فرارو- ایران به عنوان کشوری واقع شده در کمربند خشک جهان، همواره با محدودیت منابع آبی مواجه بوده است. با این حال، تغییرات اقلیمی، تمرکز جمعیت، توسعه های شهری و صنعتی ناهماهنگ و الگوهای مصرف نادرست، این محدودیت تاریخی را به بحرانی جدی تبدیل کرده است.

امیر شمشکی، مدیرکل دفتر زمین شناسی، مهندسی و زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، در گفت وگو با ایسنا تأکید کرده که امروز بخش بزرگی از منابع آب سطحی گذشته دیگر وجود ندارد و حجم چشمگیری از منابع زیرزمینی نیز از بین رفته است. به گفته او، حتی اگر بارش های خوب اتفاق بیفتد، تنها بخشی از کمبودها جبران می شود و بخش عمده ای از کسری آب غیرقابل بازگشت است.

او به دریاچه ارومیه اشاره کرده و خشکی آن را باورناپذیر توصیف کرده است. شمشکی معتقد است همان طور که تصور نبودن دریای خزر غیرقابل باور است، خشک شدن کامل ارومیه هم تا چند دهه پیش غیرممکن به نظر می رسید. این تغییرات نشان دهنده شدت بحران آب در ایران است.

به گفته این مقام مسؤول، کشور ما از گذشته تا امروز در موقعیتی کم آب قرار داشته اما در دهه های اخیر عوامل انسانی این بحران را تشدید کرده اند. افزایش جمعیت، توسعه های شتابزده شهری و صنعتی، گرمایش زمین و تغییر اقلیم همگی به کاهش منابع آبی منجر شده اند. او تصریح می کند که تمرکز شدید جمعیت و صنعت در پهنه تهران تا قزوین نمونه ای از سیاست گذاری های نادرست است که فشار سنگینی بر منابع آب منطقه وارد کرده است.

شمشکی می گوید حتی اگر ایران کشوری پرآب هم بود، چنین تمرکز جمعیتی می توانست مشکل ساز شود. در حال حاضر تأمین آب تهران نیازمند برداشت از چندین حوزه آبگیر است که همین موضوع منابع زیرزمینی پایین دست را تهدید می کند.

این کارشناس حوزه هیدرولوژی یادآور شد که بخش عمده تمدن ایران بر پایه قنات ها شکل گرفته است. قنات ها منابعی پایدار و سازگار با طبیعت بودند و برخلاف رودخانه ها یا بارش های فصلی، قابلیت تأمین آب در بلندمدت را داشتند. به گفته او، در گذشته مردم در سال های خشکسالی سیاست های انقباضی اتخاذ می کردند و با شرایط طبیعی سازگار می شدند، در حالی که امروز چنین تطبیقی کمتر دیده می شود.

شمشکی بخشی از مشکل را به تغییر سبک زندگی نسبت داد. به گفته او، در گذشته مردم با الگوهای مصرف ساده تر زندگی می کردند، اما اکنون رفاه زدگی و مصرف گرایی فشار مضاعفی بر منابع وارد کرده است. او البته تأکید می کند که نمی توان همه تقصیر را به گردن مردم انداخت و بخشی از مصرف بالای آب در ایران ناشی از عادات فرهنگی و فناوری های غیربهینه است.

به گفته مدیرکل دفتر زمین شناسی، برای گذر از بحران ابتدا باید به سراغ بخشی رفت که بیشترین برداشت را انجام می دهد: کشاورزی. حدود 80 درصد منابع آب زیرزمینی ایران در این بخش مصرف می شود. شمشکی بر ضرورت اصلاح الگوی کشت، توسعه آبیاری نوین و کاهش تلفات پس از تولید تأکید دارد. او می گوید در بسیاری از موارد محصول تولید می شود اما در نهایت بخش زیادی از آن به ضایعات تبدیل می شود؛ به این ترتیب، آب مصرف شده عملاً از دست می رود.

به اعتقاد این کارشناس، در بخش صنعت نیز اشتباهاتی رخ داده است. استقرار صنایع پرمصرف در استان هایی مانند اصفهان، بدون توجه به ظرفیت منابع آبی، فشار مضاعفی بر اکوسیستم وارد کرده است. شمشکی پیشنهاد می دهد صنایع متناسب با ظرفیت آبی هر منطقه جانمایی شوند تا بارگذاری غیرعلمی تکرار نشود.

او نخستین گام برای اصلاح وضعیت آب کشور را تعادل بخشی میان ورودی و خروجی منابع می داند. ورودی شامل بارش ها و جریان های سطحی است و خروجی شامل برداشت ها و تبخیر. زمانی که خروجی بیش از ورودی شود، منابع طبیعی تحلیل می روند. شمشکی هشدار می دهد که ایران در حال حاضر بیش از توان اکولوژیک خود آب مصرف می کند.

وی در پایان تأکید کرد که حل بحران آب نیازمند یک نگاه کلان، برنامه ریزی دقیق و هماهنگی میان بخش های مختلف است. اگر مصرف متناسب با ظرفیت واقعی منابع تنظیم نشود، بحران آب نه تنها زندگی روزمره مردم بلکه امنیت غذایی و توسعه پایدار کشور را تهدید خواهد کرد.