فرارو- تیم لیستر خبرنگار بخش بین الملل شبکه سی.ان.ان

به نقل از شبکه سی.ان.ان، ایران در آستانه مواجهه با تحریم های موسوم به ماشه قرار گرفته است؛ اقدامی که درست در بحبوحه تنش های فزاینده خاورمیانه، بار دیگر نام این کشور را به صدر اخبار جهانی کشانده است. تحریم های ماشه در واقع به معنای بازگرداندن محدودیت هایی است که یک دهه پیش در چارچوب توافق تاریخی هسته ای به حالت تعلیق درآمده بود؛ توافقی که هدف آن مهار و نظارت بر برنامه اتمی ایران عنوان می شد.

اکنون شماری از قدرت های اروپایی، تهران را به نقض تعهداتش در قبال این توافق متهم می کنند و تلاش دارند با فعال سازی این مکانیسم، فشارها را دوباره بر جمهوری اسلامی افزایش دهند. با این حال، بسیاری از ناظران هشدار می دهند که چنین اقدامی می تواند به عقب نشینی بیشتر ایران از چارچوب های نظارتی بین المللی و گسترش شکاف در مناسبات تهران و غرب منجر شود.

طبق توافق اولیه، قرار بود تحریم های ایران در 18 اکتبر به طور دائمی لغو شوند. اما برجام، توافقی که در ازای اعمال محدودیت بر برنامه هسته ای ایران، زمینه رفع تحریم ها را فراهم کرد، بندی دارد که به هر یک از طرف های امضاکننده اجازه می دهد در صورت احراز نقض تعهدات از سوی تهران، پیش از موعد تعیین شده، تحریم ها را بازگردانند. در همین چارچوب، مذاکره کنندگان اروپایی مردادماه امسال در گزارشی به شورای امنیت سازمان ملل تأکید کردند که ایران تقریباً تمامی تعهدات برجامی خود را زیر پا گذاشته است. به دنبال این گزارش، اروپا روند آماده سازی برای فعال سازی سازوکار ماشه را آغاز کرد و در همان ماه به تهران یک اخطار یک ماهه داد تا پیش از آغاز ریاست روسیه بر شورای امنیت در اکتبر، روند اجرایی این فرایند کلید بخورد.

در طول این ماه، چندین نشست و تماس میان عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و سایر مقام های ارشد تهران با طرف های اروپایی برگزار شد؛ اما هیچ یک از این رایزنی ها به تحقق مطالبات کلیدی اروپا منجر نشد. قدرت های اروپایی خواستار آن بودند که ایران دست کم نشانه ای از تمایل به یافتن راه حل دیپلماتیک بروز دهد، به نظام نظارت و بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) پایبند بماند و سرنوشت بیش از 400 کیلوگرم اورانیوم غنی شده با درصد بالا را شفاف سازی کند. علاوه بر این، اروپا بار دیگر تأکید کرده است که تهران باید مذاکرات مستقیم با ایالات متحده را از سر بگیرد.

در همین ماه توافقی میان ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی برای ازسرگیری بازرسی ها حاصل شد، اما دیپلمات های اروپایی این توافق را مبهم و ناکافی توصیف کرده و گفته اند چنین سازوکاری نمی تواند تضمین کننده شفافیت باشد.

عباس عراقچی نیز در گفت وگو با رسانه های دولتی تأکید کرد که دسترسی بازرسان آژانس صرفاً محدود و مشروط به تصمیمات شورای عالی امنیت ملی خواهد بود. او همچنین تصریح کرد که بخشی از ذخایر اورانیوم غنی شده ممکن است دیگر در دسترس نباشد و حتی احتمال دارد زیر آوار تأسیسات هسته ای مدفون شده باشند.

مکانیزم ماشه به معنای بازگشت تحریم های سازمان ملل است که میان سال های 2006 تا 2010 علیه ایران اعمال می شد؛ از جمله تحریم های تسلیحاتی، ممنوعیت دسترسی به فناوری مرتبط با برنامه موشک های بالستیک و محدودیت های گسترده بر بخش های نفتی و خدمات مالی کشور. با این حال، تصمیم اروپا الزام آور برای دیگر طرف های برجام یعنی چین و روسیه نخواهد بود. ایالات متحده پیش تر و در دوره نخست ریاست جمهوری دونالد ترامپ از برجام خارج شد و با سیاست فشار حداکثری ، تحریم های سختگیرانه ای را علیه ایران بازگرداند. اکنون فعال سازی ماشه از سوی اروپا عملاً نشانه ای از نزدیک شدن این قاره به موضع واشنگتن و هم راستایی بیشتر با سیاست های ایالات متحده تلقی می شود.

ایران همچنان بر موضعی مقاوم پافشاری می کند. مسعود پزشکیان، رییس جمهور ایران، در واکنش به تحریم های ماشه گفته است: با ماشه راه را می بندند، اما این اندیشه ها و فکرها هستند که می توانند راه را باز یا ساخته کنند. او در جمعی از روزنامه نگاران و تحلیلگران همچنین تأکید کرد که جمهوری اسلامی قصدی برای خروج از معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT) ندارد.

با این حال، شورای روابط خارجی اروپا (ECFR) در ارزیابی خود خاطرنشان کرده است که تأثیر اقتصادی تحریم های سازمان ملل و اتحادیه اروپا بر ایران، در مقایسه با فشار سنگین محدودیت های آمریکا، چندان چشمگیر نخواهد بود. اما در عین حال هشدار داده است یکی از پیامدهای عملی فعال سازی ماشه برای تهران این است که در صورت دستیابی به توافق هسته ای جدیدی که لغو تحریم های سازمان ملل را به همراه داشته باشد، هیچ تضمینی وجود ندارد که اتحادیه اروپا نیز در همان مسیر گام بردارد. این شورا تاکید می کند: غیرقابل تصور است که پس از تجربهٔ درد حملات نظامی، ماشه بتواند ایران را وادار به پذیرش خواست آمریکا مبنی بر غنی سازی صفر اورانیوم کند.

مقام های ایرانی هشدار داده اند در صورت پیشبرد سازوکار ماشه، تهران همکاری خود با آژانس بین المللی انرژی اتمی را متوقف خواهد کرد. برخی دیگر از مسئولان حتی پا را فراتر گذاشته و گفته اند بازگشت تحریم های سازمان ملل می تواند ایران را به سمت خروج از معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT) سوق دهد؛ اقدامی که به معنای پایان کامل نظارت های بین المللی بر برنامه هسته ای کشور خواهد بود. با این حال، مسعود پزشکیان به نقل از خبرگزاری رویترز در جمعی از روزنامه نگاران و تحلیلگران تصریح کرده است که ایران قصد ندارد در واکنش به احیای تحریم های سازمان ملل از ان.پی.تی خارج شود.

پس از حمله 12روزه اسراییل به ایران در ماه ژوئن و حملات هوایی آمریکا به تأسیسات کلیدی فردو، سرنوشت برنامه هسته ای تهران در هاله ای از ابهام فرو رفته است. دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا، مدعی شد فردو به طور کامل نابود شده است؛ اما دیگر ارزیابی ها نشان می دهد هرچند این سایت به شدت آسیب دیده، برنامه هسته ای ایران احتمالاً تنها تا دو سال عقب افتاده باشد.

عباس عراقچی نیز تأکید کرده که بخش بزرگی از ذخایر اورانیوم غنی شده ایران زیر آوار مدفون شده است. در عین حال، وضعیت تجهیزات حیاتی در اصفهان همچنان نامشخص است. از زمان آغاز درگیری های ژوئن تاکنون، بازرسان بین المللی نتوانسته اند از این تأسیسات بازدید کنند.