در سال های دهه 1170 پس از فتح گرجستان توسط آقامحمدخان قاجار، گرجی های زیادی به عنوان اسیر راه ایران در پیش گرفتند. تعداد قابل توجهی از این گرجی ها در محله سنگلج تهران اسکان یافتند. طبیعتا یکی از نیازهای این گرجی های اکثرا مسیحی داشتن مکانی برای نیایش و انجام فرایض دینی بود.

به گزارش عصر ایران، دو خانواده از اهالی تفلیس به نام های هُوسِپیان و استِپانیان در 1174 خورشیدی (1795 میلادی) نمازخانه ی گئورگ مقدس را که در 1882 میلادی تبدیل به کلیسا شد در این منطقه تهران احداث کردند. این کلیسا از نام سردار ارمنی که در 303 میلادی در راه مبارزه برای ترویج مسیحیت کشته شد گرفته شده است.

اما یکی دیگر از کارکردهای این کلیسای مشهور در سابق دفن مسیحیان ایران زمین بوده است. به طوری که افرادی مانند امیرتومان مارتیروس خان داویدخانیان رییس ستاد بریگاد قزاق، هوسپ گاسپاریان کشیش مشهور و الله وردیخان هاروتونیان از امرای سپاه قاجار می توان نام برد. اما به دلیل گسترش بافت شهری و تخریب ها و ساخت و سازهای متعدد در این محدوده، گورستان این کلیسا نابود شد و به جای آن دو گورستان دیگر ساخته شد. یکی در شمال در محله ی ونک و دیگری در شرق تهران و محله ی دولاب.

امروز می خواهیم به کلیسای مشهور دولاب بپردازیم:

این قبرستان در سال 1855 میلادی و به دنبال دفن دکتر کلوکه، پزشک فرانسوی محمدشاه و ناصرالدین شاه قاجار در محله ی دولاب ایجاد شد. اطراف قبرستان دولاب در زمان ساخت، ابتدا زمین های کشاورزی متعلق به روستای دولاب تهران بود که رفته رفته بافتی شهری به خود گرفت و به محله ی مسکونی تبدیل شد و همان نام را بر خود گرفت و آخرین تدفین در این آرامستان در سال 1375 خورشیدی صورت گرفته است.

این گورستان با مساحت بیش از 75 هزار متر مربع شامل شش بخش مجزا می باشد که عبارتند از:

ارامنه

ارتدکس شرقی (روس ها، گرجی ها و یونانی ها)

کاتولیک رومی

ارتدکس ارمنی

آشوری ها

لهستانی ها

این آرامستان را با اسم های دیگری هم می شناسند؛ مثلاً قبرستان سلیمانیه، قبرستان اکبرآباد. گاهی هم اسم بخشی از آن را برای این قبرستان استفاده می کنند؛ مثلاً قبرستان ارتدکس ها، قبرستان لهستانی ها، قبرستان آشوری ها، قبرستان کاتولیک ها.

در این گورستان هم مثل همه گورستان های مسیحی، روی قبرها سنگ های صلیبی و تصویری از حضرت مریم گذاشته اند. روی بعضی از قبرها هم عکس های سیاه سفیدی از متوفی است. اما باید گفت ترسناک ترین بخش در گورستان دولاب، در شمال غربی آن قرار دارد. در این بخش 26 کارگر ایتالیایی را به خاک سپرده اند که در معادن و راه آهن ایران کار می کردند.

مقبره های این کارگران با باقی مقبره ها فرق می کند و شکل های عجیبی دارد؛ قبرهای آن ها عمودی در دیوارها قرار دارند. وقتی وارد این بخش از گورستان می شوید، انگار کارگرها در اطرافتان ایستاده اند و این شاید تجربه ای ترسناک باشد.

طبق نوشته های اعتمادالسلطنه در مرآت البلدان، در سال 1137 قمری به دستور کریم خان زند، ارامنه سنگ تراش اصفهانی به تهران منتقل و در محله دولاب ساکن شدند. این انتقال جمعیت، زمینه ساز احداث گورستان دولاب در شرق تهران شد و باعث شد این منطقه به پایگاهی برای ارامنه تبدیل شود.

از نکات قابل توجه در مورد این آرامستان دولاب تعداد زیاد لهستانی های مدفون در آن است که بیشتر آن ها مربوط به آوراگان لهستانی است که در زمان جنگ جهانی دوم به ایران آمدند. داستان از این قرار است که در بهمن سال 1320 فرمانداری رشت، نامه ای از سوی نیروهای اشغالگر دریافت کرد که در آن ها به عبور ارتش لهستان از ایران اشاره شده بود، اما مشکل تامین مایحتاج غیرنظامیان لهستانی سبب شد آن ها نیز به ایران بیایند و برای مدتی تقریبا طولانی در ایران بمانند.

بالاخره اولین گروه از لهستانی ها در اواخر آوریل 1942 از طریق بندر انزلی وارد ایران شدند؛ بیش از 31 هزار نظامی و 12 هزار غیرنظامی. در آگوست همین سال نیز حدود 44 هزار نظامی و 26 هزار غیرنظامی از طریق بندرانزلی به ایران آمدند. حدود 2700 غیرنظامی نیز از طریق عشق آباد وارد مشهد شدند. آمار متناقضی درباره تعداد لهستانی هایی که به ایران آمدند، وجود دارد. برخی از 300 هزار نفر سخن می گویند، اما نزدیک ترین آمار به واقعیت، ورود 116 هزار نفر به ایران را تایید می کند.

بسیاری از این لهستانی ها هم راه پایتخت را در پیش گرفتند و به تهران آمدند. از تصاویر معمول آن سال های تهران کمپ های همین آوارگان لهستانی در تهران به خصوص در منطقه یوسف آباد قدیم (خیابان حافظ فعلی) بود. بعد از جنگ بسیاری از این لهیتانی ها ایران را ترک گفتند اما برخی هم در ایران ماندند و بسیاری از فوت شدگان آن ها در گورستان دولاب به خاک سپرده شدند.

ژوزف دزیره تولوزان، پزشک فرانسوی ناصرالدین شاه قاجار

اوانس اوگانیانس اولین کارگردان سینمای ایران و همچنین بانی اولین مدرسه بازیگری در ایران

آنتوان سوروگین عکاس گرجی و روس تبار حاضر در ایرانِ عصر قاجار

نیکلای مارکف معمار روس تبار مقیم ایران

آلفرد ژان باتیست لومر موسیقی دان نظامی فرانسوی در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار

کنت دومونت فرت پایه گذار و نخستین رییس نظمیه (پلیس شهری) تهران در دوره قاجار

شاهین سرکیسیان پایه گذار تئاتر مدرن در ایران

بازدید از گورستان کاتولیک دولاب برای عموم آزاد نیست و برای رفتن به آنجا به مجوز احتیاج دارید. هر بخش این گورستان برای یکی از سفارت های لهستان، روسیه، ایتالیا و فرانسه است؛ پس برای بازدید از قبرستان ممنوعه تهران باید از همه این سفارت ها مجوز بگیرید. به جز سفارت ها، خلیفه گری آشوری ها، ارامنه و… هم باید برای شما مجوز بازدید صادر کنند.