دریاچه ارومیه خشک می شود و یک شوره زار جای آن را می گیرد. تمام سکانس ها از حالا قابل پیش بینی است؛ آب و هوای منطقه گرم تر و خشک تر خواهد شد، بادهای نمکی در منطقه آغاز می شود، بیماری های تنفسی افزایش پیدا خواهد کرد، شوری زمین های مجاور امکان کشاورزی را از بین می برد، معیشت و اشتغال میلیون ها نفر به خطر خواهد افتاد و این سرآغاز مهاجرت اجباری خواهد بود؛ مهاجرتی که تا 10میلیون نفر تخمین زده شده است؛ این اتفاق با ناهنجاری های اجتماعی و مصائب اقتصادی همراه خواهد بود.

به گزارش دنیای اقتصاد، دریاچه ارومیه، همان چشم گربه جغرافیا، همان برکت هزاران ساله غرب فلات ایران خشک شد تا نعمت، بلا شود! دریاچه در بیشتر مساحتش به یک بیابان شور تبدیل شده است! کریستال های نمک از دور چون الماسی می درخشند، اما درخششی که هیچ را به ارمغان می آورد.

سال ها کارشناسان درباره اهمیت دریاچه گفتند، ولی بر آبریزهای آن سد ساختند و دریاچه را با 70 هزار چاه غیرمجاز محاصره کردند. فعالان محیط زیست نسبت به احتمال کم آبی دریاچه ابراز نگرانی کردند، ولی آن طور که دلشان می خواست جاده کشیدند و پل زدند.

رسانه ها ازعدم اصلاح روش های منسوخ کشاورزی و بی توجهی به طرح های آمایش سرزمینی انتقاد کردند، ولی گوش کسی بدهکار نبود؛ گویی که دریاچه نه گرفتار غفلت و بی توجهی که زیر تیغ عناد و خشم است، وگرنه همه می دانند که توسعه بی حساب کشاورزی سنتی به مرگ دریاچه ختم می شود و مرگ دریاچه سرانجامی جز پایان کشاورزی و بیکاری خیل عظیمی از مردم و در نهایت مهاجرت اجباری آنان ندارد؛ کما اینکه طی چند روز گذشته زمزمه های شروع مهاجرت شهروندان از مناطق مجاور دریاچه سابق و شوره زار امروز شنیده می شود.

برآوردهای اولیه حکایت از آن دارد که خشکی کامل دریاچه ارومیه، زمین های مجاور و حتی دورتر را دچار توفان های نمکی خواهد کرد؛ پدیده ای که هم بستر شیوع بیماری و نارسایی ها خواهد شد و هم استعداد کشاورزی زمین را از بین می برد.

کارشناسان پیش بینی کردند که تغییرات آب وهوایی و عواقب انسانی و اقتصادی آن احتمالا بالغ بر 10میلیون از شهروندان را مجبور به مهاجرت خواهد کرد.

البته همین مهاجرت نیز سرآغاز مشکلات جدیدی خواهد بود و می تواند شهرها و استان های مجاور را با اشکال مختلفی از آسیب های اجتماعی مانند حاشیه نشینی، بیکاری، کمبود کالاهای اساسی و… مواجه کند و همه اینها از آن روزی شروع شد که محمود احمدی نژاد، رییس جمهوری وقت کشور با همان خنده های متفاوت و لحن سوالی همیشگی اش به کشاورزان می گفت که هرکس هرجایی توانست، چاه بزند . عیسی کلانتری، رییس سابق سازمان حفاظت از محیط زیست درباره آن دوران گفته است که در آن زمان ظرف سه روز اجازه حفاری و روزی هزاران متر چاه زده شد .

طی چند ماه اخیر دولت تلاش داشته تا خودش را نسبت به وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه دغدغه مند نشان دهد و اتفاقا چندی پیش، مسعود پزشکیان نیز عازم ارومیه شد و از دریاچه بازدید کرد. این در حالی است که هنوز تغییر و تحول جدی در ماجرای احیای دریاچه ارومیه رخ نداده است.

رضا حاجی کریم، رییس هیات مدیره فدراسیون صنعت آب با اشاره به همین مساله، گفته است که اگر همچنان به الگوی کشت اشتباه اطراف دریاچه ارومیه و توسعه باغداری و افزایش کشت گندم ادامه دهیم رهاسازی آب سدها هم مشکلی را حل نمی کند و ایجاد اشکال هم می کند .

او با بیان اینکه انواع و اقسام طرح های محیرالعقول مبنی بر اینکه کف دریاچه را ژئوممبران (به ورق هایی گفته می شود که بدون نیاز به زیرساخت می تواند به عنوان عایق مورد استفاده قرار گیرد) کنیم یا قسمتی از سطح دریاچه را آبدار و قسمتی را رها کنیم، راهکار نیستند ، توضیح داده است که دریاچه ارومیه به بدبینانه ترین حالت خود نزدیک شده و اکنون توفان نمک دریاچه شکل گرفته و تخلیه استان های مجاور ارومیه در حال آغاز شدن است. توفان نمک و افزایش درجه حرارت به خاطر انعکاس خورشید همه تبعات خشک شدن دریاچه ارومیه است که زندگی و زیست پذیری در منطقه را تحت تاثیر قرار داده و از بین می برد. این شروع ماجرا است .

البته هنوز برخی از مسوولان و کارشناسان کورسوی امیدی برای احیای دریاچه قائل هستند، ولی در عین حال هیچ کسی توان انکار واقعیت را ندارد. هنوز امکان پیشگیری از بدتر شدن شرایط وجود دارد ؛ حاکم ممکان، نماینده ارومیه در مجلس، یکی از همین چهره های امیدوار به احیای دریاچه است که به شروع مهاجرت روستاییان اذعان کرده و گفته است که دریاچه ارومیه زمانی به عنوان بزرگ ترین دریاچه شور خاورمیانه شناخته می شد و امروز در وضعیتی بحرانی قرار دارد و بخش اعظم پهنه آبی آن به بیابان نمکی تبدیل شده است. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه در سال های اخیر به تخلیه آرام یا مهاجرت مردم از روستاهای اطراف آن کمک کرده است .

او با بیان اینکه دریاچه طی چند دهه گذشته بیش از 90 تا 96 درصد از حجم و مساحت خود را از دست داده است ، گفته که آنچه باقی مانده، لکه هایی کوچک از آب شور کم عمق است که حیات در آن ها به شدت محدود شده است. خشک شدن دریاچه پیامدهای گسترده ای برای منطقه به همراه داشته است. مهاجرت تدریجی روستانشینان حوضه آبریز دریاچه شروع شده و این یک زنگ خطر جدی است .

شهرستان شبستر از جمله شهرستان های مجاور دریاچه ارومیه است. زندگی مردم در این حوزه انتخابیه به دلیل آنکه منابع درآمدی بر پایه صنعت کشاورزی قرار دارد، به حیات دریاچه وابستگی جدی و زیادی دارد. متاسفانه در برخی از مناطق مجاور دریاچه، روستاییان ناچار به مهاجرت از موطن خود شده اند، چراکه شرایط را برای آینده شغلی خودشان و همین طور زندگی مناسب نمی بینند. البته هنوز چنین اتفاقی در شبستر به شکل جدی و گسترده آغاز نشده و امید است که مسوولان ملی و بومی راهی را برای احیای دریاچه پیدا کنند وگرنه ممکن است همین اتفاق تلخ شامل حال شبستر هم بشود.

هرچند همگی نسبت به راهکارهای نجات دریاچه واقف هستیم و اتفاقا دلایل خشکی آن را می دانیم ولی همچنان کسی برای این کار پا پیش نمی گذارد. این در حالی است که وضعیت دریاچه واقعا اورژانسی است و باید برای آبریزی دریاچه اقدامات جدی در دستور کار قرار بگیرد.

امروز بالغ بر 60 تا 70 هزار چاه غیرمجاز اطراف دریاچه ارومیه وجود دارد که اولین اقدام کلیدی باید درباره همین چاه ها باشد. دولت، مجلس، سازمان های استانی و در راس همگی وزارت نیرو و وزارت جهاد، باید در هماهنگی کامل به این موضوع ورود کنند.

امروز جایی برای اشتباه یا آزمون و خطا وجود ندارد. امروز فرصت آن نیست که کسی بخواهد تقصیر را به گردن دیگری انداخته یا از مسوولیت شانه خالی کند. حمایت از کشاورزان و استفاده از فناوری و تجهیزات مدرن صنعت کشاورزی و اصلاح شیوه آبیاری و کشت باید در دستور کار قرار بگیرد. امروز در صنعت کشاورزی، بازدهی آبیاری با استفاده از فناوری های مدرن به بالای 60 درصد رسیده است ولی همین آمار به سبب نبود امکانات در حدود 30 درصد بوده و این در حالی است که بالای 70 درصد از مصرف آب در کشور به بخش کشاورزی اختصاص دارد.

بنابراین اگر تجهیزات و شیوه کشاورزی مدرن شود، ما قطعا در کنترل مصرف آب موفق خواهیم بود و می توانیم از تنش آبی رها شویم. هرچند برخی از کارشناسان و مسوولان و رسانه ها با تکیه بر همین آمار و ارقام، انگشت اتهام را سمت کشاورزان گرفته و آنان را مقصر بحران کم آبی و خشکی دریاچه ارومیه می دانند؛ اما واقعیت این است که کشاورز بدون حمایت و بدون راهنمایی و آموزش نمی تواند ریسک تغییرات را بپذیرد و قطعا با مشکلات جدی اقتصادی و معیشتی مواجه می شود.

همه می دانیم که کشت محصولی مانند یونجه که آب بری بالایی دارد، گزینه مناسبی برای کشاورزی در اطراف دریاچه ارومیه نیست و اتفاقا در گذشته بخش عمده ای از مزارع اطراف دریاچه ارومیه به محصولاتی چون گردو و بادام اختصاص داشت که آب، سم و مراقبت کمتری می طلبد و اتفاقا درآمد بالاتری داشت و اخیرا در مناطقی از شبستر کشت پسته نیز شروع شده است ولی سوال اصلی اینجاست که یک کشاورز بر پایه چه حمایتی می تواند محصول خودش را تغییر بدهد و ریسک درآمدی آن را در سال های ابتدایی تقبل کند؟

کشاورزان باید مورد حمایت قرار بگیرند و تجهیزات و تاسیسات مرتبط با این حوزه باید مدرن شود، وگرنه خشکی دریاچه دیر یا زود اتفاق خواهد افتاد و آن زمان باید خودمان را با تبعات آن آماده کنیم.

هرچند همگی این موارد در جلسات متعدد با مسوولان استانی و دولتی در میان گذاشته شده و اتفاقا آنان نیز بر این نکات صحه گذاشتند. همگی درباره راهکارهای احیای دریاچه ارومیه به نظرات مشترکی رسیدیم ولی مساله اینجاست که این راهکارهای مورد وثوق هنوز اجرایی نشده اند. توصیه جدی خطاب به مسوولان دولتی این است که احیای دریاچه باید از سال ها قبل کلید می خورد و همین امروز نیز برای نجات دریاچه دیر شده است.