بازگشت تحریم ها از مسیر فعال شدن مکانیسم ماشه در سال 1404 بار دیگر سایه نگرانی های سنگین اوایل دهه 90 را بر بازارهای مالی ایران انداخته است؛ دوره ای که تصویب قطعنامه 1929 شورای امنیت، تحریم های فلج کننده را به همراه داشت و نرخ ارز در بازار آزاد با جهش های افسارگسیخته، اقتصاد کشور را وارد فاز رکود تورمی کرد. در آن مقطع، بازار سرمایه به رغم رشد نسبی شاخص ها، از دلار و سایر دارایی ها عقب ماند و جذابیت خود را از دست داد.

به گزارش دنیای اقتصاد، با این حال، کارشناسان تاکید دارند که شرایط امروز با آن زمان تفاوت های بنیادینی دارد. اقتصاد ایران پس از بیش از یک دهه زندگی زیر سایه تحریم ها، سازگاری نسبی با محدودیت های خارجی پیدا کرده است؛ مسیرهای دور زدن تحریم های نفتی و بانکی برای فعالان اقتصادی آشناست و تجربه های پیشین، امکان مدیریت بخشی از فشارها را فراهم کرده است.

از منظر بازار سرمایه نیز تفاوت های مهمی وجود دارد. در اوایل دهه 90، عمق بازار و ابزارهای مالی به مراتب محدودتر بود و ورود نقدینگی بیشتر به سمت بازارهای ارز و طلا جریان داشت.

اما اکنون بورس تهران به لحاظ تنوع ابزارها و حضور سرمایه گذاران غیرمستقیم از طریق صندوق های سرمایه گذاری و نهادهای مالی ، ساختاری عمیق تر یافته است. این موضوع احتمال شوک های رفتاری شدید را کاهش داده و توان بازار در جذب سرمایه ها را تا حدی افزایش داده است.

تجربه دهه 90 نشان می دهد که همزمان با تشدید تحریم ها، بازار ارز جهش 204 درصدی را در فاصله سال های 89 تا 91 تجربه کرد؛ به گونه ای که دلار از 1100 تومان به بیش از 3400 تومان رسید. در همین مدت، بازار طلا نیز جهش های چندبرابری ثبت کرد؛ حال آنکه بورس تهران در همان سال ها تنها رشدهای 11 و 47 درصدی داشت و به طور محسوسی از دلار جا ماند. همین تجربه تاریخی است که امروز فعالان بازار را نسبت به تکرار آن الگو نگران کرده است.

با این وجود، برخی تفاوت ها می تواند شدت اثرگذاری تحریم های جدید بر بورس را محدودتر کند. نخست، نرخ ارز آزاد و نیمایی در شرایط کنونی شکافی معنادار دارد و این فاصله می تواند به سودآوری شرکت های صادرات محور کمک کند؛ عاملی که در دهه 90 به این شدت وجود نداشت.

دوم، بخش قابل توجهی از سرمایه گذاران بازار سهام در سال های اخیر تجربه نوسانات سیاسی و اقتصادی متعددی را پشت سر گذاشته اند و همین امر موجب شده رفتار سرمایه گذاران نسبت به گذشته پخته تر و کمتر هیجانی باشد.

از سوی دیگر، رشدهای اخیر بورس در واکنش به عدم تصویب قطعنامه تمدید مکانیسم ماشه در شورای امنیت، مویدی بر این نکته است که نگاه به بازار سرمایه امروز متفاوت از اوایل دهه 90 است. بورس می تواند در کنار اثرپذیری از ریسک های سیاسی، از مزیت های ناشی از افزایش نرخ ارز نیز بهره مند شود و بخشی از فشار خروج سرمایه را خنثی کند.

در مجموع، اگرچه بازگشت تحریم ها بی تردید ریسک های تازه ای برای بازار سرمایه و کل اقتصاد ایران به همراه خواهد داشت، اما تفاوت های ساختاری و تجربه های تاریخی می تواند از تکرار کامل سناریوی اوایل دهه 90 جلوگیری کند.

آنچه در این میان اهمیت دارد، نحوه سیاستگذاری داخلی، مدیریت انتظارات تورمی و هدایت نقدینگی است؛ عواملی که تعیین خواهند کرد بورس تهران در مواجهه با تحریم های جدید، در نقش بازاری عقب مانده از دلار ظاهر می شود یا به بازاری متعادل تر و جذاب تر برای سرمایه گذاران بلندمدت بدل خواهد شد.