وقتی در انتخابات ریاست جمهوری سال 1392 حسن روحانی و سعید جلیلی به عنوان دو کاندیدای اصلی در عرصه رقابت ها حاضر شدند شاید کمتر کسی تصور می کرد بیش از یک دهه بعد تقابل دیدگاه های این دو چهره به نمایندگی از دو جریان سیاسی که صاحب مسوولیت در بخش های مختلف حاکمیت بوده و هستند تا دولت چهاردهم ادامه پیدا کند و کار به پیغام و پسخوان برای برگزاری یک مناظره برسد.

به گزارش اعتماد، تیر ماه سال گذشته نام روحانی در ایام رقابت های انتخاباتی دولت چهاردهم به خط مرز تفکیک و تبلیغ تبدیل شده بود تا جایی که دولت مسعود پزشکیان را برای دولت سوم روحانی خواندند. همان زمان که جلیلی و دیگر کاندیداهای اصولگرا روحانی را از واژه های مناظراتی انتخاباتی حذف نمی کردند روحانی مقابل دوربین نشست و جلیلی را دعوت به مناظره کرد و گفت: شما که 700 میلیارد دلار به کشور صدمه زدید. شما که در این سه سال 300میلیارد دیگر به کشور لطمه زدید. اگر می خواهی راجع به دولت روحانی و تدبیر و امید صحبت کنی، اگر شهامتش را داری با خود من مناظره کن. در صداوسیما در طول تمام این مناظرات به من اتهام زده شد و ما چهار نامه نوشتیم ولی هیچ اعتنایی نکرد، فرصتی دراختیار ما نگذاشت.البته معلوم است در صداوسیما چه کسانی هستند؟ طرفدارها چه کسی هستند؟ چگونه عمل می کنند؟ همه اینها را شما می شناسید. مردم! کسی که این همه به کشور خسارت زد، 6 سال رفت برای مذاکره فقط جای مذاکره بحث کرد که مذاکره دور بعد بغداد باشد یا آلماتی! چه کار کردی برای کشور؟ چه به دست آوردی جز قطعنامه، جز مردم را فقیرتر کردن، بیچاره تر کردن؟

یک سال بعد، حالا که مکانیسم ماشه فعال شده و تحریم های شورای امنیت علیه ایران بازگشته است سعید جلیلی با جانی تازه وارد میدان شده و می گوید آماده مناظره با حسن روحانی است.

علی رغم سبقه و سابقه برگزاری مناظره ها در 4 دهه عمر جمهوری اسلامی شاید این مناظره بی فضیلت ترین مناظره ای باشد که بتوان برای آن برنامه ریزی کرد. اینکه سعید جلیلی در مراسم سالگرد دبیران کل حزب الله لبنان در پاسخ به سوالی در این باره از جانب یکی از دانشجویان می گوید که آماده مناظره است و بعد شروع به تمسخر طرف مقابل می کند یک طرف ماجرا است که از اساس این نوشته به دنبال بررسی آن نیست. مساله طرح دوباره مناظره بین جلیلی و روحانی است، آن هم یک سال بعد از پیشنهاد روحانی. حالا نزدیکان سعید جلیلی مشعوف از این موضوع می گویند زمان آن رسیده که مناظره برگزار شود.

رسانه های مختلف به این اظهارات واکنش متفاوتی نشان دادند؛ برخی آن را طفره رفتن جلیلی از انجام مناظره خواندند و برخی دیگر تک مضراب جلیلی مبنی بر اینکه ما آمادگی داریم را نشان از آمادگی او خواندند.

فعالان سیاسی واکنش های مختلفی به موضوع داشتند. منصور حقیقت پور از چهره های نزدیک به علی لاریجانی گفته است که به آقای جلیلی باید گفت این چیزی که الان برای جمهوری اسلامی ایران پخت و پز شده و روی دوش مردم ایران گذاشته شده در دیگ شما پخته شد. شما و احمدی نژاد بودید که این قطعنامه ها را کاغذپاره قلمداد کردید و رفتن جمهوری اسلامی ایران زیر بند هفت منشور سازمان ملل را ناچیز می دانستید. این پخت وپز شماست؛ الان برگشتیم به وضعیت بحرانی که شما درست کرده بودید.

حسام الدین آشنا نیز تاکید کرده که این توصیه را باید به همه دانش آموزانِ سیاست یادآوری کرد؛ تا وقتی نتوانسته اید کودک درونتان را کنترل کنید، نه تصمیم بگیرید، نه دعوت به سخنرانی را بپذیرید و نه حتی قول مناظره بدهید!

فارغ از این واکنش ها اما سوال اصلی منطق وجودی مبهم برای برگزاری این مناظره است. در شرایط فعلی وقتی برجام زیر سایه بدعهدی طرف غربی تمام شده این دو چهره قرار است با مناظره با هم چه چیزی را اثبات کنند؟! قرار است مسوولیت پایان برجام از زمین یکی به زمین دیگری بیفتد تا چه نتیجه ای حاصل شود؟

در شرایطی که فضای روانی ایرانیان این روزها متاثر از خبر فعال سازی مکانیسم ماشه ملتهب است طرح ایده قبول این درخواست یک سال بعد از پیشنهاد آن بیش از اینکه نشان از اراده سعید جلیلی برای شفاف سازی موضوعات باشد نشان از تمایل این جریان سیاسی به دامن زدن به تنش ها برای ادامه حیات دارد.

واقعیت امر این است که این سازوکار منجر به بازگشت تحریم های سازمان ملل علیه ایران شده و در حالی که بازار تحلیل های سیاسی داغ است و فضای روانی جامعه در انتظار روزهای مبهم آینده، تنها نیازی که در این شرایط از طرف جامعه مطرح نیست و نمی باشد مناظره دو دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی آن هم درباره سند توافقی است که از اساس دیگر موجودیت حقوقی ندارد.

در چنین شرایطی، یک کشمکش کلامی نیز میان دو چهره سیاسی شاید توجهات رسانه ای زیادی را به خود جلب کند اما آیا فضلیتی هر چند محدود و دور و دیر در آن وجود دارد؟

در حدود یک دهه گذشته حسن روحانی رییس جمهور پیشین و سعید جلیلی مذاکره کننده اسبق ایران، در مناسبت های مختلف اعم از انتخابات یا غیر از انتخابات به صورت مستقیم یا غیرمستقیم یکدیگر را مقصر وضعیت کنونی دانسته اند. روحانی مدعی است سبک مذاکره جلیلی در دهه 1380 خسارات هنگفتی به کشور زده و زمینه ساز صدور قطعنامه های شورای امنیت شده است. او از جلیلی خواسته برای پاسخگویی رودررو مناظره کند. در مقابل، جلیلی ضمن اعلام آمادگی برای این مناظره، با لحنی طعنه آمیز گفته حتی یک کودک دبستانی هم می تواند روحانی را در مناظره شکست دهد، چراکه شعارهای او در برجام با آنچه در عمل اتفاق افتاد، بسیار متفاوت بوده است. این جدال لفظی، آن هم در بحبوحه تنش های بین المللی، پرسش هایی را درباره پیامدهای سیاسی و روانی این دست از رفتارها به دنبال دارد و البته یادآور سوال مهم بنیانگذار انقلاب اسلامی از برخی سیاسیون است در زمانی که درک نمی کردند اولویت جامعه چیست؛ این تذهبون؟!

در شرایطی که همه می دانیم فعال شدن مکانیسم ماشه صرفا یک رخداد فنی در عرصه بین المللی نیست، بلکه اقدامی برای تحت تاثیر قرار دادن فضای روانی جامعه است، طرح این موضوع جز ایجاد تنش بیشتر چه دستاوردی دارد؟ آن هم در شرایطی که از نخستین ساعات رسمی شدن خبر بازگشت تحریم های سازمان ملل، شاخص های اقتصادی ایران واکنش های هیجانی نشان دادند حالا قرار است دو مسوول امنیتی و سیاسی پیشین در ساختارهای تصمیم ساز جمهوری اسلامی با نشستن رو به روی هم و خط و نشان کشیدن برای یکدیگر چه آورده ای برای جامعه داشته باشند؟

خبرگزاری مهر اخیرا به ریشه یابی اثرات روانی مکانیسم ماشه پرداخته و در این باره نوشته است: بسیاری از تحلیلگران معتقدند بخش عمده فشار مکانیسم ماشه ناشی از جنگ روانی و ایجاد رعب در جامعه است. این ابزار بیشتر سناریویی برای ترساندن مردم است. همچنین مقامات کشور تلاش کرده اند با اطلاع رسانی صحیح، از تشدید ترس عمومی بکاهند. به عنوان نمونه، باید به این مساله اشاره کنیم که هرچند ایران ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد قرار گرفته، اما بند 41 فصل هفتم صرفا ناظر بر اقدامات تنبیهی اقتصادی و دیپلماتیک است و به معنای صدور مجوز حمله نظامی نیست. هرگونه اقدام نظامی نیازمند قطعنامه جدیدی ذیل بند 42 منشور است که باتوجه به مخالفت صریح چین و روسیه قابل تصور نیست. این شفاف سازی ها برای جلوگیری از شکل گیری وحشت بی مورد در افکار عمومی صورت می گیرد.

برخلاف بسیاری از رسانه ها که می گویند این مناظره مطالبه افکار عمومی است از اساس افکار عمومی در این شرایط برخلاف برخی چهره ها و جریان های سیاسی به دنبال مقصریابی در داخل کشور نیست و برای آنها این دست از مناظرات تنها حاوی پیام هایی تنش زا است. شهروندان انتظار دارند شخصیت های سیاسی و برجسته کشور در مواقع بحرانی با اتحاد و تمرکز بر حل مساله عمل کنند، نه آنکه با جدال های لفظی، فضای روانی جامعه را متشنج تر سازند. شاید ته ذهن شان نیز از جدال 10 ساله روحانی و جلیلی در مورد این مساله خسته شده اند.

اگر بنا بر برگزاری مناظره ای در شرایط فعلی باشد این مناظره باید منتهی به وحدت ملی و همبستگی سیاسی شود، حتی اگر قرار است درباره عملکرد گذشته بازخوانی صورت بگیرد باید خروجی برای آینده داشته باشد نه تسویه حساب جناحی یا دوقطبی کردن جامعه.

انگشت اتهام به سوی یکدیگر گرفتن در شرایط کنونی نه تنها گرهی از مشکلات کشور نمی گشاید، بلکه خود به معضلی مضاعف تبدیل می شود. برای مردمی که نگران آب رفتن سرمایه ها و کوچک شدن سفره هایشان زیر فشارهای غیرقانونی و غیرحقوقی غرب هستند چه فرقی می کند که جدال ناتمام طیف روحانی و جلیلی بر سر چیست.

داستان چه کسی برجام را ساخت و چه کسی برجام را خراب کرد دیگر باید تمام شود. ایران و مردمانش وارد عصر جدیدی از زندگی شدند. یک جنگ را پشت سر گذاشتند و حالا زیر سایه بازگشت تحریم ها هستند. در این شرایط روانی جامعه قرار است این مناظره نوعی مقصرتراشی داخلی را دنبال و سیگنال ضعف و چنددستگی را به طرف های غربی ارسال کند؟ این سیگنال مشخصا چه پیامدهایی برای ایران دارد.

نخست اینکه تصویر برهم ریخته و آشفته ای که بعضا با رفتارهای برخی چهره ها در داخل مجلس با طرح موضوعاتی همچون ساخت بمب اتم به وجود آمده با این مناظره قوت بیشتری می گیرد. تصویر بین المللی این اقدام در زمان فعلی نشان از ضعف مرکزیت تصمیم گیری های سیاسی در موضوعات مهمی همچون برجام است، چراکه هر دو طرف دیگری را مقصر شکست می داند. حال آنکه مقصر شکست برجام در آن سوی مرزها در حال تماشای این مناظره است؛ مناظره ای بی فضیلت در مورد موضوعی تاریخ مصرف گذشته.