که مردم از شکم خود می زدند و به رزمندگان می دادند. این نیز یک دوره خاص بود. پس از آن، دوره توسعه آغاز شد که مربوط به دولت های هاشمی و خاتمی بود و تجربه رشد اقتصادی 8، 11 و 12 درصدی را داشتیم. از سال 1384 به بعد، مسئله گروه گرایی، جناح بندی و قبیله گرایی سیاسی و به تبع آن قبیله گرایی اقتصادی پررنگ تر شد. به تدریج این فرهنگ شکل گرفت که هر کس بیشتر به فکر خویش و خانواده خود باشد و تنها با گروه هایی همخوانی داشته باشد که در کنار او هستند. این امر باعث شد فرهنگ هر کس به فکر خویش در جامعه راه بیفتد و این نگرش رایج شود که باید گلیم خود را از آب بکشیم و برایمان مهم نباشد دیگران چه می گویند.

در نهایت او گفت: تصور کنید اکثر شرکت های آلمانی این ذهنیت را دارند که حین فعالیت اقتصادی و کسب سود، باید به این فکر کنند که اقداماتشان چه تأثیری بر مردم، آینده کشور و پیشرفت جامعه خواهد داشت. اما ما نتوانستیم چنین ذهنیتی ایجاد کنیم. از سال 1384 به بعد، این روند شتاب گرفت و تا امروز ادامه داشته است. حال، مردم در حال تطبیق دادن خود با وضع موجود به واسطه گرانفروشی هستند.