حمید روشنایی در اعتماد نوشت: وقتی در بیست و سوم تیرماه 1394 (14 جولای 2015) نمایندگان 6 قدرت جهانی (امریکا، روسیه، فرانسه، انگلیس، چین و آلمان به همراه رییس سیاست خارجی اروپا) و ایران توافق برجام را امضا نمودند، هرگز تصور نمی کردند که پس از 10 سال فقط یک بند ضمیمه آن را اجرا کنند و آن اسنپ بک باشد.

در آن زمان، توقع بسیاری از آن توافق می رفت. در ایران همه منتظر بودند تا برجام به آن ها آرامش، توسعه، گفت وگو و روابط خارجی گسترده با همه کشورها بدهد. در آن سوی میز نیز، مذاکره کنندگان خود را فاتح یک قرارداد جمعی می دیدند که توانسته بودند خطر اتمی شدن یک کشور سرکش را برطرف نمایند. باراک اوباما بلافاصله پس از اعلام توافق در وین، در نطقی تلویزیونی نتایج را ستود.

او گفت: امروز با مذاکره منطقی و قدرتمندانه جلوی گسترش سلاح هسته ای را در خاورمیانه گرفتیم. این توافق تمام راه های رسیدن احتمالی ایران به سلاح اتمی را بسته است. او باز هم تأکید کرد که بدون این توافق خاورمیانه با خطر یک جنگ جدید روبرو می شد .

سال ها طول کشید که همه به نقطه ناامیدی برسند و چکانده شدن مکانیسم ماشه، تیر خلاصی به همه آرزوها بود. اما بعد از برجام چه خواهد شد؟ آیا جهان بر همان محور خواهد بود؟

مطمئنا مهم ترین پیامد این داستان، مربوط به ایران است. کشوری که بیش از 40 سال انواع تحریم ها را تجربه کرده، جنگ 8ساله و 12 روزه را در یک دوره 50 ساله، مشاهده نموده، با مشکلات عدیده ای همچون کم آبی، آلودگی هوا، تورم، بیکاری و… دست و پنجه نرم کرده و اقتصاد لرزانش منتظر شروع اسنپ بک است. در همین چند روزه شاهد بوده ایم که قیمت ارز به نوسان افتاده و بازار بورس باز هم قرمز شده است. اما مساله اصلی ما این است که آیا باید با امریکا مذاکره بشود یا خیر؟ اروپا حق استفاده از مکانیسم ماشه را دارد یا خیر؟ آژانس اتمی در حال جاسوسی علیه ما هست یا خیر؟

از سوی دیگر، در غرب نیز خبری نیست. زیرا آن ها نیز می دانند از بین رفتن برجام یعنی بی اعتبار شدن مدت ها مذاکره و چانه زدن برای یک قرارداد بین المللی، بی اعتماد شدن قول و قرارها و تعهدهای قدرت هایی که هژمونی نظم جهانی را به عهده دارند و اکنون می دانند که دیگر نمی توان به توافقات دوجانبه و چندجانبه که امضای بزرگان جهان را دارد، دل خوش کرد و هر زمان ممکن است با خروج یک قدرت از آن، بی اعتبار گردد.

یادی کنیم از سخن سرگیی لاوروف وزیر خارجه روسیه در زمان امضای قرار داد برجام که بیان داشته بود: باراک اوباما در سال 2009 گفته بود که اگر برنامه هسته ای ایران با موفقیت حل و فصل شود، برنامه استقرار سپر موشکی در اروپا لغو خواهد شد و افزود که ما این موضوع را به همکاران امریکایی خود یادآور شدیم. اکنون روسیه در جنگ با اوکراین و اروپا به سر می برد! یعنی برجام قرار بود جلوی این جنگ را هم بگیرد!؟

امروز تا پایان برجام چند روزی بیشتر نمانده است. خوب است به جهان پیرامونمان نگاهی بکنیم. امریکا در یک جنگ تجاری با جهان، خود را تنهاتر از همیشه کرده است. واشنگتن در روبه روی پکن قرار گرفته و دو غول اقتصادی در حال زورآزمایی هستند. اروپایی ها به شدت درگیر جنگ اوکراین و تجاوز هر روزه روسیه به آسمان کشورهای عضو اتحادیه اروپا و ناتو می باشند و ترس از خرس روسی بر آن ها مستولی شده است.

خاورمیانه با حملات بی وقفه اسراییل به سایر کشورها، ناامن و آشوب زده است. غزه همچون داغی ننگین و سوزان بر پیشانی منطقه و جهان، اشک انسان های آزاده را جاری کرده و قتل عام انسان های بی گناه جاری است و… در این شرایط برجام می توانست یک پیام زیبا باشد برای آنکه بیایید گرد میز مذاکره بنشینیم و مشکلات را با گفت وگو حل کنیم.

برجام فقط موضوع انرژی هسته ای یا امنیت ایران نبود بلکه راهکاری برای حل مشکلات گره خورده جهان بود. تجربه برجام به عنوان مدل مذاکره احتمالا در تاریخ باقی می ماند، اما تکرارش دشوار است چون اعتماد جهانیان آسیب جدی دیده است. از نگاه آینده پژوهی، دنیا پس از برجام بیشتر به سمت چندقطبی شدن، معامله های موردی و کوتاه مدت و اتحادهای موقت و احتمالا ناپایدار حرکت می کند تا توافقات بزرگ و پایدار.