علی ربیعی در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: اول مهر، روز بازگشایی مدارس و دانشگاه ها، مسائل و موضوعات مختلفی را در پیش روی ما قرار می دهد:

1- امسال دانشگاه ها در شرایط سیاسی، اجتماعی و روانی خاصی بازگشایی می شود. عدم توجه به این شرایط روانی و اصرار بر روش های دانشگاه زدایی که در دولت سیزدهم با شدت زیادی دنبال می شد، نه تنها پاسخگو نبوده، بلکه مساله آفرین هم خواهد شد.

در واقع، مهم ترین چالش امروز جامعه دانشگاهی، ناآگاهی سیاستگذاران از آرزوها، انگیزه ها و سبک زندگی دانشجویان نسل جدید است. ارزش های این نسل - مانند ارزش های دو دهه اخیر - دگرگون شده، اما سیاست ها همچنان بر قالب ها و فرمول های دهه شصت اصرار می ورزند. نتیجه چنین رویکردی، تعمیق شکاف ها و افزایش تعارض هاست. پافشاری بر انتظارات ایدئولوژیک و فرهنگی، آن هم با بی توجهی به تحول ارزش های دانشجویان، موجب تضعیف کارکرد اصلی دانشگاه یعنی آماده سازی جوانان برای ورود به جامعه شده است.

حضور و کنش های اعتراضی دانشجویان در پاییز 1401 را نیز باید در همین چارچوب تحلیل کرد؛ جایی که نگاه های قدیمی توان درک رفتارهای پیش بینی ناپذیر نسل تازه را نداشتند. امروز، ارزش های دانشجویان آمیزه ای از دغدغه های بقا، روحیه ابراز وجود، شالوده شکنی، میل به رهایی و استقلال است. اما دانشگاه، همچنان فاقد ساختار، سیاست و مدیریتی هماهنگ با این واقعیت هاست؛ شکافی که به یکی از جدی ترین مسائل در رابطه میان دانشجو و دانشگاه بدل شده است.

2- یکی از مفاهیم قدرت در دهه های اخیر دانش انباشته و نیروهای انسانی با دانش هستند. میزان فارغ التحصیلان دختر و به خصوص دختران در حال تحصیل بیش از پسران بود و در کل نیز برابری می کند.

به رغم پایین بودن نرخ مشارکت زنان، در آینده، زنان موتور توسعه ایران خواهند بود و از سویی معتقدم تغییرات اجتماعی و فرهنگی ایران، هم اکنون زن پایه بوده و در آینده نیز در عرصه های اقتصادی و در افقی بلندمدت تر در عرصه سیاسی نیز چنین خواهد بود. این همان موضوعی است که سیاستگذاران به آن واقف نشده که در صورت عدم توجه به آن، زنان تحصیلکرده به شکل تعارض آمیزی زمینه های تغییر را دنبال خواهند کرد.

3- جمعیت بیش از 85 میلیون نفری ایران، قریب به 22 میلیون فارغ التحصیل دانشگاهی دارد. این در حقیقت، قدرت بی بدیل ایران در مقایسه با بسیاری از کشورهاست. این همان تفاوتی است که در صورت فراهم آمدن شرایط، زمینه های توسعه ایران را جهش وار همچون فنری رها شده ممکن می سازد.

4- یکی از مسائل مهم دانشگاه که ناشی از سیاست های گذشته بوده و ادامه یافته، بحث نابرابری و عدم توازن علمی در خروجی های دانشگاهی مختلف است. مطالعات نشان می دهد دانشجویان دانشگاه های تراز اول عمدتا از افراد نسبتا باهوش طبقه متوسط به بالا هستند در صورتی که در چند دهه گذشته حضور متوازنی از طبقات پایین اجتماعی و حتی روستاها در این دانشگاه ها به چشم می خورد. علت اصلی آن را می توان در بی عدالتی آموزشی نهادینه شده در مقاطع مدارس از دبستان تا دبیرستان جست وجو کرد.

ریشه نگاه اقتصادی به دانشگاه، به دولت نهم بازمی گردد؛ رویکردی که در نزاع سیاسی آن زمان، رقابت ناسالم میان برخی دانشگاه ها، به دانشگاه زدایی دامن زد. امروز نیز همین منطق تجاری، پذیرش در مقاطع ارشد و دکترا را از مسیر ارزیابی های علمی دقیق خارج کرده است. شواهد متعدد نشان می دهد که گاه ورود به این دوره ها، بیش از آنکه بر پایه نیاز علمی جامعه باشد، به سادگی یک ثبت نام تلقی می شود؛ ذهنیتی که اعتبار آموزش عالی را تهدید می کند.

5- حفظ استقلال دانشگاه؛ یکی از موضوعات مشترک مورد ابهام دانشجویان و اساتید به خصوص در رشته های علوم انسانی، عدم استقلال گروه های علمی، انجمن های علمی و عدم ایجاد فضایی برای کنش های انتقادی و فعالیت های اجتماعی است.

در گذشته ای نه چندان دور روند جذب استادان که همسو با ذائقه سیاسی دولت قبل و بدون طی مسیرهای متعارف گزینش دانشگاهی بود - همانند بورسیه های جنجالی دولت دهم - نشانه ای نگران کننده از بی اعتنایی به استقلال گروه های علمی در دانشگاه ها بود. وقتی آرای استادان در انتخاب مدیران گروه ها نادیده گرفته می شود، نتیجه در کوتاه مدت نومیدی نیروهای شایسته و در بلندمدت، چیزی فراتر از دانشگاه زدایی نخواهد بود؛ مسیری که اعتبار علمی را نه به آرامی، بلکه با شتاب از درون می فرساید.

تداوم این روند باعث شکست آموزش عالی خواهد شد. برخی سیاست های جذب و آزادی عمل دانشجویان، نحوه به کارگیری استادان و تعاملات داخلی دانشگاه ها، روندی را رقم زده که به تدریج کارکردهای بنیادین این نهاد را تهی می کند. دانشگاه که باید بر محور رابطه استاد و دانشجو، زیرساخت های علمی و قواعد پژوهشی شکل بگیرد از ماموریت اصلی خود یعنی پرورش نظریه پردازانی که با تکیه بر دانش نو، موتور محرک توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی باشند، فاصله می گیرد.