شمارش معکوس برای بازگشت تحریم های شورای امنیت سازمان ملل آغاز شده است؛ تحریم هایی که پس از ناکامی پیش نویس قطعنامه کره جنوبی برای تمدید لغو تحریم ها علیه تهران، ظرف کمتر از یک هفته اجرایی خواهند شد.

به گزارش اعتماد، در همین حال، شورای عالی امنیت ملی کشورمان با صدور اطلاعیه ای اعلام کرد که به رغم همکاری های وزارت امور خارجه با آژانس بین المللی انرژی اتمی و ارائه طرح هایی برای حل و فصل پرونده هسته ای، اقدامات برخی کشورهای اروپایی، از جمله فعال سازی مکانیسم ماشه، عملا مسیر همکاری با آژانس و توافق قاهره میان ایران و نهاد پادمانی را متوقف خواهد کرد.

فرآیند بازگشت تحریم ها در شرایطی آغاز شده که هیات ایرانی به ریاست مسعود پزشکیان، رییس جمهور کشورمان، و با همراهی عباس عراقچی، وزیر امور خارجه طی هفته جاری عازم نیویورک خواهند شد. سفری که به باور ناظران می تواند آخرین فرصت تهران برای حل و فصل اختلافات با دول غربی باشد.

این سفر همچنین در حالی انجام می شود که تحرکات دیپلماتیک ایران برای ممانعت از بازگشت قطعنامه های شش گانه شورای امنیت شدت گرفته و تلاش ها بر حفظ مسیر باقی مانده و ارائه چارچوب های منطقی برای کاهش تنش ها میان ایران و تروییکای اروپایی متمرکز است.

در همین حال، به نظر می رسد سه کشور اروپایی حاضر در برجام در واپسین روزهای منتهی به پایان این توافق 10ساله، تحت فشارهای سیاسی امریکا و اسراییل، مسیر مصالحه را دشوار کرده اند. با این وجود، گروهی از تحلیلگران بر این باورند که فرصت پیش رو در نیویورک می تواند نقطه عطفی برای شکستن بن بست کنونی حاکم بر فضای دیپلماتیک باشد.

با این حال، برخی دیگر اما معتقدند حتی در صورت توافق نیم بند میان تهران و غرب، ایران ناگزیر است سیاست خارجی و امنیتی خود را با رویکردی واقع بینانه و متوازن همزمان با قدرت های جهانی از جمله چین، روسیه و کشورهای غربی تنظیم کند.

در همین راستا، به منظور ارزیابی سناریوهای محتمل در نتیجه تحرکات دیپلماتیک اخیر ایران، با امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل امریکا و مرتضی مکی، کارشناس مسائل اروپا، گفت وگو کرده است. ابوالفتح در این گفت وگو ضمن تأکید بر اینکه بازگشت تحریم های سازمان ملل علیه ایران بدون اجرای کامل خواسته های واشنگتن از سوی تهران غیرقابل توقف است، همزمان معتقد است خواسته های حداکثری امریکا محدود به پرونده هسته ای نبوده و مسائل موشکی و منطقه ای نیز جزو مطالبات این بازیگر است.

مکی اما گفت حتی توافق موقت میان تهران و تروییکای اروپایی می تواند به شکلی محدود فشارها علیه ایران را کاهش بدهد و ایران باید با ایجاد تحولاتی در سیاست خارجی و داخلی خود، اختلافاتش با جهان را مدیریت کند.

مشروح این گفت وگو را در ادامه می خوانید.

امیرعلی ابوالفتح: ممکن است چین به ظاهر اعلام کند که مقررات شورای امنیت را رعایت می کند و از تحریم ها تمکین می کند، اما در عمل نه چین، نه روسیه و حتی سایر کشورها به تحریم ها پایبند نخواهند بود

امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل امریکا، در پاسخ به پرسش درباره امکان احتمال توقف ماشه در کمتر از یک هفته باقی مانده تا بازگشت قطعی تحریم های سازمان ملل، توضیح داد: واقعیت این است که اگر قرار باشد تحریم ها لغو شوند، ایران باید صریحا اعلام کند که آماده است هر آنچه ایالات متحده مطالبه می کند را انجام بدهد و فورا امکان راستی آزمایی را، نهایتا ظرف یک هفته، فراهم کند. بدان معنا که تهران باید لیستی از خواسته های حداکثری واشنگتن را اجرا کند و در قدم اول، توقف غنی سازی را اعلام کند تا بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی بتوانند این وضعیت را بررسی کنند.

به باور ابوالفتح پس از اعلام توقف غنی سازی، تهران باید برنامه های موشکی خود را متوقف کرده و آماده راستی آزمایی در این زمینه نیز باشد. همزمان تمامی فعالیت هایی که به ادعای امریکا اقدامات بدخواهانه و توسط سپاه انجام می شوند، باید پایان یابند و این موضوع نیز در دسترس بررسی قرار خواهدگرفت. همکاری با گروه هایی که در فهرست واشنگتن تروریستی قلمداد می شوند، باید خاتمه یابد و قابل نظارت باشد.

حتی توان دفاعی ایران نیز باید محدود شود و این محدودیت نیز باید قابلیت راستی آزمایی داشته باشد. تنها در چنین شرایطی احتمال بازگشت تحریم ها کاهش خواهد یافت و در غیر این صورت، هیچ اتفاق ویژه ای رخ نخواهد داد. در همین چارچوب، سخنان اخیر آقای پزشکیان که اعلام کرده اند ایران زیر بار زور نمی رود، نشان می دهد که تهران حاضر به کوتاه آمدن در برابر فشارها نیست و در مقابل، امریکایی ها نیز سیاست های گذشته خود را دنبال می کنند. بنابراین چرخه فشار و مقابله همچنان ادامه خواهد یافت.

ابوالفتح همچنین درباره ادعای اخیر رسانه های غربی مبنی بر ارائه پیشنهادهایی از سوی ایران به امریکا نیز خاطرنشان کرد: واقعیت این است که این اقدامات باید در چارچوب دیپلماسی و توسط دیپلمات ها انجام شود و طبیعی است که این تلاش ها باید در بالاترین سطح پیگیری شود، اما طرف مقابل ایران یعنی ایالات متحده حاضر به پذیرش هیچ پیشنهادی نیست.

این کارشناس مسائل امریکا در ادامه گفت: نکته دوم این است که مساله صرفا به اورانیوم 60 درصدی ایران محدود نمی شود. دونالد ترامپ که خود مدعی است این اورانیوم ها زیر کوه دفن شده اند، اما از نگاه واشنگتن، همزمان مسائل دیگری نیز در میدان وجود دارد که به عنوان مولفه های مهم و غیرقابل تفکیک از پرونده کلان تلقی می شوند؛ از جمله برنامه های موشکی، به ویژه موشک های بالستیک. اخیرا نیز مارکو روبیو، وزیر امور خارجه امریکا، ایران را تهدید موشکی معرفی کرده است، در حالی که ایران از موشک های قاره پیمای خود رونمایی می کند و این موضوع پرونده اختلافات را پیچیده تر می سازد.

به گفته ابوالفتح واقعیت این است که پیشنهادهایی که اخیرا در رسانه های غربی به ایران نسبت داده شده، صرفا می تواند بخشی از مشکلات کلان تهران و واشنگتن را آن هم موقتا حل کند. پس از حل این موضوع، ایالات متحده بلافاصله به سراغ مسائل منطقه ای بالاخص موضوع فلسطین خواهد رفت.

این کارشناس مسائل بین الملل همچنین تصریح کرد: در نتیجه، در هفت روز باقی مانده، رخداد خارق العاده ای قابل انتظار نیست، چرا که اگر قرار بر وقوع تحول تازه ای بود، تاکنون رقم می خورد. پیشنهادهای ایران ذره ای از انتظارات و خواسته های طرف مقابل را برطرف نمی کند، زیرا مشکل صرفا هسته ای نیست و تمامی مسائل باید مورد مذاکره قرار بگیرد؛ به گونه ای که واشنگتن دیکته کند و تهران پاسخ بدهد. نگاه ترامپ اساسا این است که ایران باید بی قید و شرط تسلیم شود.

ابوالفتح در پاسخ به پرسش دیگر درباره رویکرد احتمالی چین و روسیه در صورت بازگشت تحریم های سازمان ملل علیه ایران خاطرنشان کرد: تصور من این است که چین از استراتژی کنونی اش پیروی می کند، زیرا پکن از واشنگتن بیش از سازمان ملل واهمه دارد. در چارچوب سازمان ملل، نهایتا یک کمیته با عنوان نظارت بر رعایت قطعنامه ها تشکیل می شود که گزارش هایی درباره تخلفات کشورها منتشر می کند، اما هیچ مجازات یا جریمه ای برای نقض کنندگان قطعنامه ها تعیین نمی شود.

به باور ابوالفتح مشکل اصلی چین با امریکا است و در حال حاضر نیز پکن مراودات تجاری عادی با ایران ندارد. بدان معنا که همانطور که چین نفت عربستان را خریداری می کند، به همان شکل و با همان تسهیلات نفت ایران را خریداری نمی کند و پول آن را مانند عربستان به ایران نمی پردازد، زیرا اساسا سیستم مالی سوییفت برای این معاملات برای ایران قابل دسترسی نیست.

وضعیت فعلی تجارت با ایران مشابه تجارت سیاه، انتقال زیرزمینی پول و معاملات کشتی به کشتی است که تحت عنوان دور زدن تحریم ها انجام می شود. هنگامی که چین تصمیم گرفت تحریم های امریکا علیه ایران را دور بزند، طبیعی است که در برابر سازمان ملل نیز رویکرد مشابهی را دنبال خواهد کرد. ممکن است به ظاهر اعلام کند که مقررات شورای امنیت را رعایت می کند و از تحریم ها تمکین می کند، اما در عمل نه چین، نه روسیه و حتی سایر کشورها به تحریم ها پایبند نخواهند بود.

این کارشناس مسائل امریکا در ادامه خاطرنشان کرد: تجارت حتی در شرایط تحریمی برقرار است. کمااینکه در زمان صدام نیز همین وضعیت وجود داشت؛ پسر دبیرکل سازمان ملل با عراقی ها تجارت می کرد. لذا تجارت، ماهیت خود را دارد و کشورها برای کسب منافع اقتصادی همواره روش هایی برای ادامه فعالیت پیدا می کنند. در امریکا نیز شهروندان و شرکت ها تحریم ها را دور می زنند و فعالیت اقتصادی خود را ادامه می دهند. پس از فعال شدن مکانیسم ماشه نیز وضعیت ایران مشابه خواهد بود.

ابوالفتح همچنین تأکید کرد: تحریم های سازمان ملل، به خودی خود، اتفاق خارق العاده ای نیست که بتوان گفت دنیا به دو دوره پیش از تحریم و پس از تحریم ایران تقسیم شده است. پس از مدتی، کشورها و بازیگران اقتصادی خود را با وضعیت جدید تطبیق داده و به ساز وکارهای نوین عادت می کنند.

ابوالفتح در پاسخ به پرسش دیگری درباره احتمال تقویت گزینه نظامی با بازگشت مکانیسم ماشه علیه ایران تصریح کرد: واقعیت این است که اگر از منظر حقوق بین الملل نگاه کنیم، خطری متوجه ایران نیست، زیرا بازگشت تحریم های سازمان ملل کشورمان را دوباره ذیل فصل هفتم و ماده 41 قرار می دهد. ماده 41 اجازه می دهد کشورهای دیگر علیه بازیگران تهدیدکننده صلح و امنیت جهانی تحریم اعمال کنند و این ماده 42 است که مجوز استفاده از زور و جنگ را تعیین می کند. که البته هیچ یک از قطعنامه های پیشین علیه ایران، اشاره ای به ماده 42 ندارند.

با این حال نکته مهم این است که ایالات متحده و نه حتی اسراییل الزام عملی به رعایت حقوق بین الملل ندارد. اگر بخواهد به جایی حمله کند، می تواند این کار را انجام بدهد، همان طور که تل آویو بارها بدون توجیه صریح قطعنامه ای به کشورهای مختلف حمله کرده است. حتی حمله مشترک امریکا و اسراییل به ایران در خردادماه نیز نیز بدون وجود قطعنامه ای صورت گرفت.

به گفته ابوالفتح بنابراین از نظر تئوری حقوقی، ایران تهدید مستقیمی ایجاد نمی کند و خطری متوجه کشور نیست، اما در عمل احتمال بروز جنگ همواره وجود دارد؛ چه با قطعنامه، چه بدون آن، چه با بازگشت تحریم ها و چه بدون آن. این احتمال و خطر همواره به عنوان یک واقعیت در معادلات امنیتی باقی می ماند.

مرتضی مکی: ایران در شرایط کنونی با دو گزینه دیپلماسی و فشار روبه رو است و به همین دلیل باید سیاست خارجی خود را بازتعریف کرده و از توسل به تصمیم هیجانی دوری کند

مرتضی مکی، کارشناس مسائل اروپادر پاسخ به سوال درباره سناریوهای احتمالی پس از رد قطعنامه تمدید لغو تحریم های سازمان ملل گفت: در نشست روز جمعه مجمع شورای امنیت، شمارش معکوس برای بازگشت تحریم ها علیه ایران آغاز شد. پیش نویس قطعنامه ای که کره جنوبی برای لغو دائمی تحریم ها ارائه کرده بود، تصویب نشد و در نتیجه شش قطعنامه تحریمی سازمان ملل که به دهه 80 شمسی برمی گردند، ظرف چند روز آینده به صورت خودکار اجرایی خواهند شد.

با این حال، در فاصله زمانی پیش رو و با توجه به سفر احتمالی آقای پزشکیان به نیویورک و دیدارهایی که با مقامات اروپایی و احتمالا امریکایی خواهد داشت، ممکن است اتفاقی بیفتد و طرفین به توافق موقت دست یابند که اجرای تحریم ها را برای شش ماه یا یک سال تمدید کنند.

به باور مکی اگرچه چنین رخدادی یعنی تمدید چندماه مکانیسم ماشه می تواند به صورت موقت به نفع ایران باشد و احتمال دارد طرفین در خصوص برنامه های هسته ای به توافقی دست یابند، اما با توجه به خواسته ها و مطالبات حداکثری اروپایی ها و امریکایی ها، حتی در صورت دستیابی به توافق موقت، کماکان انتظارات غرب از ایران حداکثری است چرا که طرف های غربی مدعی اند ایران در طول یک سال گذشته به دلیل تحولات امنیتی و منطقه ای، بخش مهمی از ابزارهای نفوذ خود در منطقه را از دست داده و با توجه به قدرت طرف مقابل، امکان کسب امتیازات قابل توجه محدود شده است.

مکی همچنین یادآور شد که اروپایی ها خواسته ها و مطالباتی مشابه با امریکا و اسراییل دارند و تلاش می کنند از طریق دیپلماسی، این مطالبات حداکثری را محقق کنند. لذا حتی اگر توافقی حاصل شود، ایران نیازمند بازنگری و تغییرات بنیادین در سیاست خارجی، سیاست امنیتی و حتی سیاست داخلی است. پس از جنگ 12 روزه و تحولاتی که طی یک سال گذشته در منطقه رخ داده، معادلات سیاسی و امنیتی برای ایران چه در داخل کشور و چه در سطح منطقه به طور قابل توجهی تغییر کرده و در چنین شرایطی، سیاست خارجی ایران باید بازنگری شود تا هم مسیر رشد و توسعه و رفع تحریم ها هموار گردد و هم شرایط لازم برای مدیریت بحران های اقتصادی و امنیتی فراهم شود.

مکی در پاسخ به دیگر پرسش درباره رویکرد احتمالی تهران نسبت به بازگشت قطعی قطعنامه های شورای امنیت ذیل بیانیه اخیر شورای عالی امنیت ملی درباره تعلیق همکاری ایران و نهاد پادمانی تشریح کرد: در هفته های اخیر، تهران گام های مشخصی در زمینه همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی برداشته است. از جمله دیداری با میانجیگری وزیر خارجه مصر در قاهره برگزار شد که به توافق نامه ای جدید میان ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی منجر گشت. این توافق نشان می دهد ایران به خوبی آگاه است که تنها راه خروج از وضعیت سخت کنونی، تنظیم روابط و کاهش تنش از طریق سازوکارهای بین المللی است.

در این توافقنامه، دو خواسته اصلی دولت های اروپایی مطرح شد: بازگشت به همکاری ها و تعیین سرنوشت بیش از 400 کیلوگرم اورانیوم غنی شده 60 درصدی ایران. به گفته مکی، مقامات ایرانی نیز از جمله رییس دستگاه دیپلماسی کشور اعلام کرده اند که این توافق تا زمانی اعتبار دارد که مکانیزم ماشه فعال نشود. نکته اینجاست که در مقطع کنونی سیاست خارجی کلان ایران نیازمند تغییر است.

ایران که به دنبال ساخت سلاح هسته ای نیست و از طرفی در بیانیه رسمی وزارت خارجه آمده که فعال شدن ماشه تأثیری بر برنامه های صلح آمیز هسته ای ندارد. از این رو ضرورتی ندارد که این موضوع بهانه ای در دست امریکا و اسراییل قرار گیرد و برنامه های هسته ای ایران یا امنیت کشور در معرض تهدید جدی تر قرار بگیرد.

این کارشناس مسائل سیاست خارجی در ادامه گفت: بیانیه اخیر شورای عالی امنیت ملی درباره تعویق همکاری ها با نهاد پادمانی نشان می دهد ایران به دنبال واکنش هیجانی نسبت به اقدام اروپا نیست. بنابراین هر واکنشی از سوی تهران باید با تحلیل دقیق هزینه و فایده همراه باشد و حداکثر واکنش قابل تصور، خروج از معاهده ان پی تی است که در شرایط فعلی به نفع کشور نیست و مسیر سیاست خارجی و امنیت ملی را مختل نمی کند. حتی در صورت بازگشت تحریم ها، مسیر دیپلماسی مسدود نمی شود.

اجرای چنین سیاستی نیازمند تداوم گفت وگو و دیپلماسی، ایجاد روابط متوازن با چین، روسیه و کشورهای غربی و استفاده از ابزار مذاکره و سازوکارهای بین المللی است. تصمیم گیری بر اساس هیجانات یا برداشت های نادرست از وزن سیاسی، اقتصادی و نظامی کشور می تواند فرصت های پیش رو را محدود کند و جمهوری اسلامی ایران باید با درک شرایط داخلی، منطقه ای و جهانی، تصمیمات خود را اتخاذ و روابط خارجی خود را بر اساس واقعیت ها تنظیم کند.