روزنامه هم میهن در سرمقاله خود آورده است: یکی از شگردهای رایج برای گریز از تعقل، پاسخگویی و مسئولیت پذیری، ایجاد دوگانه هایی است که مسائل پیچیده را ساده سازی و اصطلاحاً قابل هضم جلوه می دهد. این رفتاری است که بیشتر در کودکان دیده می شود. آنها تمایل دارند جهان را در قالب قضاوت های سیاه و سفید یا صفر و یک ببینند.

اما واقعیت سیاسی و اجتماعی به ندرت چنین است. معمولاً نه تنها گزینه ها به دو راه محدود نمی شوند، بلکه چندراهی اند و در هر مسیر هم ترکیبی از سیاه، سفید و خاکستری وجود دارد.

یک از موارد مهمی که امروز با آن درگیر هستیم، وضعیت خاورمیانه است که با فرآیندهای جدیدی روبه رو شده است؛ فرآیندهایی که اقتضا می کنند سیاست های ایران نیز در این مورد و در روابط خارجی به روز شوند و دوستان تازه ای تجربه گردند.

تحلیل امروز ما ناظر به بخشی از این تحولات مهم در پرتو سخنرانی ترامپ در سازمان ملل متحد است. در چنین شرایطی، هر گونه دوگانه سازی برای فرار از مواجه شدن با واقعیت ها، بیش از پیش زیان بار است.

سیاستمداران با ساختن این دوگانه ها، راه اول را زشت و ناروا معرفی می کنند و از همان ابتدا آن را کنار می زنند. سپس، چون فقط یک راه دیگر باقی مانده، بدون نقد جدی و بررسی تبعات آن، به طور خودکار راه دوم را تأیید می کنند.

در سوی مقابل، برخی افراد نیز، راه دوم را چنان سیاه نمایی می کنند که مخاطب به طور طبیعی به سمت راه اول سوق داده شود. این شیوه نه تنها برای اقناع افکارعمومی درست نیست، بلکه اغلب نتیجه معکوس دارد.

از همه مهم تر آنکه چنین رویکردی امکان کنشگری فعال را از سیاستمداران و جامعه سلب می کند؛ گویی آنان عناصری منفعل هستند که فقط باید یکی از این دو راه از پیش تعیین شده را انتخاب کنند.

حال آنکه سیاستمدار واقعی کسی است که بتواند فراتر از این قالب ها بیندیشد، مسیرهای تازه خلق کند و ترکیب های بدیعی از منافع و ارزش ها بسازد. نمونه های چنین دوگانه سازی های خیالی فراوان اند.

در ایران، بارها دوگانه هایی مانند تسلیم یا مقاومت یا استقلال یا وابستگی مطرح شده اند؛ گویی هیچ مسیر میانه ای مانند تعامل، مذاکره یا همکاری مشروط حتی موقتی وجود ندارد. همین امر، بسیاری از فرصت های تاریخی برای توسعه و رفع بحران ها را از میان برده است.

در سطح جهانی نیز می توان به دو نمونه مشهور اشاره کرد: نخست، جنگ سرد که جهان را به دو اردوگاه سرمایه داری و کمونیسم تقسیم کرد و کشورها ناچار بودند یکی را برگزینند. این نگاهِ صفر و یکی، ده ها جنگ نیابتی و هزینه های انسانی و اقتصادی هنگفت را بر ملت ها تحمیل کرد.

دوم، شعار جورج بوش پس از 11سپتامبر بود که گفت: یا با ما هستید یا علیه ما . این دوگانه سازی ساده انگارانه بسیاری از کشورها را به حاشیه راند و زمینه ساز جنگ های طولانی و پرهزینه در عراق و افغانستان شد؛ جنگ هایی که نه تنها امنیت نیاوردند، بلکه بحران های تازه ای آفریدند.

نتیجه روشن است؛ دوگانه سازی های خیالی، واقعیت را تحریف می کنند، امکان انتخاب های خلاقانه را از بین می برند و سیاست مدار و جامعه را در موقعیت های بن بست و انفعال قرار می دهند. راه برون رفت، پذیرش پیچیدگی واقعیت و کنار گذاشتن وسوسه ی ساده سازی های فریبنده است.

تصمیم گیری در عرصه های کلان، میان انتخاب های مطلقاً خوب و مطلقاً بد، یا صفر و صد نیست؛ بلکه میان گزینه های نسبی با هزینه ها و فایده های متفاوت است. درک و پذیرش این پیچیدگی نه نشانه ضعف، بلکه علامت بلوغ سیاسی و اجتماعی است.