کوروش احمدی در روزنامه شرق نوشت: بعد از انجام اسنپ بک، یک سؤال مهم این است که آیا چین و روسیه می توانند کمک مؤثری به ایران برای کاهش اثرات بازگشت قطع نامه ها بکنند یا خیر.

در سه زمینه در تئوری امکان چنین کمکی وجود دارد

1- اجرانشدن شش قطع نامه اعاده شده

2- ایجاد مانع و اخلال در کار کمیته تحریم 1738 و پنل کارشناسی 1929

3- جلوگیری از انجام اقدامات جدید از سوی شورای امنیت علیه ایران.

توضیحاتی در این سه مورد به شرح زیر قابل ذکر است:

1- چین و روسیه در نامه ای که به همراه ایران در 28 اوت به رییس شورای امنیت نوشتند، ضمن تأکید بر اینکه سه کشور اروپایی در موقعیتی نیستند که بتوانند مکانیسم ماشه را فعال کنند، تصریح کردند که اگر با وجود اشکالات حقوقی شکلی و محتوایی چنین اقدامی انجام شود، نتیجه آن نمی تواند تعهدات قانونی بین المللی برای اعضای سازمان ملل ایجاد کند .

معنی این عبارت این است که در صورت بازگشت قطع نامه ها، چین، روسیه و ایران خود را ملزم به اجرای آن ها نخواهند دانست. چین و روسیه در سخنرانی های شان در دو نشست شورای امنیت درمورد دو پیش نویس قطع نامه راجع به ادامه لغو تحریم ها و تمدید سررسید قطع نامه 2231 اگرچه همچنان اقدام سه کشور اروپایی را به لحاظ حقوقی رد کردند، اما در مورد ایجاد نشدن تعهدات حقوقی در صورت برگشت شش قطع نامه سخنی نگفتند، پس در عمل باید دید که آیا این کشورها به مفاد نامه 28 اوت عمل خواهند کرد یا خیر.

در عمل باید دید که آیا آن ها از جمله در حوزه تسلیحات متعارف، موشکی و هسته ای با ایران همکاری خواهند کرد یا خیر. البته آن ها همیشه ملاحظه تحریم های یک جانبه آمریکا و اروپا را نیز داشته اند.

2- چین و روسیه درباره ایجاد مانع و اخلال در کار کمیته تحریم و پنل کارشناسی به راحتی می توانند اقدام کنند. کمیته تحریم ایران که به واسطه قطع نامه 1737 ایجاد شده، با بازگشت قطع نامه ها دوباره موجودیت پیدا خواهد کرد. کمیته های تحریم مطابق ماده 29 منشور ارگان های فرعی شورای امنیت اند و تا زمانی که تحریم ها برقرارند، این کمیته ها نیز برقرارند و نیاز به تمدید سالانه آن ها نیست، پس چین و روسیه از نظر ایجاد و تداوم کار کمیته 1737 قادر به کاری نخواهند بود.

اما از آنجا که تصمیمات در کمیته های تحریم باید با اتفاق آرا اتخاذ شود، هر عضو این کمیته ها، اعم از دائمی و غیردائمی، در عمل می تواند تصمیمات را بلوکه کند. در اینجا چین و روسیه می توانند مشکل ایجاد کنند و در اولین قدم تعیین رییس کمیته را دشوار و زمان بر کنند. این دو کشور همچنین می توانند در انجام وظایف کمیته که عمدتا شامل نظارت بر اجرای تحریم ها، افزودن یا کاستن از شمار نهادها و اشخاص روی فهرست تحریم، صدور بیانیه و گزارش و تصویب معافیت ها از تحریم مانع ایجاد کنند.

مثال کره شمالی بسیار گویاست. روسیه و چین که بعد از آزمایش هسته ای کره شمالی در 2006، با غرب در شورای امنیت و کمیته تحریم 1718 همکاری و مجموعا 10 قطع نامه علیه کره تصویب کرده بودند، از 2017 همکاری با غرب را متوقف کردند و از آن پس مانع تصویب قطع نامه جدیدی علیه کره شدند. آن ها فعالیت کمیته تحریم 1718 را نیز با مشکلات جدی مواجه کردند.

اقدام دیگری که چین و روسیه می توانند انجام دهند، وتوی تشکیل پنل کارشناسی است که برای نظارت بر تحریم های ایران خواهد بود. این پنل که در 1929 ایجاد شده، برخلاف کمیته تحریم باید هرساله تمدید شود. چین و روسیه می توانند با توسل به وتو مانع تشکیل آن شوند. درباره کره شمالی، روسیه در 2024 با توسل به وتو و چین با رأی ممتنع مانع تمدید مأموریت پنل کارشناسی شدند.

3- اقدامات دیگری که روسیه و چین می توانند در حمایت از ایران انجام دهند، بستگی به تحولات بعدی دارد. به عنوان مثال اگر ایران اقدام به خروج از ان پی تی کند، چین و روسیه در صورت تمایل می توانند مانع بسیاری از اقداماتی شوند که حتما در دستور کار کشورهای غربی قرار خواهد گرفت. بعد از خروج کره شمالی از ان پی تی در 2003 چین و روسیه مانع محکومیت و نامعتبر شمردن اقدام کره از سوی شورای امنیت و اعمال تحریم هایی در این زمینه شدند. اما همان طور که اشاره شد، بعد از آزمایش هسته ای کره شمالی در 2006، چین و روسیه تا 2017 علیه کره در شورای امنیت با غرب همکاری کردند.

با این حال باید توجه داشت که نحوه برخورد چین و روسیه با مسائل کره شمالی تاکنون تفاوت بسیاری با نحوه برخورد آن دو کشور با مسائل ایران داشته است. آن ها در حالی از 2003 تا 2006 به شدت از کره حمایت کردند که از 2006 تا 2010 به همه قطع نامه های غرب علیه ایران رأی مثبت دادند.

باید توجه داشت که ایران و کره شمالی به دلایل متعدد از جمله قرارداشتن ایران در منطقه حساس خاورمیانه، وجود مسئله اسراییل، اولویت چین و روسیه برای همکاری با شش کشور خلیج فارس، حساسیت بسیار زیاد ایران برای غرب، تفاوت در نوع سیاست خارجی ایران و کره شمالی، تصور جهانی از تفاوت اهداف برنامه هسته ای ایران و کره شمالی و… با هم متفاوت اند و سیاست چین و روسیه درمورد دو کشور می تواند به همان نسبت متفاوت باشد.

گذشت زمان مشخص خواهد کرد که چین و روسیه در عمل چه خواهند کرد. مهم است که مقامات ایران در حسابی که ممکن است روی این دو کشور کرده باشند، محتاط باشند.