دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی از تصویب مصوبه ای جدید برای حمایت از افزایش زاد و ولد خبر داد؛ مصوبه ای که بر اساس آن به مادران دارای فرزند متولد شده از ابتدای سال 1405 به مدت دو سال، ماهیانه دو میلیون تومان کمک هزینه پرداخت می شود؛ مبلغی که برای تأمین هزینه های خوراک، پوشاک و ملزومات کودک در نظر گرفته شده و بودجه آن در سازمان برنامه و بودجه نهایی شده است؛ حمایتی که بدون هیچ شرط دیگری، شامل همه مادران می شود.

به گزارش اطلاعات، اما فارغ از اثربخش بودن این شکل از حمایت، همین موضوع، بهانه ای است که چگونگی اجرایی شدن برخی وعده های حمایتی از تازه مادران در سال های گذشته را بررسی کنیم.

همه چیز به محتوای قانون جوانی جمعیت برمی گردد؛ قانونی که 73 ماده و 81 تبصره دارد و در مهرماه سال 1400، توسط کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس شورای اسلامی و طبق اصل 85 قانون اساسی تصویب شد.

قانونی که پس از سال ها بررسی و مطالبه گری نخبگان، صاحب نظران و خانواده ها، به عنوان یکی از جامع ترین قوانین اجتماعی کشور تصویب شد تا با حمایت های هدفمند اقتصادی، فرهنگی، آموزشی، رفاهی و پزشکی از خانواده ها، فرزندآوری را به یک انتخاب ممکن و مطلوب تبدیل کند؛ چنانچه هدف این قانون نه فقط افزایش جمعیت، بلکه ارتقای کیفیت زندگی خانواده ها و تقویت بنیان اجتماعی جامعه بود.

اما آنچه امروز و بعد از گذشت چهار سال از این قانون اهمیت دارد این است که چقدر از این حمایت ها و قوانین حمایتی، به مرحله اجرا رسیده است و چقدر در تحقق تشویق فرزندآوری در نسل جوان، موفق بود؟

طبیعتاً این حمایت ها فقط می تواند در میان طبقات پایین و اقشار فرودست جامعه مشوق ایجاد کند نه طبقه متوسط و بالا.

وام فرزندآوری و به طبع آن، افزایش مبلغ وام، یکی از شناخته شده ترین مشوق ها و حمایت ها برای فرزندآوری از خانواده های ایرانی است؛ وامی که مبلغ آن در طول زمان و بر اساس بخشنامه های جدید تغییر کرد و امروز به عدد 44 میلیون تومان برای فرزند اول، 88 میلیون تومان برای فرزند دوم و 132 میلیون تومان برای فرزند سوم رسیده است.

اما تجربه متقاضیان وام فرزندآوری، نشان می دهد که روند اعطای وام، بانک به بانک متفاوت و شاید سلیقه ای است. چنانکه برخی از افراد، از بانک های خصوصی به عنوان بانک های بهتری برای پرداخت سریعتر این وام ها یاد می کنند و برخی دیگر از انتظار یک سال و نیمه در برخی دیگر از بانک ها می گویند. این در حالی است که بخشنامه پرداخت وام فرزندآوری، یک روند کلی و یکسان دارد و نباید این حجم از تفاوت در اجرایی شدن این وعده حمایتی وجود داشته باشد.

اما یکی دیگر از حمایت های دولت در راستای فرزندآوری، حمایت از مادرانی است که فرزند دوم و بیشتر آن ها، از تاریخ 19 آبان 1400 به بعد متولد شده باشند. چنانکه به هر کد ملی فقط یک دستگاه خودرو از یکی از شرکت های خودروسازی داخلی، تعلق خواهد گرفت.

اتفاقی که به گفته متقاضیان این طرح، به روند نسبتا منظمی تعلق می گیرد و شاید از معدود طرح هایی است که به قوت خودش باقی است و اجرایی می شود. اما شاید در میان انواع حمایت ها از تازه مادران، حمایت از مادران شاغل هم نیازمند توجه ویژه تری باشد. مادرانی که با تولد فرزندشان، علاوه بر دغدغه های مادرانه، به فکر موقعیت شغلی شان که با ابهام روبرو شده است هم باشند. البته ارتقا مرخصی زایمان از شش ماه به نه ماه، یکی از حمایت های مهم بود.

درباره سیاست های تشویقی فرزندآوری و افزایش جمعیت دو دیدگاه وجود دارد. دیدگاه اول معتقد است با توجه به اینکه جمعیت کشور از سال 1425 به بعد به آرامی پیر می شود اینک باید هر چه می توانیم به زاد و ولد اضافه کنیم تا نسبت پیری در آن سال ها پایین بیاید ضمن اینکه ممکن است اگر اززاد و ولد کاسته شود در سال های حدود 1430 به بعد رشد جمعیت به صفر برسد و جمعیت کشور که در آن سال ها بیش از 100 میلیون نفر خواهد بود دیگر افزایش نیابد.

دیدگاه دیگر معتقد است اساساً زاد و ولد در ایران کم نیست. پارسال 980 هزار نوزاد در ایران متولد شدند و تنها 458 هزار نفر فوت کردند بنابراین شمار متولدان بیش از 1/2 برابر فوت شدگان است و سالانه بیش از نیم میلیون نفر به جمعیت کشور اضافه می شود در حالی که در کشوری مانند ژاپن شمار فوت شدگان دو برابر متولدان است (680 هزار تولد در برابر 000/380/1 فوت در سال گذشته) و سالانه بیش از نیم میلیون نفر از جمعیت ژاپن کم می شود اما دولت در آنجا هیچ یک از مشوق های افزایش زاد و ولد از قبیل وام و کمک ماهانه و مسکن و خودرو را ارائه نداده و تصمیم گیری را به شناخت و تصمیم خانواده ها واگذار کرده است. طرفداران هر یک از این دو دیدگاه استدلال های خود را دارند.