عمارت باشکوه خانه مستوفی الممالک از ابتدای انقلاب به وزارت پست وقت واگذار شد. از آنجا که این وزارتخانه هیچ تخصصی در مرمت و حتی نگهداری بناهای تاریخی ندارد و اساسا چنین وظیفه ای بر عهده اش نیست.

به گزارش اطلاعات، این بنای باشکوه در معرض آسیب های جدی قرار گرفته است. خانه مستوفی هر از گاهی برای لوکیشن فیلم های سینمایی استفاده می شود و به دلیل نبود متولی متخصص، هر بار بخشی از زیبایی آن از میان می رود.

عمارت مستوفی الممالک در محله سنگلج، با نقاشی های بی شمار بر سقف و در و دیوارش، بی شک یکی از زیباترین خانه های تهران است؛ خانه ای که می تواند یا می توانست در این سال ها مقصد بسیاری از گردشگران شود و جدای از تضمین ادامه حیات، رونقی به محله سنگلج ببخشد.

این عمارت باشکوه پس از انقلاب توسط وزارت پست خریداری شد، وزارتخانه ای که هیچ تخصصی در زمینه مرمت و حتی نگهداری از چنین بنایی را نداشته و ندارد.

شرایط بناهای تاریخی در تهران، به ویژه بناهای محلات قدیمی مثل سنگلج فاجعه باراست. بازار بزرگ سنتی در حال بلعیدن آن هاست. توجیه کنندگان این وضعیت، به نیاز بازار به فضای پشتیبان برای انبار و کارگاه اشاره دارند که یک مغالطه آشکار است، چرا که دست کم سه دهه پیش، برنامه ای برای خروج بازار از مرکز تهران به فضایی مناسب تر تدوین شد، اما زور پول بیشتر از زور برنامه نویسان بود.

نگین سنگلج، عنوانی است که به عمارت مستوفی الممالک داده اند. حمیدرضا نارنجی نژاد، عضو هیأت موسس انجمن سنگلج می گوید: اینجا خانه آقا یا خانه مستوفی الممالک است؛ به قول ما سنگلجی ها، نگین سنگلج یا قشنگ ترین خانه تهران. صاحب اینجا نخست وزیر دربار قاجار بود که در زمان پهلوی، خانه نشین شد.

این عمارت در ابتدا 70 هزار متر مساحت داشت که حالا 1200 متر از آن باقی مانده است. این ملک در کمال تعجب در دهه 60 توسط وزارت پست خریداری و از همان موقع در آن بسته شد. طبیعتا طی این چهار و نیم دهه، امکان بازدید از آن بسیار محدود و با موانع بسیار مواجه بوده است.

نقش پروانه ها بر سقف یکی از تالارهای عمارت مستوفی، نام خانه پروانه ای را بر این عمارت تثبیت کرده است.

مهدی گوهری، راهنمای تهرانگردی و عضو انجمن سنگلج توضیح می دهد: این عمارت، خانه ای بسیار زیباست با سقف پروانه ای. یکی از سقف های این عمارت، نقاشی های پروانه دارد که شاید مشابهی در ایران یا جهان نداشته باشد.

وی می افزاید: متأسفانه امکان بازدید از عمارت برای گردشگران وجود ندارد و از آن مهمتر این که بنای آن مشکلاتی دارد که نیازمند مرمت فوری است، اما این اتفاق نمی افتد. در کنار این عمارت تاریخی، انبارها و کارگاه های زیادی شکل گرفته که نشان دهنده رسوخ بازار به محله سنگلج است. اگر درب این عمارت باز شود و گردشگران برای بازدید آن رفت و آمد کنند، حال و هوای محله و خود عمارت، تغییر پیدا خواهد کرد.

رسوخ بازار به بافت تاریخی بیشتر شهرهای بزرگ ایران، آسیب های جدی به هویت تاریخی ما وارد کرده است، این موضوع در تهران بیشتر به چشم می خورد.

مهدی گوهری توضیح می دهد: عمارت مستوفی الممالک علاوه بر هویت تاریخی و محلی، می تواند بخش جذابی از زندگی اجتماعی تهران و محله سنگلج باشد. محلات تاریخی تهران مثل سنگلج، هویت تاریخی تهرانند؛ محلاتی که طی سال های اخیر متأسفانه به کمترین قیمت آن ها را از دست می دهیم و به کارگاه و انبار بدل می شوند. این راهنمای گردشگری می افزاید: احیا، مرمت و بازگشایی خانه هایی مثل مستوفی الممالک، می تواند امید به زندگی در محله را بین اهالی افزایش دهد.

اگر درب این عمارت باز شود به جای کارگران، گردشگران و افرادی که علاقه مند به تاریخ تهران و ایران هستند به این محله رفت وآمد خواهند کرد و حال محله، به عنوان یک منطقه مسکونی بهتر می شود، اهالی محله نیز عِرق بیشتری به آن پیدا می کنند. امروز، بسیاری از ساکنان سنگلج فراموش کرده اند که پشت این درهای بسته، خانه ای زیبا و با شکوه متعلق به یکی از شخصیت های بزرگ قجری وجود دارد.

یکی از دلایل حفظ بناهای تاریخی، تلاش برای ماندگاری فناوری ساخت پیشینیان ماست.

علیرضا سعادت، کارشناس مرمت می گوید: از نظر علم مرمت، بناهایی که خالی بمانند رو به زوال و تخریب می روند، به همین جهت، همیشه سعی می شود از آن ها به صورت درست و مناسب استفاده شود. یکی از مهمترین دلایل نگهداری از آثار تاریخی، حفظ تکنولوژی ساخت منازل و بناهاست. در واقع نگهداری از بنا تنها بخشی از وظیفه مرمتگران بوده و بخش دیگر، پژوهش در فناوری های ساخت است. با از بین رفتن بناهای قدیمی، این فناوری و تاریخچه معماری سنتیمان از بین خواهد رفت.

سنگلج، خاطرات دوران پر جنب و جوشی از تاریخ تهران را در سینه خود دارد، شاید برای همین، اهالی محله، وابستگی عاطفی و هویتی به آن دارند.

پرویز نخجیری، متولد سنگلج و مقیم کشور آلمان در زمان تهیه گزارش برای گفتگو با روزنامه اعلام آمادگی می کند. او که برای تجدید خاطرات دوره کودکی خود به سنگلج آمده، می گوید: در آلمان دلم برای اینجا تنگ می شود و وقتی به ایران می آیم حتما به محله قدیمی خود سر می زنم. از گذر قلی، گذر مستوفی و بازارچه شاپور، خاطرات زیادی دارم و همیشه برای دیدن این محله، لحظه شماری می کنم.

وی که 70 سال سن دارد، می افزاید: این ساختمان قدیمی، خانه مشیر (خانه مستوفی الممالک)، جایی بود که همیشه از کنار آن رد می شدیم و به سمت پارک شهر و بعد به مدرسه می رفتیم. در دوره ابتدایی به مدرسه شریعت در قنات آباد می رفتم و آنجا با زنده یاد خسرو شکیبایی هم دوره بودم.

آقای نخجیری ابراز امیدواری می کند که باز هم بتواند به این منطقه بیاید.

در سنگلج، هنوز کوچه هایی که مطابق الگوی طبیعی شهرسازی ایرانی شکل گرفته اند دیده می شود.

امیرسالار سیدرزاقی، به عنوان یکی از شهروندان محله سنگلج و مؤسس و برگزارکننده رویداد TEDxSangelaj می گوید: سال ها شاهد تغییرات در این محله کهن بوده ام. سنگلج یکی از قدیمی ترین بافت های تهران است؛ بافتی که کوچه های ارگانیک و بناهای قاجاری اش هنوز بخشی از هویت تاریخی پایتخت را در خود نگه داشته اند.

وی می افزاید: در دل این محله، خانه مستوفی الممالک همچون نگینی خاموش، یادگاری از دوره قاجار، متعلق به میرزا یوسف خان مستوفی الممالک، یکی از رجال برجسته و نخست وزیر ایران در دوره ناصری است. معماری اصیل قاجاری، حیاط مرکزی، ایوان های ستون دار و تزیینات ساده اما چشمگیر آن، این بنا را به نمونه ای کم نظیر از معماری مسکونی اشرافی تهران قدیم بدل می‎سازد.

خانه مستوفی الممالک، فقط یک عمارت نیست، بخشی از تاریخ تهران را در خود نگهداری می کند. سیدرزاقی می گوید: ارزش خانه مستوفی تنها در معماری اش خلاصه نمی شود.

این بنا بخشی از روایت تاریخی و سیاسی ایران را در دل خود دارد و می تواند به عنوان یک مرکز فرهنگی اجتماعی، حلقه اتصال گذشته و حال محله سنگلج باشد. مرمت و بازگشایی این خانه می تواند فرصتی بزرگ برای احیای حیات اجتماعی، فرهنگی و حتی گردشگری محله باشد.

وی می افزاید: سال هاست درهای این خانه بسته مانده و همین سکوت طولانی باعث شده ارتباط مردم با میراث محله شان گسسته شود. فرسودگی و خطر تخریب، هر روز سایه سنگین تری بر بنا می اندازد و در این میان، فرصت های ارزشمند فرهنگی و اجتماعی از دست می روند.

امروز بسیاری از ما شهروندان و فعالان میراث فرهنگی سنگلج بر این باوریم که بازگشایی خانه مستوفی، نه تنها پاسداشت تاریخ و معماری سنتی است، بلکه می تواند به نقطه ای محوری برای زنده سازی هویت محله تبدیل شود. ما آمادگی داریم جلسات کارگروه های تخصصی شش گانه رویداد TEDxSangelajWomen را که تحت لیسانس بنیاد جهانی TED برگزار می شود، در خانه مستوفی الممالک برگزار کنیم. این کار می تواند خانه مستوفی را از یک میراث خاموش به قلبی تپنده برای آینده محله سنگلج بدل کند.

محله سنگلج، فقط یک بافت تاریخی نیست، این محله ریشه های هویتی تهران را در خود جای داده است. سیدرزاقی با اشاره به این مطلب توضیح می دهد: هویت سنگلج در پیوند میان معماری اصیل، فرهنگ محلی، روابط اجتماعی همسایگان و خاطرات جمعی نسل ها شکل گرفته و هر کوچه و هر خانه ای در این محله، بخشی از داستانی است که تهران را از یک شهر کوچک قاجاری به پایتختی بزرگ بدل کرد.

وی می افزاید: خانه مستوفی الممالک، به عنوان یکی از شاخص ترین بناهای محله، نقشی کلیدی در این هویت ایفا می کند. این بنا نه فقط یادگار یک شخصیت سیاسی اثرگذار، بلکه نشانه ای عینی از دوران و سبک زندگی مردم آن زمان است. خانه مستوفی همچون یک آینه، گذشته را در برابر امروز قرار می دهد و نشان می دهد که چگونه فرهنگ، سیاست و معماری در هم تنیده اند.

TEDx مجموعه ای از رویدادهای مستقل است که تحت مجوز TED در سراسر جهان برگزار می شوند. امیرسالار سیدرزاقی توضیح می دهد: TED یک سازمان غیرانتفاعی جهانی است که فعالیت خود را با شعار ایده ها ارزش گسترش دارند آغاز کرد. TEDxSangelaj یکی از رویدادهای TEDx در ایران، تحت لایسنس TED در محله تاریخی سنگلج تهران برگزار می شود.

وی می افزاید: هدف ما از برگزاری این رویداد، معرفی ایده ها و تجربیات الهام بخش ایرانیان و ایجاد یک جامعه فعال محلی برای گفتگو درباره آینده، خلاقیت و نوآوری است. ویژگی های برنامه، گردهم آوردن سخنرانان ایرانی از حوزه های گوناگون، تمرکز بر ظرفیت های بومی، مسائل اجتماعی و فرهنگی مرتبط با ایران با رعایت اصول بین المللی TEDx است که در عین حال رنگ و بوی محلی دارد.