عربستان سعودی با استفاده از رویکرد قدرت نرم برای تقویت نفوذ خود در سوریه، نقش محوری در توسعه اقتصادی این کشور ایفا کرده است. درحالی که سایر قدرت ها به دولت نوپای سوریه پیشنهادهای دیپلماتیک داده اند، ریاض اقدامات اقتصادی حیاتی انجام داده است.

به گزارش هم میهن، این اقدامات شامل حمایت از کاهش تحریم ها، ایجاد شورای اقتصادی مشترک و سرمایه گذاری در پروژه های زیرساختی و بازسازی است. عربستان سعودی این سرمایه گذاری را برای افزایش نفوذ منطقه ای خود ضروری می داند.

سقوط بشار اسد، رییس جمهور سابق سوریه، جایگاه ایران را تضعیف کرد و فضایی در شامات ایجاد کرد که عربستان سعودی آماده پر کردن آن است. با اتخاذ رویکردی قاطع تر در استراتژی منطقه ای، سرمایه گذاری و تحمل ریسک آن برای عربستان ممکن خواهد بود.

در اوایل ماه ژوییه، دولت دونالد ترامپ، رییس جمهور ایالات متحده، تحریم های آمریکا علیه هیئت تحریرالشام (HTS) را پس از آنکه احمدالشرع، رهبر جدید سوریه، رییس جمهور موقت سوریه شد، لغو کرد. هیئت تحریرالشام یک دولت ائتلافی موقت تشکیل داد، قانون اساسی موقت را تصویب کرد و شروع به ارائه خدمات اولیه دولتی کرد. درحالی که هیئت تحریرالشام خود را به عنوان قدرت مرکزی در دمشق تثبیت کرده است، دستگاه امنیتی سوریه برای حفظ امنیت در سوریه دچار چالش است و بخش های بزرگی از کشور هنوز تحت کنترل آن ها نیست.

با وجود این کاستی ها، دولت سوریه توسط سایر قدرت های بین المللی، از جمله اتحادیه اروپا و بریتانیا، که بیشتر تحریم های خود را در سه ماهه دوم سال 2025 لغو کردند، مورد تأیید قرار گرفته است. این کاهش تحریم ها پس از ماه ها مانور قدرت نرم عربستان سعودی صورت می گیرد که در دیداری بین ترامپ و الشرع در ریاض به اوج خود رسید.

در آن دیدار ترامپ برنامه های خود را برای لغو تحریم های سوریه اعلام کرد و کمکی بسیار مورد نیاز را برای اقتصاد سوریه که در اثر بیش از یک دهه جنگ داخلی ویران شده بود، فراهم کرد. موقعیت جغرافیایی سوریه، در دریای مدیترانه و در تقاطع سه قاره، و همچنین پتانسیل این کشور برای توسعه پس از جنگ، توجه سرمایه گذاران را به خود جلب کرده است. با ادامه تحکیم قدرت الشرع و عادی شدن روابط با بازیگران جهانی، سرمایه گذاری بین المللی افزایش خواهد یافت.

برای عربستان سعودی، این سرمایه گذاری چیزی بیش از احیا و بازگشت سرمایه است. سوریه به رکن اصلی استراتژی سیاست خارجی ریاض تبدیل شده است. انگیزه های اصلی ریاض جلوگیری از احیای نفوذ ایران و جلوگیری از هرگونه تولید محدود مواد مخدر در سوریه است.

اولویت عربستان، موضع گیری در برابر محور مقاومت تضعیف شده ایران است که تا امسال، رقبای خلیج فارس خود را در موضع دفاعی قرار داده بود. در حالی که ریاض قدرت نرم جهانی خود را از طریق سرمایه گذاری در ورزش، رسانه و سایر جنبه های اجتماعی افزایش داده است، اما توسط نیروهای مورد حمایت ایران نظیر حزب الله، حماس، گروه های مختلف در عراق و شورشیان الحوثی در یمن بسیار محدود شده است.

حکومت اسد نیز به همین ترتیب، توسط کمک های ایران پشتیبانی می شد و به نوبه خود به تهران اجازه می داد از سوریه به عنوان پایگاه عملیاتی برای اعمال نفوذ خود استفاده کند. با این حال، با سرنگونی اسد و تضعیف حزب الله، نفوذ باقی مانده ایران در سوریه ناچیز است و به ریاض فرصت می دهد تا وضع موجود را تغییر دهد. در حالی که بازیگران منطقه ای مانند قطر و ترکیه در گذشته از هیئت تحریرالشام حمایت می کردند، عربستان سعودی این کار را نمی کرد. موضع پیشگیرانه فعلی ریاض از تجربه اش در خصوص یمن و عراق ناشی می شود.

در جریان جنگ داخلی یمن، ایران از حوثی ها حمایت کرد، اما سعودی ها محتاط بودند و ترجیح دادند تا زمانی که یمن تحت نفوذ تهران قرار نگرفته، با حمایت ایران مقابله نکنند. این رویکرد در نهایت ریاض را مجبور به مداخله مداوم و پرهزینه کرد. این الگو در عراق نیز تکرار شد. عربستان سعودی در این کشور، در پر کردن جای خالی ناشی از خروج نیروهای آمریکایی در سال 2011 مردد بود.

این امر به ایران اجازه داد تا سرمایه گذاری و عادی سازی روابط عربستان با دولت جدید عراق را کُند کند. نفوذ تهران در عراق توسعه یافت و به این کشور کمک کرد تا ائتلافی از شبه نظامیان در عراق ایجاد کند. با توجه به این اشتباهات محتاطانه که بر تصمیم گیرندگان تأثیر می گذارد، ریاض در حال تغییر استراتژی منطقه ای خود است و رویکردی پیشگیرانه و ریسک پذیر برای سرمایه گذاری در سوریه در پیش می گیرد.

عربستان قصد دارد با در نظر داشتن احتمال ظهور مجدد ایران، تجارت کاپتاگون در سوریه را محدود کند. همزمان با اینکه تحریم های جهانی حکومت اسد را فلج کرد، دولت سوریه به بازارهای غیرقانونی روی آورد که بزرگترین آن ها تولید و قاچاق کاپتاگون بود. عربستان سعودی به سرعت به بازار بزرگی برای کاپتاگون تبدیل شد و با بحران رو به رشد مواد مخدر روبه رو است. در حالی که تولید کاپتاگون از سوریه خارج شده است، ریاض می خواهد خطر ظهور مجدد آن را کاهش دهد.

با توجه به اینکه دولت سوریه از دریافت کمک های مالی از خودداری می کند، سرمایه گذاری های استراتژیک عربستان سعودی با هدف تقویت استقلال سوریه از این جریان های درآمدی و در عین حال افزایش نفوذ ریاض انجام می شود. برای جبران محدودیت های بودجه دولت سوریه، عربستان سعودی و قطر متعهد شده اند که حقوق کارمندان دولت را پرداخت کنند و بدهی 15/5 میلیون دلاری این کشور به بانک جهانی را تسویه کنند. ریاض همچنین معاملات و یادداشت های تفاهمی برای سرمایه گذاری بخش خصوصی، از جمله در بخش های انرژی و ساخت و ساز، منعقد کرده است. در ماه ژوییه، خالدبن عبدالعزیز الفالح، وزیر سرمایه گذاری عربستان سعودی، از انعقاد 6/4 میلیارد دلار قرارداد در حوزه املاک و مستغلات، زیرساخت ها و مخابرات خبر داد. با این معاملات، او از ایجاد یک شورای تجاری سعودی-سوریه خبر داد. همه اینها در جهت احیای اقتصاد سوریه و در عین حال اعطای نفوذ قابل توجه به ریاض عمل خواهند کرد.

هزینه بازسازی پس از جنگ سوریه بین 250 تا 400 میلیارد دلار تخمین زده شده است، هزینه ای که سوریه به تنهایی نمی تواند از عهده آن برآید. این امر، احیای اقتصادی را به اولویت اصلی رهبری جدید سوریه تبدیل می کند که باید درآمد ایجاد کند و کشور را برای حفظ حمایت مردمی بازسازی کند. در میان سرمایه گذاری های ریاض، سهم قابل توجهی در بخش های سیمان و بتن سوریه وجود دارد که نقش حیاتی در تلاش های بازسازی ایفا خواهد کرد. در حالی که بخش عمده ای از سوریه ویرانه های جنگ داخلی است، تقاضای عمومی برای بازسازی به دلیل هزینه های بالا همچنان پایین است. احیای صنعت سیمان و بتن سوریه باعث ایجاد شغل، افزایش درآمد دولت و کاهش هزینه کلی بازسازی خواهد شد.

پیش از جنگ داخلی، اقتصاد سوریه با تولید نفت و گاز طبیعی سرپا نگه داشته می شد. با متوقف شدن تولید در پی درگیری ها، حکومت اسد به عنوان یک دولت رانتی و وابسته به مواد مخدر غیرقانونی شروع به فعالیت کرد. این امر اقتصاد سوریه را فلج کرد و به سقوط اسد کمک کرد. درآمد نفت و گاز در طول جنگ داخلی کاهش یافت و بیشتر میادین سوریه در شمال شرقی در مناطقی که تحت کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه هستند، واقع شده اند. در حالی که دولت الشرع برای این منابع رقابت می کند، محدودیت های آن ها را درک می کند و جذابیت جایگزینی را که سرمایه گذاری های ریاض می تواند ایجاد کند، افزایش می دهد.

اقدام نظامی اسراییل در سوریه، احتمالاً مانع سرمایه گذاری مداوم عربستان سعودی نخواهد شد. حتی بدون مداخله اسراییل، بخش عمده ای از سوریه در خارج از دمشق درگیر بی ثباتی است. درحالی که این بی ثباتی ریسک سرمایه گذاری را افزایش می دهد، عربستان سعودی برای تجدیدنظر در استراتژی سوریه خود به هرج و مرج قابل توجهی نیاز دارد. درحالی که تحمل عربستان سعودی برای ریسک در سوریه بالا است، عوامل داخلی و خارجی می توانند بر آن غلبه کنند. احتمالاتی شامل درگیری های داخلی بین هیئت تحریرالشام و نیروهای دموکراتیک سوریه، ظهور مجدد داعش، فروپاشی ائتلاف حاکم در سوریه یا حمله همه جانبه اسراییل به سوریه می تواند برنامه عربستان را به هم بریزد. این رویدادها با درجات مختلفی از احتمال، امکان پذیر هستند.

با این حال، هرچه عربستان سعودی و سایر بازیگران منطقه ای سرمایه گذاری بیشتری انجام دهند، دولت مرکزی سوریه بیشتر تقویت می شود و احتمال وقوع این رویدادها کاهش می یابد. عطش سوریه برای سرمایه گذاری، معامله افزایش نفوذ عربستان سعودی را برای رهبران آن خوشایندتر می کند. علاوه بر این، اهداف دمشق در مورد مبارزه با تولید کاپتاگون و محدود کردن بازگشت نفوذ ایران با الزامات ریاض همسو است. احتمال کمی وجود دارد که دولت جدید سوریه سرمایه گذاری را محدود کند.

از آنجایی که سایر قدرت های منطقه ای نیز برای نفوذ در دمشق رقابت می کنند، تحمل ریسک ریاض می تواند به نقطه اوج جدیدی برسد. همانطور که قطر و ترکیه تاریخ حمایت شان را به احمد الشرع یادآوری می کنند و اقدامات خود را انجام می دهند، ریاض مجبور خواهد شد سرمایه گذاری های خود را افزایش دهد. این ترکیب الزامات، پتانسیل و رقابت منجر به افزایش قابل توجه سرمایه گذاری عربستان سعودی در آینده خواهد شد.