براساس آمار گمرک ایران، ارزش کل صادرات کشور در 5 ماهه نخست سال جاری 6 درصد افت کرده است . افتی که بخشی از آن ناشی از کاهش صادرات تهران به بغداد است.

به گزارش اعتماد، واکاوی داده های رسمی نشان می دهد که ارزش کل صادرات ایران به همسایه غربی در 5 ماهه ابتدای سال 1404 نسبت به مدت مشابه سال قبل 18 درصد کاهش داشته. حتی صادرات ایران به لحاظ وزنی نیز در این مقطع کاهشی بوده؛ این رقم 16 درصد گزارش شده است.

کالاهایی که صادرات آنها به عراق کاهش یافته؛ گازطبیعی و فلزات از جمله میلگرد است. افت صادرات ایران در زمینه فلزات طبق اظهارات فعالان تجاری 66 درصد است. البته در این مقطع صادرات برخی دیگر از کالاها به عراق افزایشی بوده است. اما با این حال فعالان اقتصادی نگران محدود شدن تجارت خارجی ایران به عراق بودند.

یحیی آل اسحاق، رییس اتاق بازرگانی ایران و عراق درباره بازار عراق می گوید: بازار عراق برای ایران بازاری مستمر و پایدار است و معاملات تجاری طبق روند مشخص و ثابتی پیش می رود. کاهش یا افزایش واردات از طرف عراق معمولا ناشی از تولید داخلی این کشور است و اتفاقات غیرمترقبه کمتر رخ می دهد. برای نمونه برخی کالاهای کشاورزی به دلیل تولید داخلی عراق موقتا واردات آنها محدود می شود و فولاد و میلگرد نیز به همین دلیل کاهش واردات را تجربه می کنند.

او اعلام می کند: حجم کل معاملات رسمی ایران و عراق در سال گذشته حدود 12 میلیارد دلار بوده و با در نظر گرفتن معاملات غیررسمی، این حجم بین 13 تا 15 میلیارد دلار برآورد می شود. آل اسحاق تأکید می کند: فعالیت اقتصادی در عراق همانند گذشته ادامه دارد و تحول ویژه ای رخ نداده است.

اگرچه شرایط کلی پایدار است، اما ورود رقبای جدید و تغییرات احتمالی بازار نیازمند به روزرسانی مداوم اطلاعات و آمادگی فعالان اقتصادی است. آل اسحاق توضیح می دهد: فعالان اقتصادی باید با اقتضائات روز عراق حرکت کنند و همواره اطلاعات خود را به روز نگه دارند. بخشی از این به روزرسانی به دولت و نهادهای حاکمیتی مربوط است و بخشی دیگر به خود فعالان اقتصادی که در عراق فعالیت می کنند.

او تأکید می کند: تعادل در تراز تجاری ایران و عراق اهمیت ویژه ای دارد. در حال حاضر صادرات ایران به عراق میلیاردی است، اما واردات تنها چند میلیون دلار است و این عدم توازن قابل ادامه نیست.

آل اسحاق می گوید: باید تلاش شود صادرات و واردات متعادل شوند تا شرایط تجاری پایدار باقی بماند، هر چند بازار عراق هنوز ظرفیت بالایی برای توسعه همکاری های اقتصادی دارد و بیشترین فرصت در حوزه خدمات فنی و مهندسی، مصالح ساختمانی و پروژه های عمرانی شکل می گیرد.

او ادامه می دهد: محصولات کشاورزی و غذایی ایران هنوز زمینه ورود به بازار عراق را دارند و بخش گردشگری، به ویژه گردشگری سلامت و زیارتی، فرصت مناسبی برای سرمایه گذاری است. همکاری مشترک در حوزه انرژی و برق نیز می تواند درآمدزا باشد و فرصت های جدیدی برای فعالان اقتصادی فراهم کند. آل اسحاق تأکید می کند: رقبای جدیدی وارد بازار عراق می شوند و فعالان اقتصادی ایرانی هم باید ریسک پذیر باشند و با هماهنگی دولت و نهادهای اقتصادی، از فرصت ها بهره مند شوند.

او می گوید: تنها با آمادگی، اطلاع از تحولات بازار و همکاری فعالان اقتصادی با دولت، می توان از ظرفیت های موجود بهره برداری کرد و رشد پایدار در این بازار را تضمین کرد.

آل اسحاق معتقد است؛ بازار عراق یک فرصت مستمر و پایدار برای ایران است و با وجود برخی محدودیت ها و تغییرات جزیی در سیاست های وارداتی این کشور، فعالیت اقتصادی ایران در عراق بدون مشکل ادامه دارد. وی می گوید: با به روزرسانی اطلاعات، هماهنگی فعالان اقتصادی با دولت و تلاش برای تعادل صادرات و واردات، می توان آینده روشنی برای تجارت ایران با عراق رقم زد.

سرمایه گذاری مشترک و توجه ویژه به بخش های خدمات فنی، مهندسی، مصالح ساختمانی و گردشگری، فرصت های جدید و درآمدهای بلندمدت برای ایران فراهم می کند و بازار عراق می تواند در 10 تا 15 سال آینده به یکی از اصلی ترین شرکای تجاری ایران تبدیل شود.

درباره چالش های تجارت با عراق و افت صادرات ایران به این کشور، با سیدحمید حسینی، عضو اتاق بازرگانی ایران گفت وگو کرد . او درباره این موضوع می گوید: بازار عراق در سال های اخیر با تغییرات گسترده ای همراه شده است و صادرکنندگان ایرانی نیز با چالش های تازه ای روبه رو هستند که بخشی از مشکلات به ساختار داخلی ایران برمی گردد و بخشی دیگر به شرایط رقابتی و سیاست های اقتصادی عراق مربوط می شود.

او می افزاید: سال گذشته صادرات ایران به عراق به بالاترین رقم خود یعنی حدود 11 میلیارد دلار رسید. اما در پنج ماه نخست امسال، آمارها نشان می دهد میانگین صادرات ماهانه ایران به حدود یک میلیارد دلار کاهش یافته و در مجموع با افت محسوسی روبه رو هستیم.

بخشی از این کاهش ناشی از شرایط خاص سال گذشته است، چرا که حجم سفرها و مبادلات بالاتر بود و به رشد صادرات کمک کرد. در حالی که امسال در پنج ماه نخست، این شرایط تکرار نشده است. با این حال این افت به معنای توقف صادرات نیست و همچنان امید وجود دارد که روند صادرات ایران به عراق در ادامه سال حفظ شود.

به گفته حسینی، یکی از مسائل جدی در تجارت با عراق، موضوع دریافت و پرداخت وجه و امکان حضور در مناقصات و پروژه های دولتی است، که این مشکل بیش از آنکه به سیاست های دولت عراق مربوط باشد، به ساختارهای ناکارآمد در ایران برمی گردد و صادرکنندگان ایرانی نیز به دلیل محدودیت های بانکی و ضعف در سیستم مالی، نمی توانند به راحتی در مناقصات حضور یابند یا قراردادهای بزرگ را اجرایی کنند.

همین امر فرصت های اقتصادی قابل توجهی را از ایران سلب می کند. از نگاه عضو اتاق بازگانی ایران، متاسفانه فضای رسانه ای عراق در بسیاری مواقع علیه کالای ایرانی جهت گیری دارد و این تبلیغات منفی باعث می شود افکار عمومی و حتی تصمیم گیری مقامات استانی عراق نسبت به محصولات ایرانی موضعی محتاطانه یا منفی داشته باشند. نتیجه چنین فضایی، افزایش هزینه های ورود کالا به عراق و دشواری بیشتر رقابت برای صادرکنندگان ایرانی است.

این تحلیلگر بازار عراق می گوید: یکی از مشکلات جدی دیگر، نبود ارتباط مستمر میان مسوولان دو کشور است. عراقی ها اهل جلسات، دیدوبازدید و رفت وآمدهای دیپلماتیک هستند و چنین رفتاری را نشانه جدیت و احترام در روابط می دانند. اما مسوولان ایرانی در این زمینه کوتاهی می کنند و روابط را در حد سفرهای پراکنده رییس جمهور یا وزیر محدود ساخته اند.

برای تقویت جایگاه اقتصادی ایران در عراق باید ارتباط چهره به چهره و مستمر با مقامات این کشور برقرار شود، چرا که این تماس ها در تصمیم گیری های اقتصادی عراق تأثیر زیادی دارد. حسینی می افزاید: عراق تا چندی پیش واردکننده تخم مرغ و مرغ از ایران بود، اما امروز بخشی از نیاز خود را در داخل تولید می کند.

در حوزه فولاد نیز همین روند اتفاق افتاده است. عراق تا پیش از این ماهانه حدود 750 میلیون دلار میلگرد از ایران وارد می کرد، اما اکنون با راه اندازی چندین واحد تولیدی در کردستان، کربلا و نجف، بخش بزرگی از نیاز خود را در داخل تأمین می کند. در حوزه پتروشیمی نیز عراق در گذشته به شدت به واردات از ایران وابسته بود، اما با راه اندازی و تعمیر واحدهای داخلی توانسته بخشی از نیازش را پاسخ بدهد و همین موضوع میزان واردات از ایران را کاهش داده است.

به گفته او، در کنار کاهش برخی بازارها، همچنان فرصت هایی برای حضور ایران وجود دارد. بازار طلا یکی از ظرفیت های مهم است. اختلاف عیار طلا میان ایران و عراق، یعنی عیار 17 در ایران و 21 در عراق، زمینه ای فراهم کرده که ایران بتواند در بازار طلا حضور داشته باشد.

همچنین برخی محصولات پتروشیمی ایران همچنان در بازار عراق جایگاه خود را حفظ کرده اند و امکان تداوم صادرات در این بخش وجود دارد. بازار عراق پویاست و دائما در حال تغییر و تحول است. بنابراین صادرکنندگان باید استراتژی های خود را به روز کنند و به جای اتکاء به یک فهرست ثابت از کالاها، به دنبال بازارهای جدید و محصولات متنوع باشند.

از نگاه حسینی، یکی از سیاست های مهم عراق در سال های اخیر، حمایت از تولید داخل بوده است. دولت عراق مرتب تعرفه های وارداتی را افزایش می دهد و گاه این تعرفه ها به 36 درصد هم می رسد. همچنین در برخی مرزها مانند شلمچه، خرمشهر، مهران و زرباطیه هزینه های اضافی برای ورود کالاها وضع می شود، به ویژه در مناطقی که عراق تولید مشابه داخلی دارد. این سیاست ها هزینه رقابتی صادرکنندگان ایرانی را افزایش می دهد و در نهایت قدرت رقابت آنها را کاهش می دهد.

تحلیلگر بازار عراق بر این باور است که این کشور با شعار صنعت هویت ماست به سمت صنعتی شدن حرکت می کند. این کشور در بخش هایی مانند فولاد، پتروشیمی، صنایع نفتی، مواد غذایی و ساختمانی سرمایه گذاری های گسترده ای انجام می دهد. همین روند، یک چالش اساسی برای صادرکنندگان ایرانی است، زیرا عراق به تدریج نیاز خود به واردات کالا از ایران را کاهش می دهد. بنابراین ایران نمی تواند صرفا با کالاهای سنتی و مصرفی در بازار عراق باقی بماند و لازم است به سمت صادرات کالاهای نیمه ساخته و مواد اولیه حرکت کند.

او معتقد است، با وجود همه مشکلات، بازار عراق همچنان برای ایران اهمیت راهبردی دارد. این کشور هنوز به مرحله ای نرسیده که بتواند همه نیازهای خود را از تولید داخلی تأمین کند و به همین دلیل فرصت برای صادرکنندگان ایرانی باقی است. با این حال اگر سیاست های صادراتی ایران اصلاح نشود و روابط دیپلماتیک و اقتصادی با عراق تقویت نشود، بخش مهمی از این بازار به رقبا واگذار خواهد شد.