روزنامه هم میهن در سرمقاله امروز خود آورده است: سیاست عرصه ای است که تصمیم ها و نتایج آن را نمی توان فقط با اتکا به محاسبات عقلانی و داده ها فهمید، بلکه عمیقاً تحت تأثیر خصلت های رفتاری و انگیزه های سیاسی کنشگران و تصمیم گیران نیز قرار دارد. از نظر رفتاری، می توان سه الگوی کلی را در تصمیم گیران و کنشگران بازشناخت؛ شجاعت، ترس و تهوّر. اینها سه ویژگی روانشناختی در واکنش به وجود خطر است.

شجاعت عمل کردن در حضور ترس است. فرد شجاع ترس را احساس می کند، اما اجازه نمی دهد ترس بر تصمیم و عملش غلبه کند. پس شجاعت همراه با آگاهی، عقلانیت و هدفمند بودن و درک از واقعیت خطر است. تهور بی اعتنایی کورکورانه به خطر یا نادیده گرفتن عواقب عمل است. فرد متهور یا ترس را احساس نمی کند و یا آن را به طور خطرناکی نادیده می گیرد. تهور بیشتر ناشی از غرور، بی احتیاطی، یا فقدان آگاهی است تا یک ارزش اخلاقی.

ترس یک احساس و پاسخ غریزی و طبیعی به یک خطر و تهدید درک شدنی است. ترس به خودی خود خوب یا بد نیست؛ حتی باید گفت یک سازوکار دفاعی مهم برای بقا است که همواره به ما هشدار می دهد. مشکل زمانی ایجاد می شود که ترس، ما را از عمل کردن به وظیفه یا ارزش های مان بازدارد.

این سه ویژگی وقتی در عرصه سیاست معنا می یابند که با انگیزه های کنشگر و تصمیم گیر ترکیب شوند؛ آیا سیاستمدار سود و زیان شخصی خود را معیار قرار می دهد یا منافع عمومی و ملی را؟

حاصل این ترکیب، شش حالت متفاوت است. عالی و مطلوب ترین شکل سیاست ورزی، شجاعت در تصمیم و کنشی است که معطوف به خیر عمومی باشد؛ یعنی جایی که سیاستمدار برای منافع مردم و کشور تصمیمی شجاعانه می گیرد، حتی اگر به زیان موقعیت شخصی او باشد.

در مقابل، بدترین حالت ها آنجاست که از روی ترس یا تهور در خدمت منافع فردی به کار گرفته شود؛ منظور لزوماً نفع مادی نیست. یعنی سیاستمدار یا به دلیل ترس از دست دادن قدرت یا وجهه شخصی، از اصلاح ضروری سرباز بزند یا با تهور و ماجراجویی، کشور خود را به هزینه های سنگین گرفتار کند. اگر به سیاست معاصر خودمان نگاه کنیم، درمی یابیم که در موارد گوناگونی فاصله زیادی با مطلوب ترین حالت تصمیم گیری داشته ایم.

ترس در خدمت منافع شخصی را در تداوم سیاست های ناکارآمد یارانه های انرژی و سیاست چندنرخی ارز و بهره بانکی به روشنی می بینیم؛ اغلب مسئولان از گذشته می دانستند که یارانه های انرژی و این گونه وابستگی به نفت بحران آفرین است، اما از بیم واکنش عمومی و کاهش محبوبیت، اقدام به اصلاح جدی نمی کردند. این ترس، نه برای جلوگیری از آسیب به کشور، بلکه بیشتر برای حفظ جایگاه سیاسی فردی و جناح متبوع او بود.

در سوی دیگر، تصمیمات متهورانه در خدمت منافع شخصی نیز بارها به چشم آمده است. برخی سیاست های پوپولیستی اقتصادی از جمله تثبیت قیمت انرژی در مجلس هفتم مصداق روشن آن است؛ تصمیمی که در پی جلب محبوبیت کوتاه مدت از مردم بود، اما کشور را به بحران های اقتصادی بلندمدت دچار کردند. سال ها بعد دست اندکاران آن متوجه خطای آن شدند و اقرار کردند.

از سوی دیگر، به نام دفاع از منافع عمومی نیز اقدام متهورانه دیده شده است. گروهی دیگر از افراد بدون انگیزه و نفع شخصی از روی ترس نسبت به ادامه حضور احمدی نژاد در پاستور، در سال1388 به صورت متهورانه وارد انتخابات شدند؛ ولی نتیجه اصلاً مطابق اهداف آنان نشد.

نمونه هایی دیگر هم از تهور با نیت خیر عمومی یا منافع شخصی وجود دارد. اجرای طرح یارانه های ثابت نقدی در سال1389 و با شعار عدالت و بهبود وضعیت معیشت مردم آغاز شد، اما چون به نظرات و ارزیابی های کارشناسی بی توجه بود، به تورم و بی ثباتی اقتصادی منجر شد و پس از مدتی ارزش پولی یارانه پرداختی نیز از میان رفت.

آنچه امروز سیاست رسمی ایران بیش از هر زمان نیاز دارد، بازگشت به شجاعت معطوف به خیر عمومی است. شجاعت یعنی پذیرش هزینه های سیاسی برای اصلاح سیاست ها و ساختارهای ناکارآمد، شجاعت یعنی اعتراف به خطا و مسئولیت پذیری، شجاعت یعنی مواجهه عقلانی با جهان به جای شعارزدگی. کشور زمانی می تواند از چرخه ترس و تهور رها شود که سیاستمداران به جای منافع فردی یا جناحی، منافع عمومی را محور قرار دهند و نخبگان را در سیاست گذاری مشارکت دهند.

در فقدان چنین شجاعتی، سیاست میان دو دام خطرناک نوسان می کند: ترس، که کشور را به رکود و انفعال می کشاند، و تهوّر، که جامعه را با بحران های تازه روبه رو می سازد. تنها شجاعت سیاسیِ معطوف به خیر عمومی است که می تواند این چرخه معیوب را بشکند.