فرارو- حذف چهار صفر از پول ملی و رونمایی از واحد پول جدید، قرار است زودتر از آنچه انتظار داشتیم به مرحله اجرا گذاشته شود.

به گزارش فرارو؛ طرح حذف چهار صفر از پول ملی، پروژه ای بزرگ و چندوجهی است که اجرای آن با محوریت بانک مرکزی و طی یک دوره زمانی پنج ساله (2 سال آمادگی و 3 سال گذار) صورت می گیرد. مسئولان بارها تاکید کرده اند این تغییر صرفاً محاسباتی است و تأثیری بر تورم واقعی و قدرت خرید ندارد، به همین دلیل هدف آن نهایتا ساده سازی معاملات و احیای وجهه پول ملی خواهد بود. بیایید به دور از پیچیدگی های مرسوم، در این نوشته به زبانی ساده به بررسی جزییات اجرای این طرح بپردازیم.

طرح اصلاح پول ملی یا حذف صفرها، اقدامی است که بسیاری از کشورها در مواجهه با تورم انباشته و کاهش ارزش پول رایج خود، آن را تجربه کرده اند. این طرح در ایران، بیش از هر چیز، با هدف حل مشکلات ناشی از اعداد بزرگ در معاملات روزانه و اسناد رسمی تعریف شده است.

مهمترین بخش این اصلاحات، نسبت تبدیل پول قدیمی به واحد پول جدید خواهد بود. بر اساس مصوبه قانونی، چهار صفر از واحد پول ملی حذف می شود و برای تبدیل تنها باید هر 10,000 ریال (پول قدیمی) را معادل 1 ریال جدید در نظر گرفت.

واحد پول جدید ملی ایران پس از اجرای طرح، همچنان ریال نامیده می شود اما برای معاملات کوچک، واحدی به نام قِران تعریف کرده اند. هر 100 قِران نیز معادل 1 ریال جدید خواهد بود. اگر بخواهیم موضوع را ساده تر کنیم باید بگوییم قران جایگزین دینار و ریال در محاسبات خرد می شود و قرار است با تومان خداحافظی کنیم!

اجرای این طرح دو هدف اصلی را دنبال می کند؛ اول تسهیل محاسبات و احیای جایگاه ریال که به نوعی هدف عملیاتی نام دارد. در حال حاضر، واحد ریال تقریباً از مبادلات روزمره مردم خارج شده و تنها به عنوان یک واحد حسابداری در ترازنامه ها و دفاتر اقتصادی باقی مانده است.

حذف صفرها، ارقام را بسیار کوچک تر کرده و سادگی چشمگیری در ثبت صورت های مالی، ثبت اسناد و استفاده از سامانه های حسابداری ایجاد می کند. همچنین، به مرور باعث احیای نقش اسکناس ها و به ویژه مسکوکات (سکه ها) در مبادلات خرد می شود که به دلیل افت ارزش اسمی، سال هاست از گردش خارج شده اند.

هدف دوم روانی است و در بهبود وجهه و انتظارات تورمی تاثیر می گذارد. از آنجا که وجود تعداد زیاد صفر در پول ملی، یادآور تورم بالا و کاهش شدید ارزش پول در طول دهه های متمادی است، حذف کردنشان، ممکن است از نظر روانی و بین المللی، به بهبود وجهه پولی کشور کمک کند و روی مدیریت انتظارات تورمی شهروندان اثر مثبت بگذارد. این کار حتی در بهترین حالت قادر نیست قدرت خرید را فوراً تغییر دهد.

اجرای موفق طرح حذف صفر، به یک دوره آماده سازی گسترده نیاز دارد که طبق برنامه ریزی، برای آن دو سال زمان در نظر گرفته اند. این مرحله کاملاً پشت پرده اتفاق می افتد و در سطح دولت، بانک مرکزی و سازمان های ذی ربط باقی می ماند.

در اولین گام شاهد تشکیل ستاد ملی اصلاح پول با حضور مقامات عالی کشور و دستگاه های حیاتی نظیر بانک مرکزی، وزارت اقتصاد و سازمان برنامه و بودجه خواهیم بود.

این ستاد وظیفه برنامه ریزی کلان و هماهنگی بین تمامی دستگاه های اجرایی را بر عهده دارد و قرار است کمیته های تخصصی مختلفی شامل کمیته های حقوقی، فناوری اطلاعات، بانکی و اطلاع رسانی به عنوان زیرمجموعه آن تشکیل شود.

اتفاقات اصلی در بخش آماده سازی رخ می دهد؛ جایی که زیرساخت ها باید به آرامی شکل بگیرند و رشد کنند. به عنوان مثال تمامی نرم افزارهای بانکی (از خودپردازها و پایانه های فروشگاهی تا سامانه های حسابداری داخلی بانک ها) باید به روزرسانی شوند تا قادر به پذیرش واحد پولی جدید و انجام تبدیل ها باشند.

از طرف دیگر، دفاتر و ترازنامه های مالی دولت و شرکت های خصوصی نیز باید برای ثبت ارقام جدید (بدون چهار صفر) آماده باشند. قانون گذاری در خصوص نحوه تسویه دیون، مطالبات، قراردادهای بلندمدت و نحوه محاسبه شاخص جریمه تأخیر تأدیه مطالبات (بر اساس شاخص تورم) نیز باید اصلاح و نهایی شود.

سخت شد نه؟ کافی است بدانید در این مرحله باید اصلاحاتی انجام شود که تضمین می کنند حذف صفرها تأثیری بر تعهدات قبلی افراد و شرکت ها نگذارد.

اسکناس های قدیمی در طول دوره سه ساله گذار معتبر است و مردم می توانند آن ها را در معاملات روزمره استفاده کنند

پس از اتمام آماده سازی های فنی و حقوقی، طرح وارد فاز اجرای عملیاتی شده که شامل دوره گذار سه ساله است. در این دوره پول های قدیمی (ریال کنونی) و پول های جدید (ریال با حذف چهار صفر) به صورت همزمان در معاملات رسمی و غیررسمی کشور گردش خواهند داشت. جامعه و بازار در این دوره فرصت دارند خود را با نرخ تبدیل 1 به 10000 سازگار کنند.

بانک مرکزی سپس اقدام به ضرب سکه ها و چاپ اسکناس های جدید می کند تا به تدریج و عمدتاً از طریق جایگزینی با اسکناس های فرسوده قدیمی، وارد چرخه اقتصادی می شوند. این روش (جایگزینی تدریجی به جای جمع آوری یک باره) هزینه های عملیاتی را کاهش داده و فرآیند را تسهیل می کند.

در طول دوره گذار، شهروندان نیازی به مراجعه فوری به بانک ها برای تعویض پول ندارند چون اسکناس های قدیمی همچنان معتبر خواهند بود و مردم می توانند آن ها را در طول دوره سه ساله گذار در معاملات روزمره استفاده کنند اما با توجه به اینکه پس از اتمام دوره گذار، تنها پول جدید دارای اعتبار قانونی خواهد بود، می توان برای تعویض اسکناس به بانک رفت. همچنین مانده حساب های بانکی به صورت خودکار، در لحظه اجرای طرح، به واحد ریال جدید تبدیل می شود و چهار صفر از مقابل آن حذف خواهد شد.

بانک ها در این دوره وظیفه دارند نحوه تبدیل و روش های جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده یا اشتباه در محاسبات را به مردم آموزش دهند.

اصلاح پول ملی آنقدرها که روی کاغذ به نظر می آید ساده نیست و با وجود تمام مزایای عملیاتی، مجبور هستیم با یک سری ابهامات کنار بیاییم. اولین و مهمترین عامل سردرگمی، حفظ عنوان رسمی ریال در واحد پول جدید است.

در لایحه پیشنهادی اولیه، قرار بود واحد پول ملی با حذف سه صفر از ریال قدیمی، به تومان تبدیل شود اما قانون در نهایت واحد پول جدید را ریال و واحد فرعی را قران (هر یک ریال معادل 100 قران) تعیین کرد. از آنجا که عموم مردم مدت هاست در مراودات روزمره خود ریال را کنار گذشته اند و از واحد تومان استفاده می کنند، قانون جدید باید با دوگانگی ریال و تومان سروکله بزند. قطعا این موضوع یکی از چالش های اطلاع رسانی در سال های آینده خواهد بود.

از سوی دیگر تأکید کارشناسان و مسئولان بانک مرکزی بر این نکته است که حذف صفرها صرفاً یک اثر حسابداری دارد و نمی تواند روی پایه و ریشه تورم تاثیرگذار باشد. این یعنی طرح تغییری در محاسبه شاخص های تورم واقعی (شاخص بهای مصرف کننده و شاخص بهای تولیدکننده) ایجاد نمی کند و قیمت کالاها به صورت نسبی کوچک می شوند (تقسیم بر 10000) در صورتی که نرخ رشد قیمت ها (تورم) بدون تغییر باقی می ماند.

در عین حال قدرت خرید شهروندان نیز حداقل تا وقتی عوامل ساختاری اقتصادی (مانند کسری بودجه دولت یا رشد نقدینگی) کنترل نشده اند تغییر نخواهد کرد. موفقیت بلندمدت این طرح، کاملاً به اصلاحات همزمان در سیاست های پولی و مالی بستگی دارد تا از بازگشت صفرها در آینده جلوگیری شود. دست بر قضا تجربه نشان داده حذف صفر از پول ملی در برخی کشورها به خاطر بی توجهی به همین مورد آخر شکست خورده است.