مراجعه به کلانتری و مرکز پلیس یکی از اقداماتی است که خانواده ها باید بعد از فرار کودک یا نوجوانشان از خانه انجام و عکس، مشخصات فردی و اطلاعات احتمالی درباره محل یا دوستان نوجوان را در اختیار پلیس قرار دهند. همچنین در صورت نیاز با اورژانس 123 تماس بگیرند. در بعضی موارد فرار نوجوانان زیر 18 سال از خانه، آن ها را با خطرات جانی مواجه می کند.

به گزارش اعتماد، چندی قبل زن جوانی نگران و مضطرب به کلانتری 137 نصر مراجعه کرد و اعلام داشت که دخترخوانده 15ساله اش که حدود شش ماه قبل از طریق بهزیستی به فرزندخواندگی پذیرفته بود، از خانه فرار کرده است. او پس از مراجعه به دایره مشاوره کلانتری درخواست راهنمایی و مشاوره داشت.

در بررسی های به عمل آمده مشخص شد که دختر نوجوان، از همان سال های ابتدایی زندگی با مشکلات جدی خانوادگی مواجه بوده است. اختلافات شدید میان والدین، بی توجهی به نیازهای عاطفی وعدم پذیرش او از سوی پدر و مادر اصلی باعث شد احساس ناخواسته بودن و طردشدگی در وجودش شکل بگیرد و در نهایت، سپرده شدن او به بهزیستی نه تنها به حل مشکلات کمکی نکرد، بلکه زخم های عاطفی و روانی او را عمیق تر ساخت.

این دختر پس از واگذاری به خانواده ای جدید، به دلیل شرایط حساس سنی و ورود به دوران بلوغ، نتوانست محیط تازه و قوانین خانه جدید را تحمل کند و با آن سازگار شود، فقدان احساس تعلق وعدم دریافت حمایت عاطفی کافی، او را در برابر فشارهای محیطی بسیار آسیب پذیر ساخت.

در چنین شرایطی، نوجوان برای جبران خلأهای روانی و یافتن حس امنیت و پذیرش، به رفتارهای پرخطر اجتماعی روی آورده است. نخستین نشانه ها در قالب کنجکاوی های ناسالم بروز کرده و به تدریج در کشیدن سیگار، مصرف مواد مخدر، ارتباط با دوستان ناباب و قرار گرفتن در جمع های انحرافی خود را نشان داده است، این روند به مرور به مصرف مشروبات الکلی، درگیری در روابط ناسالم و ارتکاب رفتارهای پرخطرتر منتهی شد.

کارشناسان معتقدند که چنین انتخاب هایی در نوجوانان، نه از روی میل واقعی، بلکه بیشتر به عنوان مکانیسم دفاعی در برابر طردشدگی و بی توجهی خانوادگی رخ می دهد. وقتی نوجوان احساس می کند جایی برای شنیده شدن و درک شدن ندارد، در تلاش برای یافتن جایگزین، به گروه همسالان ناباب یا رفتارهای پرهیجان، اما آسیب زا پناه می برد.

سرانجام، فشار روانی ناشی از مجموعه ای از این عوامل، همراه با احساس بی پناهی و بی اعتمادی به محیط خانه، او را به تصمیمی پرخطر یعنی فرار از خانه سوق داده است، تصمیمی که در ظاهر راهی برای رهایی به نظر می رسد، اما در واقع او را با تهدیدهای جدی تری همچون سوءاستفاده، بزهکاری، اعتیاد و حتی نابودی کامل آینده مواجه می کند. در ادامه پرونده برای رسیدگی تخصصی به پلیس آگاهی ارجاع و تحقیقات جهت پیدا کردن دختر 15ساله آغاز شد.

فاطمه محمودیان ، کارشناس مشاوره کلانتری 137 نصر در مورد این پرونده می گوید: از مهم ترین علل فرار این نوجوان می توان به جدایی والدین، نابسامانی های خانوادگی و اعتیاد یکی از والدین اشاره کرد. چنین عواملی از جمله رفتارهای ناسازگارانه ای هستند که در کودکان و نوجوانان بروز می یابند و پیامدهای گسترده ای در سطح فرد و جامعه ایجاد می کنند. فرار از خانه به عنوان یک آسیب اجتماعی شناخته می شود که می تواند بهداشت روانی فرد و جامعه را تحت تاثیر قرار دهد. افزایش آمار دختران فراری، زنگ خطر جدی برای کارشناسان و مسوولان اجتماعی محسوب می شود.

او در ادامه می گوید: با توجه به اهمیت سلامت جسمانی و روانی کودکان و نوجوانان در تضمین آینده هر جامعه، پرداختن به ریشه های این معضل ضرورت دارد. فرار دختران معمولا به دلیل خشم، ترس یا انتقام جویی در مقابل عوامل آشفته خانوادگی رخ می دهد و در بسیاری از موارد نوجوان برای مدت کوتاهی مکان های دیگر را به خانه ترجیح می دهد. طبق گزارش ها، بیشترین گروه سنی فراریان بین 15 تا 17 سال است و این پدیده میان دختران و پسران تقریبا به یک میزان مشاهده می شود. بسیاری از این نوجوانان در مراکزی مانند مداخله در بحران های اجتماعی بهزیستی، مراکز سلامت دختران، بازپروری زنان یا حتی زندان ها نگهداری می شوند.

محمودیان می گوید: کارشناسان معتقدند که ریشه بسیاری از رفتارهای پرخطر نوجوانان در نبود ارتباط موثر والدین با فرزندان نهفته است. زمانی که خانواده از نقش حمایتی خود غافل شود، نوجوان به دنبال جایگزینی در محیط بیرون می گردد و چه بسا به دام گروه های انحرافی یا افراد سودجو بیفتد. از سوی دیگر، ضعف نظام آموزشی در ارایه مهارت های زندگی، مدیریت خشم و تقویت اعتمادبه نفس موجب می شود نوجوان نتواند فشارهای روانی و هیجانی خود را کنترل کند.

در چنین شرایطی، فرار از خانه برای او راه حلی موقت و غیرمنطقی به نظر می رسد. باید توجه داشت که پیامدهای فرار تنها به خود نوجوان محدود نمی شود؛ بلکه خانواده، محله و جامعه نیز از آسیب های ناشی از این پدیده متاثر می شوند. افزایش بزهکاری، شیوع اعتیاد، خشونت و بهره کشی از کودکان و نوجوانان بخشی از این تبعات است که هزینه های اجتماعی و اقتصادی سنگینی به جامعه تحمیل می کند.

این کارشناس مشاور کلانتری همچنین می گوید: نکته نگران کننده دیگر آن است که بسیاری از فراریان پس از بازگشت به خانه نیز همچنان در معرض تکرار رفتارهای پرخطر قرار دارند، چراکه ریشه مشکلات خانوادگی و روانی آن ها برطرف نشده است، بدون مداخله حرفه ای، چرخه فرار و آسیب دوباره تکرار خواهد شد. بنابراین پیشگیری از این آسیب اجتماعی باید در اولویت سیاستگذاران اجتماعی و نهادهای حمایتی قرار گیرد.

آموزش خانواده ها، تقویت خدمات مشاوره ای در مدارس و فراهم کردن فضاهای امن برای گفت وگو و تخلیه هیجانی نوجوانان می تواند تا حد زیادی از بروز چنین بحران هایی جلوگیری کند. در نهایت، توجه به نیازهای عاطفی، روانی و هویتی نوجوانان، تقویت حس تعلق و ایجاد محیطی امن و پذیرنده در خانواده و جامعه، کلید اصلی کاهش فرار دختران و پسران است. نادیده گرفتن این واقعیت، آینده ای پرخطر نه تنها برای فرد، بلکه برای کل جامعه رقم خواهد زد.

یکی از جدی ترین مشکلاتی که جامعه ما با آن درگیر بوده، فرار افراد از خانه و والدین آن هاست. فرار از خانه می تواند دلایل مختلفی داشته باشد. برخی از این دلایل عبارتند از: حساسیت دوران نوجوانی، بیماری های روحی، اختلافات والدین با یکدیگر، اختلاف فرد با اعضای خانواده، تحقیر شدن، دایما مقایسه شدن با بقیه، بدسرپرستی، اعتیاد والدین، رابطه عاطفی نوجوان، ارتباط با دوستان ناباب و… بیشترین تعداد فرار از خانه مربوط به نوجوانان، مخصوصا آن هایی است که در سن بلوغ قرار دارند. نه تنها در ایران، بلکه در دیگر کشورهای دنیا نیز این مشکل به چشم می خورد.

فرار از خانه هم در بین دختران و هم پسران به چشم می خورد، اما بعضی کارشناسان معتقدند این آمار در بین دخترها بسیار بیشتر است. از سوی دیگر عواقبی که فرار از خانه برای دختران در پی خواهد داشت، بدتر و بسیار بیشتر از پیامدهای فرار از خانه برای پسران خواهد بود. از جمله پیامدهای فرار دختران از خانه می توان به عدم امنیت جانی، مالی و جنسی، تغییر رفتار به خلق و خوی هنجارشکن، دزدی، بیماری های روحی، وارد شدن به باندهای فحشا، ازدواج موقت، ازدواج با مردان متاهل، خودکشی، اعتیاد نوجوان و بیماری های جسمی اشاره کرد.

بر اساس گزارشات معتبری که در سال 2023 ارایه شده اند، اختلافات شدید بین والدین و جر و بحث دایمی آن ها، آزار و اذیت روحی و جسمی فرزندان در خانه و عادات بد والدین از جمله مهم ترین دلایلی بوده اند که یک فرد را به فرار از خانه ترغیب می کردند. پدیده فرار و بی خانمانی افراد نوجوان و جوان مساله بسیار مهم و پیچیده ای است که با انواع آسیب های اجتماعی چون فقر، تبعیض، خشونت و آزار، طرد و غفلت در خانواده و دستیابی اندک و محدود به منابع همراه است.

در حالی که خشونت و آزار در خانواده در مطالعات مختلف یکی از علل اولیه و مهم فرار و بی خانمانی نوجوان ذکر شده، این بررسی ها حاکی از آن است که آزار و قربانی شدن یکی از ویژگی های شایع زندگی در خیابان است. فرار از خانه به جای آنکه به یافتن پناهی منتهی شود نوجوان را در معرض خطرات متعددی چون فحشا و بهره کشی های مختلف قرار می دهد.

از آنجا که بسیاری از این افراد دچار انزوای اجتماعی شده و از حقوق اجتماعی خود محرومند، در صورت فقدان دستیابی به آموزش، مراقبت های بهداشتی و دیگر نظام های حمایتی، بسیاری از آنان به ویژه دختران نوجوان، به اقدامات زیانباری برای حفظ و بقای خود در خیابان دست می زنند که از جمله آن ها درگیر شدن در باندهای فساد، فحشا، اعتیاد و قاچاق، دزدی و سرقت است.

در چنین وضعیتی فرد با افزایش خطر ابتلا به بیماری های مختلف از جمله ایدز، سقط جنین و دیگر مسائل و مشکلات بهداشتی روبه رو بوده و به انواع اقدامات برای کاستن از درد بی پناهی خود از جمله اعتیاد به مواد مخدر، آسیب رساندن به خود و خودکشی دست می زند.

مطالعات انجام شده در ایران نشان می دهد؛ منازعات خانوادگی، اعم از مشاجرات والدین یا مشاجرات بین فرزندان با والدین، ازدواج های مکرر و وجود برادران و خواهران ناتنی، حسادت و تبعیض بین فرزندان و طلاق، فرد را به شورش و طغیانی وامی دارد که شدت این عوارض روانی و سرکشی ها به خارج از خانه منتقل شده و آثار سوء خود را در ورای خانه و فرار نشان می دهد.

در برخی بررسی ها زندگی با نامادری یا ناپدری، وجود فرزندان زیاد در خانواده، نبود یکی از والدین به دلیل طلاق یا فوت، وجود افراد معتاد در خانواده، کم توجهی خانواده نسبت به دختران، وجود اختلاف بین اعضای خانواده، تنبیه بدنی، کنترل از سوی افراد خانواده، تهدید به اخراج، احساس بی ارزشی، شنیدن فحش و ناسزا و… بر فرار دختران موثر بوده است.

از میان عوامل مختلف، نقش روابط والدین و شیوه های برخورد آنان با فرزندان و نابسامانی های خانوادگی در تصمیم نوجوانان برای ترک خانه عمده بوده است. همچنین فقر اقتصادی، طلاق، جدایی های عاطفی والدین، رفاه و آزادی بیش از حد، تعرض جنسی توسط اطرافیان، اعتیاد، شکاف بین نسل ها و اختلافات فرزندان و والدین از دلایل فرار نوجوانان است. دختران دانش آموز به دلیل فشار خانواده، کنترل شدید و محدودیت در معاشرت با دوستان، بیشتر از پسران دست به فرار می زنند.