فرارو- تهدید به بستن تنگه هرمز به عنوان یکی از آبراه های استراتژیک جهان، از قدیمی ترین تهدیدهای ایران در پاسخ به اعمال فشارهای سیاسی و امنیتی است. تهدیدی که سال ها قبل شاید حرکتی به ضرر کشورهای غربی بود اما امروز نتیجه آن متفاوت از سال های قبل است.

به گزارش فرارو، تهدید به انجام این اقدام هر چند مدت یک بار از سوی برخی مقامات رسمی، تحلیلگران و رسانه هایی مانند کیهان مطرح می شود. اخیراً نیز یعقوب رضازاده عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس گفت اگر دشمنان اجازه فروش نفت ایران را ندهند، ما نیز اجازه عبور از تنگه هرمز را نخواهیم داد. در این گزارش ابعاد امنیتی و سیاسی این اقدام را بررسی خواهیم کرد.

انسداد مسیر کشتی ها در تنگه هرمز، از طریق اقدامات نظامی ممکن است. سناریوهای مختلفی نیز برای آن مطرح می شود که هدف گرفتن چند فروند کشتی به وسیله پهپاد و موشک یا انهدام آن ها به وسیله مین های دریایی، دو سناریوی اصلی هستند. با توجه به این که تمام عرصه تنگه قابل کشتیرانی نیست، دو کانال به عرض 3 کیلومتر برای ورود و خروج کشتی ها از تنگه در نظر گرفته شده است. تمام این مسیر قابل دریانوردی نیز در تیررس ایران قرار دارد. در نتیجه هر کدام از این سناریوها، کشتی های منهدم شده در کانال های قابل تردد این مسیر را مسدود می کنند. چرا که عمق تنگه هرمز از 90 تا نهایتاً 110 متر متغیر است.

تنگه هرمز یکی از پرترافیک ترین آبراه های جهان محسوب می شود

بستن تنگه هرمز همیشه به عنوان آخرین گزینه مطرح می شد. در صورتی که این اتفاق رخ دهد، ایران علاوه بر این که بازار انرژی را با چالش مواجه می کند، خود را با کشورهای خلیج فارس، چین، هند و ایالات متحده آمریکا درگیر می کند. علت این درگیری نیز متفاوت است. بخشی از کشورها صادرکننده از خلیج فارس، بخشی واردکننده از خلیج فارس و بخشی نیز مانند آمریکا، بیشتر در حوزه افزایش قیمت نفت خسارت می بینند تا میزان واردات. نکته این که ایران از حداقل 5 سال قبل در حال تلاش برای بازسازی روابط از دست رفته خود با کشورهای جنوب خلیج فارس است.

انسداد تنگه هرمز صادرات نفت و میعانات کشورهای خلیج فارس را تحت تاثیر قرار می دهد. عربستان، امارات، قطر، عراق، کویت و ایران از این منطقه برای صادرات نفت از طریق دریا استفاده می کنند. از چند سال قبل، کشورهای خلیج فارس برای کاهش وابستگی خود به تنگه هرمز مشغول دور زدن آن و احداث خطوط انتقال نفت هستند. امارات، عراق و عربستان در این مسیر پیشرو محسوب می شوند. برای مثال عربستان تلاش می کند با تکمیل خطوط مخابرات نفتی خود، نفت، محصولات پتروشیمی و میعانات را از شرق این کشور به غرب و در ساحل دریای سرخ منتقل می کند.

امارات یک خط لوله در طول مرز مشترک خود با عمان دارد که مسیر انتقال نفت به بندر الفجیره دریای عمان است و تنگه هرمز را دور می زند. عراق نیز نفت میدان های شمالی خود در کرکوک را به بندر جیحان ترکیه منتقل می کند. حتی ایران هم در تلاش است با ساخت یک خط لوله از گوره به جاسک نفت خود را از دریای عمان صادر کند که هنوز این خط مورد بهره برداری قرار نگرفته است. عمان با توجه به موقعیت جغرافیایی خود نیازی به تنگه هرمز ندارد. طرح های دور زدن تنگه هرمز همچنان از سوی کشورهای جنوب خلیج فارس به صورت جدی پیگیری می شود هرچند ظرفیت فعال آن ها با ظرفیت اسمی متفاوت است.

باز بودن تنگه هرمز اثر مهمی بر امنیت بازار انرژی در جهان دارد. برآوردها نیز می گوید در صورتی که این انسداد به وجود بیاید، امکان افزایش چند برابری (از 2 تا 5 برابر) قیمت نفت وجود دارد. نکته جالب توجه این که در میان پنج کشور اول واردکننده نفت خام، بیشترین ضرر از انسداد تنگه هرمز متوجه چین و سپس هند خواهد شد. ابتدا باید به این فهرست از واردکنندگان نفت خام و کشورهای تامین کننده اصلی شان دقت کنیم. ترتیب این کشورها بر اساس میزان واردات نفت مرتب شده است:

1. چین: روسیه، عربستان، مالزی (بخشی از نفت مالزی در واقع نفت ایران است)، عراق، عمان، امارات متحده عربی

2. آمریکا: کانادا، مکزیک، عربستان سعودی، عراق، برزیل، کلمبیا

3. هند: روسیه، عراق، عربستان، امارات

4. کره جنوبی: عربستان، امارات، آمریکا، قزاقستان، کویت، قطر

5. ژاپن: آمریکا، عربستان، امارات، استرالیا

بحران انرژی ابتدا اثر خود را در حوزه تامین نفت، بر اقتصاد کشورهای آسیایی نشان می دهد که در راس آن ها نیز چین قرار دارد. چرا که بر اساس آمارهای سال 2024، حدود 34 درصد واردات نفت خام چین از خاورمیانه انجام می شود. در حوزه افزایش قیمت نفت، جهان با این مسئله درگیر خواهد شد و کشورهای صنعتی واردکننده، به صورت ویژه ای درگیر این مسئله می شوند. تاثیرپذیری آمریکا نیز بیشتر در این حوزه است. چرا که 60 درصد نفت وارداتی آمریکا از کانادا تامین می شود، سپس مکزیک با 7 درصد در جایگاه دوم، عربستان با 4 درصد و عراق با 3 درصد در جایگاه های بعدی قرار دارند. در حوزه کشورهای صادرکننده هم تمام کشورهای خلیج فارس با مسئله امنیتی مواجه خواهند شد که موضوعی جداگانه است. منبع اصلی خرید نفت خام یا تصفیه شده کشورهای اروپایی نیز آمریکا و نروژ هستند و سپس کشورهای خاورمیانه در رتبه های پایین تر قرار می گیرند.

کشورهای صادرکننده نفت که وابستگی به خلیج فارس ندارند، برندگان اصلی این اقدام هستند. در صدر این کشورها نیز روسیه قرار دارد. روسیه که از زمان قرار گرفتن تحت تحریم های نفتی با چالش هایی مشابه ایران روبرو شده، در حال حاضر در بازار فروش نفت با تخفیف و از طریق ناوگان سایه رقیب ایران محسوب می شود. افزایش قیمت نفت از یک سو و از دست رفتن بازار کشورهای خلیج فارس از جمله ایران، موقعیت خوبی برای روسیه ایجاد خواهد کرد.

خطوط ذخیره سازی و انتقال نفت روسیه به چین - 2022