فرارو- روند سالمندی در ایران در حال گسترش است؛ سهم جمعیت بالای 65 سال که روزگاری تک رقمی بود، اکنون به حدود 12 درصد رسیده و پیش بینی می شود در دهه های آینده افزایش یابد.

به گزارش فرارو، افزایش تعداد سالمندان نه تنها ساختار جمعیت را دگرگون می کند، بلکه پیامدهای اجتماعی و اقتصادی به همراه دارد که نیازمند فراهم آمدن زیرساخت های حمایتی است. با وجود اعلام آمار یک میلیونی که تحت حمایت بهزیستی هستند، جمعیت سالمندان کشور حدود 9 تا 10 میلیون نفر برآورد می شود؛ اگرچه هنوز شفافیت کافی در مورد برنامه های حمایتی و افراد تحت پوشش آن وجود ندارد. اهمیت ماجرا زمانی پررنگ می شود که به چالش های روزمره زندگی این سالمندان توجه شود و زمانی جامعه را تهدید می کند که آمارها نشان می دهد ایران در آینده، پیرتر از این خواهد شد!

شرایط برخی سالمندان با قوانین خانه های سالمندان دولتی همخوانی ندارد. خانواده هایی هستند که نه توان مالی دارند تا والدینشان را به خانه سالمندان خصوصی بسپارند و نه قادرند خود از آنان نگهداری کنند. حمیرا، زن 53 ساله و سرپرست خانواده، ماجرای روزی را تعریف کرد که پس از تلاش های بسیار و عدم پذیرش مادرش توسط کهریزک، طرحی جدید ریخت. او و برادرش، مادرشان فخری را روی ویلچر گذاشتند و در نزدیکی کهریزک رها کردند تا ببینند آیا کسی او را به داخل موسسه خواهد برد یا نه. ساعت ها گذشت، اما خبری از حراست نشد و حمیرا با دیدن درد در چهره مادرش، او را به خانه بازگرداند.

احتمالا آن ها نشنیده بودند که صوفی نژاد، مدیر آسایشگاه خیریه کهریزک گفته است: پذیرش مددجویان رها شده در خیابان از طریق دادگاه و بهزیستی انجام می شود و اگر مددجویی در اینجا رها شود پذیرش نمی شود.

حمیرا به خبرنگار فرارو گفت: ما 2 خواهر و 2 برادریم؛ یکی از خواهرهایم ما را نادیده گرفته و یکی از برادرهایم پس از مشکلات ارثیه از حال ما بی خبر است. مانده ایم من و حسن! حسن، برادر بزرگ ترم با اعتیاد دست و پنجه نرم می کند و من سرپرست خانواده ام. حسن خانه ای گرفت و از وقتی مادرم دچار مشکلات عقلی شد او را پیش خود نگه داشته. هفته ای سه بار هم من می روم و کارهای خانه را انجام می دهم. خرج مادرم بسیار زیاد است؛ یک پوشک بزرگسالان 500 هزار تومان است و هزینه ها را از فامیل می گیریم، اما این وضعیت تا کی ادامه خواهد داشت؟

او درباره تلاش برای انتقال مادرش به کهریزک گفت: به روش های مختلف اقدام کردیم، آشنا پیدا کردیم و کلی به این در و آن در زدیم. آن روزها حال فخری خوب بود، اما گفتند چون پسر بزرگ دارد، او را نمی پذیرند. وقتی گفتم برادرم اعتیاد دارد، باز هم قبول نکردند. در حال اثبات این مساله بودیم که مشکل عقلی مادرم حاد شد. قرار بود بازرس بهزیستی موضوع را بررسی کند، حالا هم می گویند برای سالمندانی با این بیماری پذیرش نداریم.

حسن نیز درباره نگهداری از مادرش گفت: من مدت هاست ترک کرده ام اما اثرات اعتیاد هنوز روی اعصابم باقی است. گاهی تحت فشارم که بخواهم دوباره به مواد برگردم. عوض کردن پوشک مادرم سخت است؛ او حال عقلی مناسبی ندارد و وقتی می خواهم پوشکش را عوض کنم مرا می زند. مساله دیگر پول است؛ شب ها زباله ها را می گردم تا چیزی پیدا کنم. با این حال همه دلم پیش مادرم است که نکند اتفاقی برای او بیافتد. با این همه کهریزک مادرم را قبول نکرد، البته ما برای حفظ آبرو خیلی چیزها را به آن ها نگفتیم.

یکی از پرستاران کهریزک به خبرنگار فرارو گفت: درست است که یکی از مهم ترین عوامل پذیرش افراد در کهریزک ناتوانی در حرکت است و شاید این مورد شما آن مشکل را داشته باشد، اما باید ظرفیت موسسه را نیز در نظر گرفت. تعداد درخواست ها بسیار بیشتر از ظرفیت ماست.

سید جواد حسینی، رییس سازمان بهزیستی کشور، گفته است براساس پیش بینی ها تا سال 1430 حدود 31 درصد جمعیت ایران را سالمندان تشکیل خواهند داد. این در حالی است که در حال حاضر، جمعیت سالمندان کشور حدود 12 درصد است؛ رقمی نزدیک به 9 تا 10 میلیون نفر. با وجود چنین سهم قابل توجهی، ساختارهای حمایتی شفاف برای این گروه وجود ندارد و در حال حاضر تنها 107 هزار سالمند ماهانه از سازمان بهزیستی مستمری دریافت می کنند.

یکی از مشکلات اصلی در این میان کمبود مراکز نگهداری از سالمندان است. این مراکز به طور کلی در ایران به دو دسته تقسیم می شوند؛ مراکزی که با حمایت دولت یا خیرین اداره می شوند و مراکز خصوصی که صرفاً در قبال دریافت هزینه های ماهانه خدمات ارائه می دهند. موسسه کهریزک یکی از مهم ترین نمونه هاست که بخشی از ظرفیت خود را به سالمندان اختصاص داده و با کمک های مردمی شکل گرفته است. محمدرضا صوفی نژاد، مدیر آسایشگاه خیریه کهریزک، در مورد پذیرش در این موسسه گفته بود: شاخص پذیرش ما بی کسی و فقر است و مددجوی برخوردار پذیرش نمی شود. البته ممکن است گاهی اوقات افرادی که از لحاظ مالی برخوردار هستند نیز پذیرش شوند، اما این افراد بی کس هستند.

سازوکار بهزیستی نیز شباهت زیادی به کهریزک دارد. محمد نصیری، مدیرکل بهزیستی استان تهران، در این باره توضیح داده است: متأسفانه گاهی برخی افراد، سالمندانی را می آورند که می خواهند به طور رایگان در مراکز نگهداری مراقبت شوند، در حالی که سالمند بازنشسته است یا مستمری می گیرد. اما حتی مستمری خود فرد بازنشسته را هم نمی خواهند برای او هزینه کنند. چنین رویکردهایی، پیچیدگی و دشواری های زیادی را در فرآیند پذیرش سالمندان ایجاد کرده است.

دکتر رضا فدای وطن، استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران و متخصص سالمندشناسی، هشدار داده است: ما در کشور خانه سالمندان به تعداد سالمندان یکی دو دهه آینده نداریم و اگر هم داشته باشیم، این خانه ها تحت پوشش بیمه نیستند. بسیاری از خانواده ها همین امروز هم نیاز دارند سالمند خود را به خانه سالمندان بسپارند اما نمی توانند، چون هزینه های آن بسیار بالاست.

مراکز خصوصی نگهداری از سالمندان، که این روزها بخش بزرگی از نیاز جامعه را پوشش می دهند، تعرفه هایی طبقه بندی شده دارند. خدمات پایه شامل مراقبت روزانه، تغذیه و فعالیت های اجتماعی محدود، ماهیانه حدود 10 تا 15 میلیون تومان هزینه دارد. خدمات متوسط، که دربرگیرنده مراقبت های ویژه، فیزیوتراپی، کاردرمانی، تغذیه بهتر و فعالیت های اجتماعی گسترده تر است، بین 15 تا 25 میلیون تومان برآورد می شود. در نهایت خدمات لوکس این مراکز، شامل اتاق های خصوصی، خدمات پزشکی و پرستاری 24ساعته و حتی تورهای تفریحی و گردشگری، از 25 میلیون تا 75 میلیون تومان قیمت گذاری شده است.

این ارقام با سطح درآمد بخش بزرگی از بازنشستگان همخوانی ندارد. به گفته محمدحسن زدا، سرپرست اسبق تأمین اجتماعی، نزدیک به 70 درصد مستمری بگیران حداقل بگیر هستند و اگر فردی همسر یا فرزند نداشته باشد، حقوق پایه او تنها حدود 10 میلیون و 300 هزار تومان است. این بدان معناست که قشر بزرگی از سالمندان و خانواده هایشان توان پرداخت هزینه های مراکز خصوصی را ندارند.

در کنار خانه های سالمندان، روند دیگری نیز در سال های اخیر رواج یافته است؛ استخدام پرستار مراقب برای سالمندان در منزل. در این شیوه، پرستاران از طریق مراکز خصوصی به خانه اعزام می شوند و هزینه حضور 24ساعته آن ها (با یک روز تعطیلی در هفته) بین 10 تا 20 میلیون تومان یا بیشتر است. این دریافتی ها باید مطابق با مصوبات وزارت کار پرداخت شود.

اعظم، زن 73ساله بازنشسته تأمین اجتماعی که ماهانه 18 میلیون تومان حقوق می گیرد، در گفت وگو با خبرنگار فرارو روایت می کند: در سال جدید متوجه شدم به همان اندازه که حقوق می گیرم باید به پرستارم حقوق بدهم. این در حالی است که هزینه های خانه، خرید اقلام خوراکی و سایر خرج ها را هم باید خودم حساب کنم. تنها راه چاره این بود که مقداری از طلاهایم را بفروشم و پولش را در بانک بگذارم تا بتوانم هزینه ها را تأمین کنم.

او در ادامه می گوید شوهرش ناصر حدود دو سال پیش بیمار شد و برای نگهداری از او مجبور شدند او را به یک خانه سالمندان خصوصی منتقل کنند؛ مرکزی که هزینه آن ماهانه بین 40 تا 60 میلیون تومان است. پرداخت چنین هزینه ای تنها با کمک فرزندان و حقوق اعظم ممکن شده است.