نصرت الله تاجیک سفیر پیشین ایران در اردن در هم میهن نوشت: از این به بعد جدی گرفتن مسئله تحریم ها و چگونگی کاهش تبعات آن ها، یک ضرورت امنیت ملی است! و نه صرفاً کاهش آلام مردم! ما در سال های گذشته که تحت تحریم قرار داشتیم، چندان مسئله تحریم را جدی نگرفته ایم و مسئله اصلی کشور تلقی نکرده بودیم اما الان دیگر شرایط فرق می کند و وقتی دستگاه های مختلف کشور برای تصمیم گیری در خصوص مسائل اساسی دور هم جمع می شدند، تا به امروز دغدغه اصلی آن ها تحریم نبوده است اما باید توجه کرد که من بعد دغدغه اصلی همه مسئولین و مدیران باید کاهش اثرات و تبعات تحریم ها بر زندگی، معیشت و سفره مردم و اقتصاد خانوار باشد.

در درجه اول باید در داخل کشور تحریم های بین المللی کشور جدی گرفته شود. ضمن اینکه باید حتماً توجه کنیم که سیاست خارجی و وزارت امور خارجه، توانایی معجزه و شق القمر کردن ندارد. دیپلماسی زمانی می تواند کارکرد داشته باشد که دست پری داشته باشد و دارای اهرم های قدرت و کارت های بازی بی شماری باشد تا در هر لحظه بتواند طراحی جدیدی انجام دهد و کارت جدیدی روی میز بگذارد و از اهرم جدیدی برای گرفتن امتیاز استفاده کند.

اگرچه بازگشت تحریم ها الان فقط روی کاغذ و بن مایه جنگ روانی غرب است برای به زانو درآوردن حکومت و امتیازگیری، و تا اجرایی شدن آن ها زمان زیادی نیاز دارد و چه بسا با دست انداز روبه رو شوند، اما این وظیفه سیاست داخلی و رسانه ها و از جمله رسانه ملی است که یک اراده ملی و گفتمان غالب در خصوص تحریم ها ایجاد کنند تا سیاست خارحی در تامین اهداف ملی از این وضعیت بهره برداری کند! و سازماندهی جدیدی شکل بدهیم تا با تحریم ها مقابله کنیم.

چنین ساختاری برای مقابله با تحریم ها صرفاً به معنای ایجاد نهادهای تازه و کاغذبازی و تصویب قوانین و مقررات نیست، بلکه مسئله عزم و اراده عملی ملی برای مواجهه با تحریم ها است. همه، یعنی مردم، حکومت، نهادهای حکومتی و دولت تحریم ها را جدی بگیرند. تا به امروز چنین وضعیتی وجود نداشته است و هر کسی کار خودش را می کرده! سیاست منسجم و یکپارچه ای برای مواجهه با تحریم ها وجود نداشت و هر کسی فقط به انجام وظایف سازمانی خود در حالت عادی مشغول بود و در حالی که ما شرایط عادی نداریم! در عین حال که سالیان سال است که کشور تحت تحریم است، همچنان شاهد بودیم که ریخت و پاش ها و حیف و میل ها ادامه پیدا می کرد.

در این حوزه ما تجربه ای از دهه 1360 داریم که می توانیم از آن درس بگیریم. باید قوی تر و مؤثرتر از آن راهبردی که در دوران جنگ تحمیلی در پیش گرفته شد و در چارچوب سیاست گذاری های فرادستی به کار گرفته شود. در دهه 1360 یک ستاد اقتصادی درون وزارت امور خارجه تشکیل شد که همه دستگاه ها در دوران جنگ با آن همکاری می کردند. امروز باید چنین نهادی، منسجم تر و قدرتمندتر از آن زمان شکل بگیرد و با محوریت وزارت امور خارجه مجدداً احیا شود. چنین ستاد اقتصادی باید اختیارات لازم را داشته باشد تا همه نهادهای دولتی و حکومتی مصوبات و تصمیم های آن را اجرایی کنند.

چنین نهادی اولاً از خرد جمعی و مجموعه نهادهای دولتی بهره می برد و در عین حال دستگاه دیپلماسی را در نوک پیکان و رأس امور مواجهه با تحریم ها قرار می دهد. هدف از چنین تشکیلاتی این است که آنچه را که مهندسان تحریم طراحی کرده اند، مهندسی معکوس کند. در ساده ترین شکل ممکن کتاب مشهور و بدنام هنر تحریم ها ی آقای ریچارد نفیو را می توانیم مو به مو مطالعه کنیم و از درون آن راه های مقابله با نتیجه بخشی تحریم ها را پیدا کنیم.

تردیدی وجود ندارد که باید آسیب شناسی شود که ما چرا به وضعیت فعلی رسیدیم و چه فرصت ها و موقعیت هایی را برای جلوگیری از رسیدن به وضع جاری از دست دادیم. اما اکنون ما در واقعیتی قرار گرفته ایم که باید برای مواجهه با آن چاره هایی بیاندیشیم. تشکیل ستاد مواجهه با تحریم در وزارت امور خارجه باید دنبال سیاست هایی باشد که برای ایران اهرم قدرت ایجاد کند. در واقع کاهش دادن اثرات تحریم ها، برگ برنده طرف مقابل را می سوزاند و تیغ تیز طرف مقابل را کُند می کند. این موضوع باید یکی از اولویت های دیپلماسی ما از حالا به بعد باشد.

علاوه بر این باید سازوکارهای داخلی و اصلاحات درونی هم ایجاد شود. اقدام هایی برای مقابله با فساد، مبارزه با ریخت و پاش ها، نظم دادن به بودجه ها و تحول در تدوین بودجه بندی کشور باید در دستور کار قرار گیرد. تا به امروز، وزارت امور خارجه در تدوین بودجه، به عنوان یک ناظر نقشی نداشت. سازمان برنامه و بودجه با توجه به درخواست های دستگاه های اجرایی بودجه را تدوین می کرد که وزارت خارجه هم یک دستگاه در عرض بقیه نهادهای دولتی بود که درخواست بودجه می داد.

اما برای کاهش اثرات تحریم، حالا باید نقش دستگاه دیپلماسی در بودجه ریزی کشور پررنگ شود. اگر ستاد اقتصادی فرضی درون وزارت امور خارجه سرفصل هایی را تدوین کرد، باید این سرفصل ها مورد نظر سازمان برنامه و بودجه باشد. برخی بودجه هایی که شاید در شرایط غیرتحریمی موجه محسوب می شد، باید در شرایط تحریمی دچار تحول شوند.

باید یک گفتمان عمومی و ملی شکل بگیرد که بحث مقابله با اثربخشی تحریم ها را به یک ضرورت امنیت ملی تبدیل کند. نباید اینگونه باشد که عده ای همچنان سهم خود را از بودجه های کشور ببرند، عده ای هم که مسئول هستند بی توجه به تحریم ها به روش های قبلی ادامه دهند و فشار هم بر عامه مردم وارد شود. عزم و اراده جدی باید در حکومت و دولت شکل بگیرد که اثربخشی تحریم ها را در حوزه معیشت مردم کاهش دهد.

اقدام های شعاری، گام های تندروانه و مباحثی که در واقع بازی در زمین تحریم کنندگان است، امروز به نفع کشور نیست. کشور باید تمام همت خود را روی مقابله با تحریم ها بگذارد و نه بهانه دادن برای تشدید تحریم ها.

علاوه بر این، دستگاه دیپلماسی باید در چارچوب ماموریت های ذاتی خود، سراغ ابزارهایی مانند یارگیری، اجماع سازی و روابط دو و چندجانبه برود. اینجا هم اولویت باید به تحریم ها داده شود و تمام روابط بین المللی کشور بر مبنای مقابله با اثربخشی تحریم ها تنظیم شود. ابزار تحریم یک ابزار همیشگی برای قدرت های بزرگ برای فشار به کشورهای دیگر است که برای تحمیل نظرات و سیاست ها به کار گرفته می شود.

قاعدتاً نمی توان تحریم ها را به سادگی خنثی کرد، اما می توان تبعات و نتایج آن را کاهش داد. اگر قرار بود که تحریم ها را لغو کنیم، باید دنبال استراتژی دیگری می رفتیم، اما با توجه به آسیب پذیری هایی که متاسفانه ما در اقتصاد سیاسی کشور داریم، تحریم ها ابزار مهمی در اختیار طرف های مقابل ما هستند که به سادگی آن را کنار نمی گذارند. اقتصاد سیاسی ما فراتر از تک محصولی است و سفره مردم وابسته به فروش نفت است.

در این چارچوب باید دنبال این باشیم که اثرات تحریم را به ویژه در تولید و صادرات نفت و بازگرداندن درآمدهای نفتی و تامین کالاهای اساسی برای مردم از طریق این درآمدها کاهش دهیم. ایران باید سازوکارهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی در درون کشور ایجاد کند که این مجموعه دست به دست هم بدهد که اثر تحریم در میان مردم کمتر احساس شود.

تشدید تحریم ها، باید نحوه اداره و سبک زندگی ما را دچار تحول کند. در دوره تحریم همانطور که سینمای ما تغییر می کند، صداوسیمای ما تغییر می کند حتی ورزش ما تغییر می کند، باید برنامه هسته ای ما هم دچار تحول شود. ما باید در همه حوزه ها راهکارهایی در زندگی سیاسی-اجتماعی-اقتصادی کشور و طراحی های نوینی داشته باشیم که ماموریت اصلی کشور به ماموریت اصلی همه آحاد کشور تبدیل شود.

در این چارچوب سیاست خارجی هم باید منابع خود را در چارچوب مقابله با تحریم تخصیص بدهد. منابع دیپلماتیک ما، یعنی نه فقط تخصیص منابع مالی، بلکه تخصیص منابع دیپلماتیک، مذاکراتی و نیروی انسانی باید در چارچوب کاهش اثربخشی تحریم انجام شود. دستگاه سیاست خارجی باید اولویت بندی کند که مشخص شود رابطه با کدام کشورها می تواند آثار تحریم ها را کاهش دهد و رابطه با کدام کشورها در این زمینه کمکی به ما نمی کند. اولویت بندی سیاست خارجی باید در چارچوب راهکارهایی برای فروش نفت، محصولات پتروشیمی و فرآورده های نفتی باشد.

چه در منطقه و چه فراتر از منطقه دستگاه سیاست خارجی کشور باید دنبال کشورهایی برود که در این حوزه ها حاضر به همکاری با ایران باشند. یکی از اهداف تحریم های غربی این است که با کوچک کردن اقتصاد ایران، فشار روانی و فشار معیشتی بر مردم وارد کند و از این طریق حکومت را تحت فشار قرار دهد و تنش های اجتماعی را افزایش دهد. هدف نهایی فروپاشی حکومت یا حتی تجزیه کشور است. اگر تحریم ها جدی گرفته نشوند و راهکارهای موثر و عملی برای کاهش دادن آثار تحریم ها به کار گرفته نشود، آثار و نتایج آن می تواند اثرات جبران ناپذیری برای کشور داشته باشد.