مهدی زارع در اعتماد نوشت: زمین لرزه با بزرگای 5.3 ساعت 5 دقیقه بامداد جمعه 11 مهر 1404 در 60 کیلومتری شمال شرق زواره در استان اصفهان با ژرفای حدود 10 کیلومتر تا فاصله حدود 250 کیلومتری احساس شد. زلزله در تهران، اصفهان، کاشان، قم کرج، یزد، اردکان، نایین و چند شهر دیگر نیز احساس شده است. تا ساعت 14:30 جمعه 6 پسلرزه با بزرگای 2.5 تا 3.3 در این منطقه رخ داده است. از این زلزله جز خسارات جزیی در بعضی بناها آسیب دیگری گزارش نشده است.

بعضی از سایت های خبری و صفحات در شبکه های اجتماعی از اینکه زلزله بامداد جمعه زلزله ناشی از انفجار بوده و زمین ساختی نبوده صحبت کردند. باید تاکید کرد که پنهان کردن موفقیت آمیز انفجاری که باعث زلزله ای با بزرگی 5.3 می شود و وانمود کردن آن به عنوان یک رویداد طبیعی به دلیل ردپاهای لرزه ای متمایز عملا ممکن نیست.

انفجارهای ناشی از آزمایش شیمیایی یا هسته ای بزرگ با فشار دادن لایه ها به سمت بیرون از یک نقطه، از یک منبع فشاری، امواج لرزه ای ایجاد می کنند. این امواج P قوی - فشاری - و امواج S نسبتا ضعیف - برشی- هستند. زلزله های زمین ساختی در اثر لغزش در امتداد یک گسل (شکست برشی) ایجاد می شوند و با امواج S قوی و موج P ضعیف تر مشخص می شوند.

یک رویداد با بزرگی M5.3 قابل توجه است و به راحتی توسط شبکه جهانی لرزه نگارها که از سوی سازمان هایی مانند سازمان پیمان جامع منع آزمایش هسته ای (CTBTO) و سازمان های مختلف زمین شناسی و زلزله شناسی ملی و بین المللی قابل تشخیص است.

پیمان جامع منع آزمایش هسته ای (CTBTO) دارای شبکه ای جهانی از ایستگاه ها است که می توانند حتی مقادیر بسیار کمی از گازهای نجیب رادیواکتیو (مانند زنون-133) را که می توانند از یک آزمایش زیرزمینی نشت کرده و به جو برسند، شناسایی کنند. این تأیید نهایی یک انفجار هسته ای است. آماده سازی محل آزمایش قبل از آزمایش (حفاری، حفاری، کابل کشی)، خود آزمایش (که می تواند باعث ایجاد یک دهانه فرونشست قابل مشاهده شود) و فعالیت های پس از آزمایش، همگی توسط چندین ماهواره ملی و تجاری رصد می شوند.

از سوی دیگر از آنجا که زلزله با بزرگای 5.3 امواجی منتشر می کند که در ایستگاه هایی با هزاران کیلومتر فاصله در سراسر دنیا ثبت می شوند و داده های با کیفیتی ارایه می دهند، امکان تجزیه و تحلیل دقیق و برخط چشمه لرزه زا بلادرنگ فراهم می شود. توجه شود که سازوکار زمین لرزه به همراه ژرفای آن و همچنین وجود پسلرزه ها که همگی نمایانگر گسیختگی یک صفحه گسله هستند از نمادهای یک زلزله زمین ساختی و وجه تمایز آن از یک زلزله ناشی از انفجار است.

در پهنه اردستان در کمان ماگمایی ارومیه دخترگسله های امتدادلغز فعال و راندگی غالب هستند. زلزله بامداد 11 مهر 1404 شش ماه پس از زمین لرزه اول فروردین 1404 در همین منطقه نمایانگر تداوم لرزه خیزی متوسط در این منطقه است. زمین لرزه های متوسط در شرق- جنوب شرق کاشان در بازه زمانی شش ماه و یازده روزه از نظر پتانسیل زمین لرزه های شدید بعدی در همین ناحیه باید مورد توجه قرار گیرد. زمین لرزه های شدید در این پهنه مکرر و فراوان رخ نمی دهند ولی در هر سده انتظار وقوع یک زمین لرزه شدید در این پهنه وجود دارد.

این زلزله در بخش هایی از تهران نیز - به ویژه در جنوب تهران - حس شد. اینکه یک زلزله با بزرگای 5.3 در فاصله 250 کیلومتری در یک کلان شهر حس شود، به دلیل اثر تشدید خاک و جمعیت زیاد در جنوب شهر تهران و سکونت مردم در ساختمان های بلند است.

به هر حال برای اینکه چنین زمین لرزه ای ناشی از انفجار باشد و در فاصله زیاد هم حس شود شرایط خاصی لازم است. سطح انفجار مورد نیاز برای ایجاد یک رویداد لرزه ای که در فاصله 250 کیلومتری احساس شود، باید بزرگی معادل زلزله در محدوده M4.5 تا M6.0 ایجاد کند. برای اینکه این رویداد در فاصله 250 کیلومتری احساس شود، باید بزرگی آن به اندازه کافی قوی باشد تا بر کاهش انرژی (اتلاف) در آن فاصله غلبه کند. قدرت انفجار معمولا بر حسب کیلوتن معادل TNT اندازه گیری می شود.

رابطه بین قدرت انفجار و بزرگای زلزله تقریبی است و به عواملی مانند زمین شناسی محل آزمایش و ژرفای انفجار بسیار وابسته است. انفجار معادل یک کیلوتن تی ان تی می توان زمین لرزه ای با بزرگای 4.0 ایجاد کند. برای رسیدن به سطح بزرگای 5.3 (تا با اطمینان در 250 کیلومتر احساس شود) انفجاری معادل حدود 35 تن تی ان تی لازم است.

یک انفجار عمیق و یک انفجار سطحی کم ژرفا اساسا ردپای لرزه ای و نحوه آزاد شدن و اثرات سطحی متفاوتی دارند. یک انفجار ژرفتر محصور به این معنی که انرژی بیشتری به امواج لرزه ای تبدیل می شود که در زمین پخش می شوند. انفجارهای ژرف تر امواج P (فشاری) قوی تر و واضح تری تولید می کنند که سریع ترین هستند و از درون زمین عبور می کنند. این امر تشخیص جهانی رویداد را در فواصل طولانی آسان تر می کند.

اگر ژرفا زیاد باشد انفجار مهار می شود و از خروج انرژی به جو جلوگیری شده و تولید سیگنال لرزه ای به حداکثر می رسد.

یک انفجار سطحی یا کم ژرفا، کمتر در زمین منتشر می شود. بخش بیشتری از انرژی در جو از بین می رود، دهانه تشکیل می دهد و امواج سطحی تولید می کند. انفجارهای کم ژرفاتر در مقایسه با یک رویداد ژرف نسبت بیشتری از امواج سطحی را نسبت به امواج درونی تولید می کنند.

یک موج فشار جوی قوی فراصوت- ایجاد می کند که می تواند وسیله ای اضافی برای تشخیص باشد. در زمینه پایش لرزه ای - پیمان جامع منع آزمایش هسته ای- یک رویداد انفجار نسبت بزرگای امواج درونی به بزرگای امواج سطحی بیشتری دارد- نسبت به همین نسبت برای زلزله ای طبیعی با بزرگای مشابه و این تفاوت برای انفجارهای ژرف تر و مهار شده بیشتر هم می شود.

بنابراین ملاحظه می شودکه عملا غیر ممکن است که زمین لرزه ای 5.3 ناشی از یک انفجار معادل 35 کیلوتن تی ان تی رخ دهد و در شبکه های جهانی مشخص نباشد- یا پنهان شود-که زلزله ای طبیعی نیست. زمین لرزه بامداد 11 مهر 1404 نیز کاملا طبیعی بود.