ناصر ذاکری در یادداشتی در روزنامه شرق نوشت: علیرضا زاکانی، نامزد سابق ریاست جمهوری و شهردار فعلی تهران، در سخنانی آثار منفی تحریم بر اقتصاد ملی را فقط پنج درصد عنوان کرده و مدعی شده است 95 درصد دیگر نتیجه کارنابلدی و سوءمدیریت دولتمردان است.

این ادعا شاید به دلیل اینکه حتی یک بررسی سطحی در حوزه اقتصاد، بی پایگی آن را فریاد می زند، از دید ناظران بی اهمیت بوده و پرداختن به آن را موجه ندانند، اما از دید نگارنده و با توجه به سیر اظهارنظرهای این چنینی در بیش از دو دهه اخیر، ارزش تأمل دارد.

اقتصاد ایران در چندده سال گذشته همواره با جریان فزاینده تحریم روبه رو بوده و آثار این تحریم ها از دهه 80 به طور جدی در حوزه های مختلف اقتصاد ظاهر شده اند. از همان ابتدای کار دو رویکرد متفاوت در قبال جریان تحریم از سوی سیاسیون و صاحب منصبان کشور مطرح شد. گروه اول معتقد بودند تشدید تحریم ها بنیان اقتصاد ملی را تهدید می کند و باید تلاش کنیم مانع این کار شویم.

آنان کاهش تنش و افزایش تعامل مثبت با جهان را به عنوان یک ضرورت توصیه می کردند. اما گروه دوم تحریم را سیاستی شکست خورده معرفی می کردند که نمی تواند لطمه ای به اقتصاد کشور بزند و بنابراین ضرورتی ندارد برای کاستن از شدت تحریم کوچک ترین امتیازی به طرف مقابل بدهیم. با قدری مسامحه می توان گفت برای گروه اول، رونق اقتصاد ملی اولویت اول بود و گروه دوم هدف دیگری را دارای اولویت می دانستند و اگر به آثار اقتصادی تحریم اشاره می کردند، فقط برای دفاع از سیاست مدنظرشان و کم هزینه نشان دادن آن بود.

این گزاره به ویژه با بررسی تغییرات دیدگاه های آنان درباره آثار تحریم اثبات می شود؛ زیرا آنان در ابتدا از بی اثربودن و حتی مفیدبودن تحریم سخن می گفتند و در سال های بعد با ظاهرشدن آثار مخرب تحریم، تلاش کردند ضعف مدیریت را مقصر جلوه داده و تحریم را از زیر بار اتهام برهانند. اما در عمل و وقتی خود سکان اجرایی کشور را در دست گرفتند، با به اصطلاح اصلاح شیوه مدیریت نتوانستند ادعای خود را ثابت کنند.

در این زمینه موارد زیر گفتنی است:

1. گروه اول در برآورد خسارت های تحریم به افزایش قیمت واردات و فرصت های ازدست رفته کسب درآمد اشاره می کنند. شاید این محاسبات تمام ابعاد خسارات تحمیلی را در بر نگیرد، اما به هر حال مبتنی بر واقعیات و کمیات است. در مقابل، گروه دوم هرگز مبنایی محاسباتی برای ادعاهای خود ارائه نمی کنند که مثلا با چه محاسباتی به نسبت 10 درصد یا 20 درصد رسیده اند.

2. گروه دوم هرگز به این پرسش مهم پاسخی روشن نمی دهند که حتی اگر آثار مخرب تحریم را در همان حد ادعایی آن ها خلاصه کنیم، در شرایطی که دولتمردان بسیاری از کشورها برای بالابردن سطح رفاه مردم شان حتی از فرصت های یک و دودرصدی هم نمی گذرند، ملت ایران این خسارت 20درصدی را در مقابل چه دستاوردی باید تحمل کند و آیا کسب این دستاورد راه دیگری غیر از تحمل سنگینی تحریم نداشت؟

3. گروه دوم هرگز به این نکته مهم نپرداخته اند که حد مجاز تحمل خسارات تحریم چند درصد است؛ یعنی اگر سهم تحریم در مشکلات کشور به 30 درصد یا بیشتر برسد، آیا آنان تلاش هایی از نوع تنش زدایی برای رفع تحریم را مجاز خواهند دانست یا باز هم خواهند گفت این سهم زیاد نیست و فقط 30 درصد است؟

4. در رقابت های انتخاباتی بهار 1400، گروه دوم با ادعای اینکه برای حل تمام مشکلات کشور برنامه دارد و مشکلات نه ناشی از تحریم بلکه ناشی از بی عرضگی و بی فکری مسئولان است، با جدیت وارد میدان شد. البته زاکانی که خود یکی از نامزدها بود، عبارت بی غیرتی را هم به آن ها افزود. به هر تقدیر، دولتی که در اختیار گروه دوم بود، با این ادعا که در زمانی کوتاه همه مشکلات را حل خواهد کرد، سکان اجرایی کشور را در دست گرفت، اما با برنامه هفت هزار صفحه ای نتوانست گره از کار مردم بگشاید. این بود که امپراتوری رسانه ای حامی گروه دوم دست به کشفی بدیع زد؛ آواربرداری!

ادعا شد دولت قبلی آن قدر کار را خراب کرده که دولت سیزدهم باید ماه ها تلاش کند تا این آوار خرابی ها را از روی اقتصاد ملی بردارد و تازه آن وقت قادر خواهد بود به وعده هایش جامه عمل بپوشاند. بااین حال، پرسشی که بی جواب ماند، این بود که مگر در ایام تبلیغات انتخاباتی و دادن وعده حل فوری مشکلات، درکی از این مسئله آوار نداشتند و اصلا چطور می توان بدون شناخت وضعیت اقتصاد کشور و خرابی های ادعایی، هفت هزار صفحه برنامه تهیه کرد؟

5. سخنوران و سیاسیون همسو با گروه دوم در سال های گذشته اظهارنظرهای عجیبی مطرح کرده اند که با عالم واقع فاصله نجومی داشته اند. اولی ادعا می کند کشورمان حتی در شرایط تحریم هم می تواند سالانه 200 میلیارد دلار صادرات غیرنفتی داشته باشد. دومی می گوید اگر دولت هیچ کاری با اقتصاد نداشته باشد، تورم 15 درصد کاهش می یابد! سومی می گوید اگر نفت ایران را تحریم کنند، قیمت نفت به بالای 200 دلار می رسد و آن دیگری در شرایطی که حتی یک کتابچه درباره آداب دیپلماسی و مبانی سیاست خارجی تورق نکرده، درباره مهم ترین مسائل کشور برای دستگاه دیپلماسی خط ونشان می کشد و آن ها را به ترسیدن از قارقارک های دشمن متهم می کند. 6. از همه جالب تر، اظهارنظر اخیر علیرضا زاکانی است.

او می گوید برخلاف نظرش در بهار 1400 اینک معتقد است فقط پنج درصد مشکلات کشور ناشی از تحریم است! مگر در این چهار سال چه تغییری در اقتصاد کشور مشاهده شده که ایشان از نرخ 15 تا 20 درصد کوتاه آمده و به پنج درصد رضایت داده است؟ به باور نگارنده، اولین قدم برای اصلاح امور کشور این است که همه سخنوران و سیاسیونی که آرزوی پیشرفت و اعتلای ایران را دارند، بدون تعارف از این جریان فکری پرسروصدا و البته کم طرفدار که باید آن را جریان منهای عقلانیت نام نهاد، برائت جسته و با خودداری از همراهی گاه وبیگاه، به تداوم حضور مقتدرانه آن در سپهر سیاسی کشور خاتمه بخشند.