امیرعباس میرزاخانی در اعتماد نوشت: روز جهانی معلم، که هرساله در پنجم اکتبر سیزدهم مهر ماه توسط یونسکو گرامی داشته می شود، فرصتی مغتنم برای تقدیر از قشر فرهیخته معلمان و برجسته سازی نقش بی بدیل آن ها در ساختن آینده جوامع است.

این روز فراتر از یک گرامیداشت، بستری برای تأمل بر چالش های حرفه معلمی و تبیین راهکارهای ارتقای جایگاه و منزلت این قشر حیاتی است. این روز، فریاد رهایی بخشی از نادیده انگاشته شدن هاست؛ هنگامه نگریستن به دستان پرمهر کسانی که با قلم و کلام، نقشه های فردای جهان را ترسیم می کنند و شمع محفل دانش اندوزی هستند.

تاریخچه و اهداف روز جهانی معلم- نام گذاری پنجم اکتبر به عنوان روز جهانی معلم در سال 1994 توسط یونسکو، اقدامی در جهت ارتقای جایگاه معلمان در سطح بین المللی بود. هدف اصلی این روز، نه تنها تقدیر از معلمان به عنوان معماران آینده و مربیان نسل های نوآور، بلکه تاکید بر اهمیت روزافزون آموزش و پرورش و طرح و پیگیری مسائل و مشکلات معلمان در سراسر جهان است.

این تاریخ نمادی است از تعهد جهانی به پاسداشت زحمات بی شائبه معلمانی که میراث دار حکمتند و بنیانگذار تمدن های فردا در کلاس های درس خویش.

مبانی قانونی و بین المللی- توصیه نامه مشترک سازمان جهانی کار و یونسکو در سال 1966، سندی بنیادین در تعریف حقوق، مسوولیت ها، استانداردهای آموزشی و شرایط کاری معلمان محسوب می شود. این توصیه نامه، چارچوبی جهانی برای تدوین سیاست های حمایتی از حرفه معلمی ارایه می دهد. این سند جهانی، همچون میثاقی مقدس، تعهد جامعه بین المللی را به تضمین کرامت انسانی و حرفه ای معلمانی که وظیفه انتقال میراث دانش بشری را بر دوش دارند، به صراحت بیان می دارد و خواستار رعایت عدالت در تمامی ابعاد این رسالت است.

بیانیه مشترک مدیران ارشد سازمان های بین المللی در سال 2020، نقش کلیدی معلمان را در تداوم فرآیند آموزش، حتی در شرایط بحرانی، برجسته ساخت. خلاقیت و رهبری معلمان در پشت سر گذاشتن موانع آموزشی، نشان دهنده انعطاف پذیری و اهمیت حیاتی این حرفه است. شعار یونسکو برای روز جهانی معلم 2025، با عنوان باز طراحی تدریس به عنوان حرفه ای مشارکتی بر ضرورت نوآوری در روش های تدریس و اهمیت رویکردهای جمع گرایانه در آموزش تاکید دارد.

این شعار، نویدبخش توجه به توسعه حرفه ای و همکاری های موثر در میان معلمان است و می طلبد تا دولت ها برای تحقق این شعار به وضعیت حرفه ای معلم به عنوان عامل موثر پیشران توسعه کشور اهتمام جدی داشته باشند و در ابعاد مختلف مسائل و مشکلات آن ها را مرتفع کنند.

پژوهش های جهانی موید این مطلب است که آموزش نیروی کار، نقشی حیاتی در سرعت بخشیدن به رشد و توسعه اقتصادی کشورها ایفا می کند. با این حال، در بسیاری از نقاط جهان، اهمیت شغل و حرفه معلمی، برخلاف تربیت کنندگان نیروی انسانی جامعه، نادیده گرفته شده و دستمزد معلمان به نسبت سایر مشاغل پایین است. ارزش گذاری مادی اندک به این شغل شریف، همچون تیغی دولبه، هم توان رشد اقتصادی را کند می کند و هم قلب متعهد معلم را می آزارد؛ چراکه قناعت در تعلیم، هرگز نمی تواند جایگزین عدالت در معیشت شود.

در ایران نیز، مساله دستمزد معلمان همواره یکی از دغدغه های اصلی بوده است. مقایسه حقوق معلمان ایرانی با سایر کشورهای در حال توسعه، نشان دهنده سطح نسبتا پایین دریافتی آن هاست. کارشناسان، مشکلات مالی وعدم تامین هزینه های معیشتی را ریشه اصلی بسیاری از مسائل معلمان در ایران می دانند که این امر مستقیما با کاهش قدرت خرید و افت جایگاه اجتماعی این حرفه در ارتباط است. این شکاف طبقاتی میان مقام تعلیم و میزان دریافتی، شایسته جایگاه رفیع معلم در فرهنگ ایرانی نیست و نیازمند ترمیمی اساسی است تا شأن این جایگاه احیا شود.

وجود تنوع و تکثر در انواع مدارس از دولتی، نمونه دولتی، هیات امنایی، شاهد، سمپاد، غیردولتی و مدارس خاص که تعدد آن را به حدود 17 نوع می رساند و سبب شده تا نظام تعلیم و تربیت به شدت طبقاتی شده است در این میان رییس دولت چهاردهم هم از این تنوع مدارس و طبقاتی شدن گلایه داشته باشد و در اظهارنظری در جمع مدیران ارشد آموزش و پرورش این تنوع را در تقابل با شعار عدالت اجتماعی ارزیابی کند.

واقعیت این است که وجود انواع و اقسام مدارس دسترسی به آموزش باکیفیت را به وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده ها پیوند داده است و در چنین فضایی، معلم به جای تدریس با کیفیت در مدارس دولتی به خدمت رسانی ویژه در مدارس خاص به طبقات متمول می پردازد.

مسوولان و آحاد جامعه باید به این باور اساسی دست یابند که موتور محرکه توسعه و پیشرفت جامعه، از مسیر آموزش و پرورش می گذرد و کلید این موفقیت، در دستان معلمان، ارزش گذاری بر کار آن ها و فراهم آوردن شرایط مناسب برای ایفای نقش شان قرار دارد. جامعه ای که به معلم احترام نگذارد، در واقع آینده خود را به دست فراموشی سپرده است. وظیفه ماست که با تکریم از خادمان علم، بستری فراهم آوریم تا آنان بتوانند با فراغ بال و امید به فردا، رسالت خطیر هدایت نفوس مستعد را به سرانجام رسانند.

اگرچه روز معلم در ایران و بسیاری از کشورهای عضو یونسکو در تاریخ های متفاوتی گرامی داشته می شود، اما گرامیداشت روز جهانی معلم نه تنها منافاتی با روز ملی معلم ندارد، بلکه فرصتی برای تاکید بر چالش های جهانی و مشترک معلمان است. سکوت مقامات در قبال این روز، کمکی به حل مشکلات و کاستی های موجود نخواهد کرد. این دو روز، چونان دو روی یک سکه، هر دو بر اهمیت معلم تاکید دارند؛ یکی به ریشه های ملی و دیگری به مسوولیت های جهانی مان نسبت به این شمع فروزان جهانی.

نگاهی دقیق به ابعاد و ضرورت های حرفه معلمی، تلاش مدیران و مسوولان را برای ارتقای شرایط کار و زندگی معلمان دوچندان می کند. افزایش کیفیت آموزش، مستلزم ارتقای جایگاه و منزلت معلمان است. در سال های اخیر، غفلت ها و بی تدبیری در برنامه ریزی های کلان، منجر به کاهش سطح زندگی، رفاه و جایگاه اجتماعی معلمان شده است.

برای جبران این کاستی ها و بهبود وضعیت معیشت و حقوق معلمان، برداشتن گام های اساسی و تحولی در نظام آموزش و پرورش ضروری است. این تحول باید با ارتقای کیفیت کار و زندگی معلمان و کسب جایگاه اجتماعی مناسب تر برای آنان همراه باشد.

عدم توجه به این امر، خطری جدی برای نظام آموزش و پرورش محسوب شده و انگیزه های معلمان را در بلندمدت تضعیف خواهد کرد. آموزش و پرورش، به عنوان تنها عامل توسعه اجتماعی، نیازمند توجهی ویژه و اقداماتی سازنده برای تحقق کیفیتی مطلوب است.