بابک کاظمی در اعتماد نوشت: در سال های اخیر، شبکه های اجتماعی به یکی از مهم ترین میدان های شکل گیری تجربیات زیستی نوجوانان و دانش آموزان تبدیل شده اند؛ فضایی گسترده و بدون مرز که در آن، ارزش ها، الگوها، سبک های زندگی و حتی رویاهای فردی و جمعی به سرعت در معرض بازتولید و مصرف قرار می گیرند.

این تحول، که از یک سو محصول جهانی شدن ارتباطات و ازسوی دیگر نتیجه ضعف نهادهای رسمی در ایفای نقش تربیتی است، هویت نسل جدید را با چالش هایی جدی مواجه ساخته است. نوجوان امروز دیگر صرفا در محیط خانواده و مدرسه هویت خود را شکل نمی دهد، بلکه شبکه های اجتماعی با قدرت بی بدیل خود به مرجعی برای تعریف منِ اجتماعی او تبدیل شده اند.

آنچه این وضعیت را پیچیده تر می سازد، حضور همزمان هویت های متکثر، متعارض و گاه متضاد در فضای مجازی است؛ هویت هایی که از مصرف گرایی افراطی و الگوهای سطحی شهرت طلبی گرفته تا ارزش های فردگرایانه و بعضا ضدفرهنگ بومی را دربرمی گیرند.

این شرایط نوعی سردرگمی هویتی در میان دانش آموزان ایجاد کرده است؛ نوجوانی که در مدرسه به ارزش های اخلاقی و فرهنگی توصیه می شود، در فضای مجازی با ارزش هایی کاملا متفاوت روبه رو می شود و درنهایت نمی داند کدام مسیر را باید برای شکل گیری شخصیت خود برگزیند. نتیجه چنین وضعیتی، بروز رفتارهای متناقض، شکل گیری گرایش های زودگذر، ضعف در حس تعلق اجتماعی، بحران اعتمادبه نفس و در برخی موارد افزایش آسیب های روانی همچون اضطراب، پرخاشگری و انزواست.

بی تردید اگر این چالش جدی گرفته نشود، می تواند به شکاف نسلی عمیق تر و گسست میان نهادهای تربیتی (خانواده و مدرسه) با نسل جدید منجر شود؛ شکافی که پیامدهای اجتماعی آن در آینده می تواند بسیار سنگین باشد.

با این حال، نباید شبکه های اجتماعی را صرفا تهدید دید. این فضا می تواند فرصتی ارزشمند برای تقویت آگاهی، افزایش مهارت های ارتباطی و حتی پرورش خلاقیت های فردی باشد؛ به شرط آنکه نهاد آموزش و پرورش با رویکردی فعال، هوشمندانه و آینده نگر به موضوع نگاه کند.

تجربه کشورهای موفق نشان می دهد که برخورد سلبی و محدودکننده نه تنها اثربخش نیست، بلکه می تواند نوجوانان را بیشتر به سمت استفاده پنهانی و غیرکنترل شده از شبکه ها سوق بدهد. در مقابل، آنچه ضرورت دارد، تقویت سواد رسانه ای در برنامه های درسی، آموزش تفکر انتقادی برای تحلیل پیام ها و محتواهای مجازی و پرورش خودآگاهی و هویت فرهنگی- ملی در بستر مدرسه است.

این اقدامات می تواند دانش آموز را از یک مصرف کننده منفعل به یک کنشگر آگاه و مسوول در عرصه مجازی و واقعی بدل کند. ازسوی دیگر، نقش معلمان و والدین در این مسیر بسیار حیاتی است. معلم نباید تنها به انتقال دانش بسنده کند، بلکه باید با شناخت روحیات نسل جدید، به ویژه نیازهای روانی و اجتماعی آنان، زمینه گفت وگو و همفکری را در کلاس درس فراهم آورد.

والدین نیز باید به جای نگرانی صرف، مهارت همنشینی و همراهی با فرزند خود در فضای مجازی را بیاموزند؛ چراکه نوجوان امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند گفت وگو، اعتماد و حمایت است. مدرسه، خانواده و جامعه اگر در کنار یکدیگر قرار گیرند، می توانند فضای مجازی را از تهدید به فرصتی برای رشد و شکوفایی نوجوانان تبدیل کنند.

درنهایت باید گفت بحران هویت دانش آموزان در عصر شبکه های اجتماعی، مساله ای صرفا فردی یا خانوادگی نیست، بلکه به موضوعی اجتماعی و حتی سیاسی تبدیل شده است. هویت جوانان امروز، آینده جامعه فردا را رقم خواهد زد؛ بنابراین اگر سیاستگذاران آموزشی و فرهنگی نتوانند با نگاه علمی و آینده پژوهانه به این مساله بپردازند، شکاف هویتی و اجتماعی روزبه روز عمیق تر خواهد شد.

راه برون رفت از این بحران، بازنگری جدی در سیاست های آموزشی، به ویژه در حوزه تربیت اجتماعی و فرهنگی و بازتعریف نقش مدرسه به عنوان کانون اصلی شکل دهی به هویت پایدار دانش آموزان است. تنها در این صورت می توان به نسلی امیدوار بود که در برابر هویت های مجازی متعارض، توانایی انتخاب و ساختن منِ اصیل و ایرانی خود را داشته باشد.