فرارو- هال برندز استاد برجستهٔ رشته امور جهانی در مدرسه مطالعات پیشرفته بین المللی دانشگاه جانز هاپکینز

به نقل از بلومبرگ، کمتر پدیده ای در تاریخ معاصر به اندازهٔ خیزش جهانی دموکراسی برای این همه انسان اهمیت و تأثیر داشته است. سه قرن پیش، تقریباً هیچ کس در نظامی دموکراتیک زندگی نمی کرد و حکومت های استبدادی، خودکامه و موروثی سراسر جهان را در اختیار داشتند. حتی در دههٔ 1940 و در اوج تاریکی جنگ جهانی دوم، شاید تنها چند دموکراسی کوچک، پراکنده در گوشه وکنار جهان باقی مانده بود که هر لحظه بیم فروپاشی شان می رفت.

اما در آغاز قرن بیست ویکم، نقشهٔ قدرت سیاسی جهان چنان دگرگون شده که دموکراسی به شکل غالب حکومت در سطح بین المللی تبدیل گشته است. میلیاردها انسان در کشورهایی زندگی می کنند که نسبتی روشن با آزادی های فردی، حقوق شهروندی و حکومت قانون دارند و از یوغ استبداد و حاکمیت خودسرانه فاصله گرفته اند. این پیشرفت چشمگیر و تغییر پارادایم در واقع بدون اتکای مستقیم به قدرت و پشتیبانی یک ابرقدرت دموکراتیک امکان پذیر نبود.

دونالد ترامپ در سال های حضورش در قدرت، زیرساخت دیرپا و پرنفوذ ترویج دموکراسی آمریکا را به توپ بسته و بخش هایی از آن را به کلی درهم شکسته است. رفتارهای آشکاراً ضدد موکراتیک او از ادعاهای تقریباً نامحدود در حوزهٔ اختیارات اجرایی گرفته تا تهدید و فشار بر مخالفان سیاسی و بی اعتنایی به سنت های جاافتادهٔ حکمرانی این باور دیرینه را از میان برده که ایالات متحده هرگز به سمت غیردموکراتیک شدن حرکت نخواهد کرد.

خیزش جهانی دموکراسی در نیم قرن گذشته عمیقاً با صعود آمریکا به عنوان یک ابرقدرت لیبرال درهم تنیده بود؛ اما اکنون چشم انداز آیندهٔ نهادها تیره و نامطمئن به نظر می رسد. اگر ایالات متحده از این نبرد فشرده و حیاتی برای شکل دادن به آیندهٔ سیاسی جهان عقب نشینی کند یا بدتر از آن، خود به نیرویی برای ترویج اقتدارگرایی و غیردموکراسی در سطح بین المللی تبدیل شود، میراث چند دهه حمایت از آزادی در خطر فروپاشی قرار خواهد گرفت.

جهان بینی دونالد ترامپ، اگر نامتجانس و درهم آمیخته نباشد، به سختی می توان وصف دیگری برایش یافت: ترکیبی متناقض از فراخوان به صلح همراه با مداخله جویی تهاجمی، معامله گری بی رحمانه در کنار نوستالژی احساسی و دعوت به عظمت ملی آمیخته با خودخواهی بی پردهٔ فردی. در این میان، یک نکته بیش از همه آشکار است: ترامپ نه علاقهٔ جدی به ترویج دموکراسی در خارج دارد و نه اشتیاقی برای پاسداری از آن در داخل.

او در نخستین دورهٔ ریاست جمهوری اش بارها نشان داد که نشست وبرخاست با خودکامگان قدرتمند را بر همکاری با رهبران دموکرات هم پیمان ترجیح می دهد؛ حتی ارزش های سیاسی و اصول بنیادین آمریکا را نوعی حواس پرتی از کار سخت و خشن سیاست جهانی قلمداد می کرد و در سخنانش به تمسخر می گرفت. اکنون، با بازگشت ترامپ به قدرت در ژانویهٔ 2025، این جهت گیری بیش از پیش عیان شده است. او بی درنگ جنگی تمام عیار علیه ساختارها و نهادهایی به راه انداخت که طی دهه ها مأموریت اصلی شان ترویج دموکراسی آمریکایی در خارج و حمایت از جنبش های آزادی خواه در سراسر جهان بود.

دولت او بسیاری از نهادهای دیرپای ترویج دموکراسی آمریکا را از درون تهی کرد و کارکردهای کلیدی شان را به شدت کاهش داد. آژانس توسعهٔ بین المللی ایالات متحده (USAID) در عمل بی خاصیت شد. بودجهٔ بنیاد ملی دموکراسی که نقش محوری در حمایت از نهادهای مدنی و جنبش های آزادی خواه در سراسر جهان داشت، قطع شد و کمک های مالی و حمایتی به صدای آمریکا و دیگر رسانه های برون مرزی مستقل نیز به طور چشمگیری کاهش یافت.

حامیان ترامپ برای توجیه این اقدامات مدعی بودند این نهادها در طول زمان به پاتوق رادیکال های چپ گرا تبدیل شده اند و با طنین تبلیغات مسکو و پکن از طریق برانگیختن انقلاب های رنگی موجب بی ثباتی در کشورهای هدف می شوند. در همین راستا، دولت ترامپ هم زمان گزارش دهی رسمی در حوزهٔ حقوق بشر را کم رنگ کرد، مأموریت های نظارت انتخاباتی را کاهش داد و نهادهای آمریکایی را که برای مقابله با کارزارهای اطلاعات نادرست و جنگ روانی اقتدارگرایان ساخته شده بود، منحل یا تضعیف کرد. همچنین از شماری از ائتلاف ها و ابتکارهای بین المللی مرتبط با این حوزه ها خارج شد.

دونالد ترامپ در یکی از مهم ترین سخنرانی هایش در عربستان سعودی صریحاً استدلال کرد که پروژهٔ چند دهه ای ترویج دموکراسی در جهان یک خطای تراژیک بوده است. کمی بعد، جِی.دی. ونس، معاون رییس جمهوری، این پیام را تکمیل کرد و گفت: روزهایی که آمریکا به دیگر کشورها می گفت چگونه باید زندگی کنند، به پایان رسیده است.

البته دربارهٔ اینکه ایالات متحده تا چه اندازه باید در فضای رقابت ژئوپولیتیک فزاینده و پرمخاطرهٔ امروز برای ترویج ارزش های خود تلاش کند، بحث های جدی و معقولی در جریان است. برخی تحلیلگران حتی اقدامات دولت ترامپ را تلاشی برای مهار و اصلاح افراط های سیاست تبلیغ دموکراسی پس از جنگ سرد می دانند؛ افراط هایی که گاه هزینه های هنگفت و نتایج متناقض برای خود آمریکا و کشورهای هدف به بار آورد. اما آنچه این چرخش را بیش از همه نگران کننده می سازد، گرایش و ذهنیت خود ترامپ و جنبش ماگا است. این جریان به جای همذات پنداری با دموکراسی های هم پیمان و ارزش های مشترک، اغلب با رهبران و حکومت های مستبد احساس نزدیکی و همسویی می کند.

دونالد ترامپ در سیاست خارجی جدید خود چنان مسیر متفاوتی پیموده که می توان آن را ترویج خودکامگی با مختصات آمریکایی نامید. او رییس جمهور منتخب اما عملاً خودکامهٔ السالوادور یعنی نایب بوکله را به شریک اصلی خود در اجرای برنامهٔ اخراج گستردهٔ مهاجران بدون طی کردن روندهای قانونی تبدیل کرده است. در اروپا، نزدیک ترین همراه فکری و سیاسی ترامپ ویکتور اوربان، رهبر شبه اقتدارگرای مجارستان است که سال ها به خاطر محدودکردن آزادی های مدنی و استقلال نهادها مورد انتقاد قرار داشته است. همزمان، مقام های آمریکایی در سال جاری بارها در انتخابات آلمان مداخله کرده و به طور علنی از یک حزب راست گرای تندرو اما غیربنیادگرا حمایت نشان داده اند.

بسیاری از هواداران جنبش ماگا نیز شیفتهٔ ولادیمیر پوتین، رهبر اقتدارگرای روسیه اند و دلیل این دلبستگی را دفاع او از ارزش های سنتی می دانند. خود ترامپ نیز در اقدامی تلافی جویانه، برزیل را تنها به این دلیل هدف تعرفه های تنبیهی قرار داد که دولت این کشور قصد داشت ژاییر بولسونارو، رییس جمهوری پیشین و ستایشگر ترامپ را به خاطر تلاش برای برهم زدن دموکراسی پس از شکست انتخاباتی 2022 مجازات کند.

پس از تنها هشت ماه حضور دوباره در قدرت، فهرست اقدامات نگران کننده و آشکاراً ضدد موکراتیک او طولانی شده است. ترامپ ارتش را در شهرهایی که تحت ادارهٔ شهرداران دموکرات قرار دارند به کار گرفته و از ابزارهای قانونی و دولتی همچون چماقی علیه مخالفانش استفاده می کند. گزارش ها حاکی از آن است که او تلاش کرده از دانشگاه ها و مراکز علمی اخاذی کند و نمونه های رسوای رانت خواری و سوءاستفادهٔ نزدیکانش از قدرت افزایش یافته است. هم زمان، او تلاش کرده برخی حقوق اساسی و بنیادین مندرج در قانون اساسی ایالات متحده، از جمله حق شهروندی بر اساس تولد را بی اثر یا تضعیف کند.

طبق معمول، دونالد ترامپ در پنهان کردن نیت هایش تلاشی نمی کند و حتی از بیان صریح دیدگاه های جنجالی خود ابایی ندارد. او آشکارا گفته است بسیاری از آمریکایی ها شاید یک دیکتاتور را دوست داشته باشند و در عین حال با محدودیت هایی که مغایر قانون اساسی بر آزادی بیان است بازی کرده و حتی ایدهٔ غیرقانونی دورهٔ سوم ریاست جمهوری را به میان کشیده است؛ اقدامی که تا همین چند سال پیش در آمریکا غیرقابل تصور بود.

بدیهی است که ایالات متحده قرار نیست یک شبه به کرهٔ شمالی تبدیل شود، اما الگوی حکمرانی ترامپ دو سناریوی نگران کننده را بسیار محتمل کرده است. نخست، عقب نشینی آمریکا از میدان نبرد بر سر آیندهٔ سیاسی جهان و رهاکردن نقش تاریخی خود به عنوان مدافع دموکراسی های هم پیمان. دوم و حتی خطرناک تر، این احتمال که ایالات متحده در سال های پیشِ رو خود به یک ابرقدرت غیربنیادگرا یا اقتدارگرا تبدیل شود.

یک ایالات متحدهٔ غیربنیادگرا، در صورت تداوم روند کنونی، می تواند به نوعی ابرقدرت فساد تبدیل شود؛ قدرتی که نه تنها درگیر رانت خواری و رفتارهای مبهم می شود، بلکه به طور تهاجمی در تثبیت الگوی حاکمیت غارتگر در سطح جهانی نقش ایفا می کند. در چنین سناریویی، پیوندهای سنتی آمریکا با دموکراسی های اروپا و کشورهای حاشیهٔ غربی اقیانوس آرام سست تر خواهد شد و این دولت ها را در برابر اجبار، ارعاب و نفوذ قدرت های متجاوز بیش از پیش آسیب پذیر می سازد.

رهبران غیربنیادگرای آمریکایی نیز احتمالاً به جای تعمیق روابط با دموکراسی های هم پیمان، در پی اتحادهای نزدیک تر با مستبدان خواهند بود؛ درست شبیه پیوندی که ترامپ با نایب بوکله در السالوادور ایجاد کرد و همان گونه که دولت کنونی در برزیل به نفع جنبش های خودکامهٔ دوست مداخله کرده است. در چنین وضعی، سنت دیرینهٔ بین الملل گرایی لیبرال آمریکا می تواند جای خود را به نوعی بین الملل گرایی غیربنیادگرا بدهد؛ چارچوبی که سیاست های ترامپ امروز صرفاً پیش نمایی از آن را نشان می دهد و الگویی از چگونگی اعمال قدرت یک ابرقدرت پسا دموکراتیک را به تصویر می کشد. دیگر تخیلی به نظر نمی رسد که ایالات متحده را در حال اعمال اجبار اقتصادی یا حتی تجاوز سرزمینی علیه سایر دموکراسی ها ببینیم، یا شاهد معامله های پشت پرده برای تقسیم حوزه های نفوذ با قدرت های رقیب باشیم یا ببینیم که این کشور با حمایت بی محابا از سیاست های حمایت گرایانه، بنیان های نظام تجارت جهانی را بر هم می زند.