جهان به سمتی می رود که نسل زد باید سرنوشت آن را در دست بگیرد؛ افرادی که در کشورهای مختلف با ویژگی هایی شبیه به هم در ایجاد جریان هایی برای مطالبه گری نقش داشتند. با توجه به ویژگی های این گروه که به دور از فعالیت های نمادین، تنها برای خواست نیازهای واقعی خود تلاش می کنند، سؤال این است که نقش آن ها در مشارکت های مردم نهادی چگونه است؟

به گزارش شرق، طبق یافته های پژوهشی که اخیرا از سوی تعدادی از فعالان اجتماعی در ارتباط با این نسل منتشر شده است، 74 درصد نسل زد فعالیت داوطلبانه را برای رشد شخصیت مهم می دانند، اما تنها 61 درصد حاضرند در صورتی به NGOها بپیوندند که اثرگذاری واقعی احساس کنند. گزارش پیش رو نگاهی به این پژوهش دارد که بر روی 90 نفر از نسل زد انجام شده است.

نسل زد به نسلی مطالبه گر شهرت پیدا کرده اند؛ بااین حال یکی از ویژگی های مشترک آن ها در سراسر جهان، حضور پررنگ در بزنگاه های اجتماعی و سیاسی است. این نسل با اتکا بر شبکه های اجتماعی، سرعت بالای اطلاع رسانی و روحیه کنشگری، در بسیاری از تحولات اخیر اجتماعی از ایران تا نپال نقشی کلیدی ایفا کرده است.

در اعتراضات سال 1401 کشور بسیاری از کارشناسان و افراد صاحب فکر، باور داشتند نسل زد تأثیر مهمی در این جریان دارد. از طرفی در نپال هم جوانان نسل زد در اعتراضات دانشجویی و کارزارهای آنلاین علیه فساد و ناکارآمدی سیاسی، به ویژه پس از بحران کرونا، نقش مؤثری داشتند.

آن ها با استفاده از شبکه های اجتماعی توانستند موضوعاتی همچون بیکاری، مهاجرت و ضرورت اصلاحات ساختاری را به گفتمان عمومی بدل کنند. این موج فشار اجتماعی باعث شد برخی احزاب سنتی برای نخستین بار جوانان بیشتری را در فهرست های انتخاباتی خود جای دهند.

حتی در هند هم این نسل ویژگی های متفاوت خود را عیان کرد. آن ها به ویژه در اعتراضات محیط زیستی و عدالت اجتماعی پیشگام بودند؛ نمونه شاخص آن، حضور پررنگ دانشجویان و جوانان در اعتراضات علیه قانون شهروندی (CAA) و نیز کارزارهای گسترده برای نجات محیط زیست بود.

هشتگ ها و پویش های آنلاین در توییتر و اینستاگرام، ابزار اصلی این نسل برای بسیج افکار عمومی و فشار بر سیاست گذاران شد. بنابراین از نپال تا هند و ایران، نسل زد نشان داده است صرفا تماشاگر تحولات نیست، بلکه بازیگر اصلی آن است. آن ها معمولا به تغییر امید دارند؛ همچون نتیجه این پژوهش که نشان می دهد 48 درصد به تغییرات بهتر در جامعه امید دارند و تنها سه درصد نگاه منفی به این موضوع داشتند.

بااین حال، طبق نتایج این پژوهش، 42 درصد شغل، 27 درصد تحصیلات و تنها سه درصد تغییر سیاسی و اجتماعی اولویت آن ها در زندگی است که بخشی از آن به اهمیت نتیجه بخشی قطعی فعالیت هایشان مربوط است.

تجربه وقایع اخیر در کشورهای مختلف و حتی نوع عملکرد این نسل نشان می دهد که آن ها می خواهند خواسته هایشان دیده و شنیده شود؛ از مدرسه و خانواده تا نهاد بزرگ تر اجتماعی که این موضوع می تواند سرمایه اجتماعی به شمار رود؛ مسئله ای که موضوع پژوهش اخیر فعالان و مددکاران جمعیت دانشجویی امام علی بوده است.

این پژوهش که بر پایه پرسش نامه و تحلیل داده های آماری انجام شده، تصویری روشن از نسل زد در ایران ترسیم کرده است؛ نسلی که متولد نیمه دوم دهه 70 تا اوایل دهه 80 است و اکنون در کانون توجه جامعه شناسان، نهادهای مدنی و سیاست گذاران قرار دارد.

طبق پژوهش انجام شده، این نسل در بستر اینترنت، شبکه های اجتماعی، بحران های اقتصادی و تحولات سیاسی رشد کرده و به نوعی نسل تعلیق لقب گرفته است؛ نسلی که هم ظرفیت بالای کنشگری دارد و هم با بحران بی اعتمادی دست به گریبان است.

براساس داده های این پژوهش، بیش از 70 درصد پاسخ دهندگان به پرسش نامه ها، زن بودند که حکایت از حضور پررنگ دختران نسل زد در عرصه عمومی و فعالیت اجتماعی دارد. بیش از نیمی از شرکت کنندگان دانشجو یا محصل هستند و دغدغه اصلی آن ها ادامه تحصیل و یافتن شغل است. در همین حال، حدود یک چهارم این نسل، مهاجرت را به عنوان اولویت نخست خود عنوان کرده اند؛ تصمیمی که فشار اقتصادی و تردید نسبت به آینده را بازتاب می دهد.

طبق یافته های این تحقیق، 74 درصد نسل زد فعالیت داوطلبانه را برای رشد شخصیت مهم می دانند، اما تنها 61 درصد حاضر هستند در صورتی به NGOها بپیوندند که اثرگذاری واقعی احساس کنند. این نتیجه نشان می دهد نسل زد به دنبال تجربه ای معنادار است، نه مشارکت نمایشی یا صرفا خیریه ای.

این گرایش با مطالعات جهانی نیز همخوان است؛ جایی که نسل زد بیش از هر چیز جذب فعالیت هایی می شود که نتیجه ملموس دارند؛ از محیط زیست تا عدالت اجتماعی. گرانی و بحران اقتصادی بیشترین دغدغه نسل زد است که در این پژوهش 40 درصد جوانان، آن را مسئله ای در صدر دیگر مسائل بیان کردند.

پس از آن، آینده مبهم، فساد و فقر دغدغه جدی آن ها بوده است. نکته مهم تر، سلامت روان است؛ موضوعی که در پاسخ های کیفی بارها تکرار شده و نشان می دهد اضطراب و فشار روانی به تجربه مشترک این نسل تبدیل شده است. البته این داده ها تنها از طریق افرادی به دست آمده که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته اند.

بسیاری از آن ها به دلایلی همچون مشغله تحصیلی و شغلی و حتی بی اعتمادی به NGOها و ناآگاهی از مسیرهای مشارکت به پرسش نامه های این پژوهش پاسخ ندادند. بااین حال، در این پژوهش مشخص می شود که تفاوت اصلی میان جوانان کنشگر و غیرکنشگر در احساس اثربخشی است. کنشگران انگیزه بالاتری دارند و مشارکت اجتماعی را تجربه ای معنادار می دانند، در حالی که غیرکنشگران بیشتر درگیر دغدغه های فردی و فشارهای اقتصادی اند.

یافته های این پژوهش چند توصیه کلیدی برای سازمان های مردم نهاد و سیاست گذاران به همراه دارد. یکی از مهم ترین نتیجه های آن، اهمیت مشارکت معنادار، نه صرفا نمادین است؛ چون نسل زد نتیجه گراست و انتظار دارد ثمره فعالیتش را ببیند.

از طرفی برای حضور آن ها در جامعه باید از ساختارهای سلسله مراتبی فاصله گرفت و به جای آن فضایی گفت وگومحور ایجاد کرد. موضوع دیگر برای بهره گیری بهتر از این نسل، این است که آن ها بیشتر جذب پروژه های کوتاه مدت و مهارت افزا می شوند.

درواقع باید پروژه هایی طراحی شود که هم مهارت فردی و شغلی جوانان را ارتقا دهد و هم اثر اجتماعی داشته باشد. شفافیت های سازمانی و مالی هم از دیگر مواردی است که برای این گروه اهمیتی ویژه دارد. یکی از ویژگی های این نسل که در ابعاد مختلف مطالبه گری خود را نشان می دهد، اهمیت شرایط مناسب برای کار، تحصیل و فعالیت های دیگر است؛ به شکلی که مراقبت از سلامت روان برای آن ها به مراتب مهم تر از دیگر گروه های سنی است.

پس نهادهای مدنی و سازمان ها باید فضای امن و کم تنشی ایجاد کنند و به مداخلات روانی و اجتماعی توجه داشته باشند. بااین حال، بخش مهمی از جوانان به دلیل ناآگاهی از مسیرهای مشارکت، در حاشیه می مانند. استفاده فعال از شبکه های اجتماعی و آموزش های ساده و کاربردی می تواند این مانع را برطرف کند.

نهادهای مدنی اگر بتوانند میان دغدغه های فردی نسل زد مثل شغل، تحصیل، مهاجرت و نیازهای اجتماعی پیوند برقرار کنند، نه تنها این نسل را جذب خواهند کرد، بلکه موتور نوآوری و پایداری در جامعه مدنی ایران را به حرکت درمی آورند. بنابراین طبق داده های این گزارش، نسل زد در ایران هم زمان حامل دو چهره است؛ نسلی نگران و بی اعتماد و نسلی خلاق و تشنه معنا.

اگر ساختارهای اجتماعی و مدنی نتوانند فضایی امن، شفاف و افقی برای این نسل بسازند، خطر کناره گیری و بی تفاوتی وجود دارد؛ اما اگر تجربه واقعی تغییر و اثرگذاری به آنان داده شود، می توانند به موتور محرک نهادهای مدنی و اجتماعی بدل شوند.