فرارو- اخبار فرونشست زمین در گوشه و کنار ایران، این پرسش را ایجاد می کند که تا چه اندازه به یک بحران دیگر نزدیک هستیم؟

به گزارش فرارو، ساختمان، پل ها و به طور کلی تمام زیرساخت هایی که سال های سال برای ایجاد آن انرژی گذاشته شد، با شدت یافتن فرونشست زمین می تواند در یک لحظه فرو ریخته و عملا نابود شود. بحث این است که فرونشست زمین با فروچاله های چند سانتی متری که گاهی در اخبار دیده می شود تفاوت دارد. فرونشست یک پدیده کشوری است که می تواند پهنه هایی بزرگ را درگیر کند. سوال اینجاست که تا چه اندازه به خطر نزدیکیم و قربانیان اصلی این پدیده چه استان هایی از ایران هستند؟

فریبرز ناطق الهی، معاون پژوهشی پژوهشگاه بین المللی زلزله و رییس پژوهشکده مهندسی سازه، در گفت وگو با فرارو به بررسی این مساله پرداخته است:

فریبرز ناطق الهی به فرارو گفت: فرونشست زمین در ایران امروز نه تنها نتیجه سوء مدیریت بخش آب در پنجاه سال اخیر است، بلکه نشان دهنده سوء مدیریت به صورت کلی نیز می باشد. پیش از انقلاب، برخی دشت ها مانند دشت های کرمان و پهنه های قزوین، به دلیل کشاورزی های گسترده، تعداد زیادی چاه حفر کردند که به سال های 1340 و 1350 بازمی گردد. از آن زمان، مدیریت آب با حفر بی رویه چاه ها گسترش یافت و در دهه های اخیر، هم زمان با خشکسالی، تعداد این چاه ها افزایش یافت و مشکلات درهم تنیده شد. نتیجه این روند، وضعیت کنونی فرونشست زمین است.

معاون پژوهشی پژوهشگاه بین المللی زلزله گفت: عموماً اگر کاری به خوبی پیش برود، حتی افرادی که دخیل نبوده اند، آن را نتیجه برنامه ریزی های خود می دانند. اما وقتی مسائل به بحران می رسد و مشکلات حاصل تصمیم گیری های نادرست ما است، معمولاً هیچ کس پذیرش مسئولیت نمی کند. این موضوع در مورد حفر چاه های غیرمجاز نیز صادق است.با این حال، باید شرایط اقتصادی و اجتماعی دهه های اخیر را نیز در نظر گرفت. از یک سو، خشکسالی گسترده رخ داده و از سوی دیگر، اقتصاد کشور به دلیل تحریم ها و مسائل مختلف در وضعیت مناسبی نیست که منجر به ضعف اقتصادی و بیکاری است. مسئولان کشوری نیز، هرچند نباید چنین می کردند، مجبور شدند اجازه دهند این چاه ها حفر شوند تا هم خشکسالی طبیعی مدیریت شود و هم اشتغال ایجاد گردد.

او اشاره کرد: شاید اگر به جای کشاورزی پرمصرف، تولید برخی محصولات آب بر مانند برخی سبزیجات، گندم غیر دیمی و برنج را با برنامه ریزی درست و ایجاد اشتغال مدیریت می کردیم، وضعیت به این شکل در نمی آمد. در برخی محصولات می توانستیم از واردات استفاده کنیم و منابع آب را بهتر مدیریت کنیم، اما شتاب زدگی در دوران پس از انقلاب و تلاش برای پایدار نگه داشتن جامعه، سبب شد چنین مشکلاتی به وجود آید. نتیجه این روند، شرایط حاد فرونشست است که اکنون سراسر کشور را فرا گرفته و ما در کنار پدیده های طبیعی دیگر مانند زلزله های ویرانگر، در معرض مخاطرات جدی هستیم.

رییس پژوهشکده مهندسی سازه گفت: مطالعات نشان داده اند که فرونشست در سراسر پهنه ایران با سرعتی بیش از حد و بیشتر از مقادیر بین المللی در حال رخ دادن است. در برخی مناطق، ارقامی که گزارش می شود، چندین برابر میزان فرونشست در سایر نقاط دنیا است. تفاوت فرونشست با فروچاله در گستره و مقیاس آن است. فروچاله یک پدیده موضعی است؛ ممکن است در یک نقطه کوچک به دلیل وجود قنات، آب های روان یا شکست لوله های آب، مشکل ایجاد شود. این پهنه معمولاً بسیار کوچک است، حتی در حدود یک کیلومتر مربع یا کمتر، و ممکن است بخشی از یک خیابان یا بزرگراه، مثلاً منطقه ای 100 متر در 100 متر، فرونشست پیدا کند

او افزود: اگرچه هر دو پدیده، آسیب پذیری شهرهای ما را افزایش می دهند، اما فروچاله نسبت به فرونشست قابل مدیریت تر است. فرونشست یک مسأله کشوری است و پهنه ای وسیع را درگیر می کند، بنابراین اثرات آن گسترده تر و پیچیده تر است.

ناطق الهی گفت: خطرات فرونشست برای زندگی شهری و روستایی بسیار زیاد است. وقتی زمین استحکام خود را از دست می دهد و سست می شود، این پهنه به مرور فرو می رود. در این میان میزان فرونشست در مناطق مختلف متفاوت است. میانگین فرونشست جهانی حدود یک سانتی متر در سال است، در حالی که در برخی مناطق جنوب غربی تهران، ارقام 15 تا 16 سانتی متر و حتی در برخی گزارش ها تا 40 سانتی متر اعلام شده است.

او افزود: این میزان فرونشست باعث می شود که سطح زمین به تدریج پایین بیاید و فونداسیون ساختمان ها، پی ها، و زیرساخت ها مانند فاضلاب و چاه ها تحت تأثیر قرار گیرند. در نتیجه، ساختمان ها در شهر و روستا و همچنین جاده ها در صورت وقوع این پدیده به مرور فرو می ریزند، زیرا استحکام زمین از دست رفته است. فرونشست ابتدا به صورت ترک ظاهر می شود و سپس به فروریزش تبدیل می شود. نمونه های روشن و واضح این پدیده را می توان در اصفهان و برخی مناطق کرمان مشاهده کرد.

معاون پژوهشی پژوهشگاه بین المللی زلزله گفت: امیدواریم که این پدیده باعث قربانی نشود، اما شهرهایی که در معرض آسیب های جدی هستند شامل تهران، اصفهان، بخش هایی از خراسان جنوبی، کرمان، بسیاری از مناطق جنوب کشور و دشت های قزوین می شوند. به ویژه تهران، اصفهان، کرمان و دشت قزوین در شرایط حادتری قرار دارند.

او افزود: برای کاهش سرعت فرونشست باید دانست که تغییرات در زمین فرآیندی طولانی مدت است و ممکن است صدها تا هزاران سال طول بکشد، زیرا حرکت زمین کند است. با این حال، برای کاهش سرعت فرونشست و کنترل روند آن، مدیریت و صرفه جویی در مصرف آب ضروری است. با وضعیت فعلی، تعداد زیاد چاه های غیرقانونی و برداشت های بی رویه از منابع زیرزمینی، اگر ادامه پیدا کند، طی یکی دو سال آینده بسیاری از شهرهای ما با مشکلات جدی مواجه خواهند شد؛ پل ها و ساختمان ها ممکن است دچار ریزش شوند و زیرساخت ها آسیب ببینند.

ناطق الهی گفت: امید می رود که تغییرات اقلیمی و بارندگی های بیشتر طی سال های آینده بتواند بخشی از آب را به سفره های زیرزمینی هدایت کند. روش هایی مانند آبخوان داری و آبخیزداری می توانند طی یک قرن آینده شرایط را بهبود دهند، اما مهم ترین اصل، توقف روند فعلی و مدیریت صحیح منابع آب است.

او افزود: در حوزه کشاورزی نیز باید مصرف آب مدیریت شود، زیرا بیش از 80 درصد آب کشور برای کشاورزی استفاده می شود. اگر محصولات پرمصرف را از خارج وارد کنیم، هم صرفه اقتصادی دارد و هم امکان مدیریت آب و تأمین آب آشامیدنی و شهری فراهم می شود، زیرا کمتر از 10 درصد آب کشور برای مصارف خانگی استفاده می شود.

در نهایت وی اشاره کرد: در عین حال، امنیت غذایی و نگرانی سیاست گذاران از بیکاری کشاورزان نیز باید مدنظر قرار گیرد. با برنامه ریزی دقیق، می توان هم فرونشست زمین را کاهش داد و هم از مشکلات اقتصادی و اجتماعی ناشی از کشاورزی پرمصرف جلوگیری کرد.