مرکز پژوهش های مجلس با انتشار گزارشی به بررسی روند تحولات صنعت خودرو کشور در بازه سال های 1395 تا 1403 پرداخته و وضعیت این صنعت را از منظر شاخص های کمی و کیفی مورد تحلیل قرار داده است. نتایج این بررسی نشان می دهد که خودروسازی ایران طی سال های اخیر به شدت تحت تأثیر تحریم ها، نوسانات ارزی و سیاست های تجاری قرار گرفته و هرچند در برخی شاخص ها بهبود نسبی مشاهده می شود، اما چالش های ساختاری همچنان پابرجاست.

به گزارش دنیای اقتصاد، بر اساس این گزارش، از سال 1397 و همزمان با خروج آمریکا از برجام، صنعت خودرو با افت تولید، افزایش زیان و کاهش صادرات روبه رو شد؛ روندی که تا سال 1400 ادامه یافت. هرچند پس از آن شاخص های تولید بهبود یافت و حتی در سال 1403 رشد قابل ملاحظه ای ثبت شد، اما زیان دهی دو خودروساز اصلی کشور همچنان ادامه دارد.

در همین دوره تولیدکنندگان خصوصی سهم بازار خود را افزایش داده و در سال 1403 نسبت به سال 1396 حدود سه برابر رشد کرده اند. با این حال، افزایش تولید خودروهای مونتاژی و رشد تیراژ، به افزایش ارزبری صنعت منجر شده است.

گزارش مرکز پژوهش ها نشان می دهد حدود 90 درصد تولیدات کشور به خودروهای سواری اختصاص دارد و سهم خودروهای تجاری و مسافری کمتر از 10 درصد است. در حوزه تجارت خارجی، واردات خودروهای کامل از سال 1397 ممنوع شد اما این محدودیت در 1401 برداشته شد. در عین حال، واردات قطعات روندی افزایشی داشته و وابستگی صنعت به قطعات خارجی بیشتر شده است. در بخش صادرات نیز بیشترین اقلام مربوط به قطعات یدکی بوده و صادرات خودرو کامل و بدنه به دلیل تحریم ها کاهش چشمگیر داشته است.

عملکرد مالی دو خودروساز بزرگ طی هشت سال گذشته زیان ده بوده است. طبق گزارش، عواملی همچون تحریم های بین المللی، نوسانات ارزی، دشواری تأمین قطعات، افزایش هزینه نهاده های تولید و تداوم سیاست های قیمت گذاری از دلایل اصلی زیان انباشته به شمار می روند. در مقابل، شرکت های خصوصی در اغلب موارد سودآور بوده اند.

بررسی ساختار سهامداری نیز نشان می دهد که نفوذ دولت همچنان در دو خودروساز بزرگ بالاست. هرچند در سال های اخیر سهم بخش خصوصی در سهامداری افزایش یافته، اما مالکیت دولتی در سایپا حدود 70 درصد و در ایران خودرو بیش از 25 درصد باقی مانده است.

این گزارش همچنین به چالش های دیگری چون وجود بیش از 13 میلیون خودروی فرسوده، اسقاط کمتر از هدف تعیین شده در برنامه هفتم توسعه و رشد مصرف روزانه بنزین تا بیش از 120 میلیون لیتر اشاره دارد. در حوزه داخلی سازی نیز تفاوت میان خودروسازان مشهود است؛ به طوری که میانگین داخلی سازی در دو خودروساز بزرگ حدود 70 درصد اما در بخش خصوصی تنها 20 درصد است.

مرکز پژوهش های مجلس در جمع بندی خود تأکید کرده است که صنعت خودرو ایران طی سال های اخیر هرچند در بخش تولید نشانه هایی از بهبود نشان داده، اما همچنان با مشکلاتی نظیر وابستگی بالا به واردات قطعات، کسری نقدینگی و ساختار انحصاری مواجه است. این مرکز راهکار عبور از وضعیت کنونی را بازنگری جدی در سیاست های اقتصادی و صنعتی و اتخاذ راه حل های پایدار برای افزایش رقابت پذیری صنعت می داند.