علی نعیمی در ایران نوشت: محمود کلاری نامی است که در تاریخ سینمای ایران با مفهوم تصویر گره خورده است. او طی چهار دهه فعالیت به عنوان فیلمبردار، برخی از مهم ترین و ماندگارترین لحظات سینمای ایران را ثبت کرده است؛ از همکاری با علی حاتمی و داریوش مهرجویی تا تجربه مشترک با اصغر فرهادی در جدایی نادر از سیمین که افتخارات جهانی برای او و سینمای ایران به همراه آورد.

کلاری تنها ایرانی است که موفق به کسب قورباغه نقره ای و نامزدی قورباغه طلایی جشنواره معتبر کمرایمیج شده است؛ افتخاری که جایگاه او را در میان فیلمبرداران جهانی تثبیت می کند.

اما حضور دوباره او در مقام کارگردان با فیلم سومین ساخته بلندش بیش از هر چیز نشان می دهد که تفاوت میان چشم یک فیلمبردار و ذهن یک روایتگر سینمایی تا چه اندازه می تواند سرنوشت یک فیلم را تعیین کند.

فیلم آدم فروش به لحاظ بصری بی تردید یکی از شاخص ترین آثار سال های اخیر است. کلاری با تکیه بر مهارت کم نظیرش در نورپردازی و رنگ آمیزی قاب ها، فضایی گرم، نوستالژیک و شاعرانه خلق کرده است. استفاده از نور زرد به عنوان نشانه ای از خاطرات دور، رنگ های اشباع شده و ترکیب بندی های پرجزییات، جهانی می سازند که یادآور آلبوم های قدیمی خانوادگی است.

تماشای فیلم از این منظر لذت بخش است؛ هر قاب به تنهایی می تواند به عنوان عکسی مستقل روی دیوار نشسته و مخاطب را مجذوب کند. همین ویژگی باعث می شود آدم فروش در سطح زیبایی شناسی تصویری، یک کلاس درس برای دانشجویان و علاقه مندان فیلمبرداری باشد. با این حال، پرسش اساسی این است که آیا این زیبایی در خدمت روایت قرار گرفته یا تنها به عنوان نمایش مهارت های بصری کارگردان باقی مانده است؟

مشکل اصلی فیلم از فیلمنامه آغاز می شود؛ روایتی ساده و خطی درباره سرقت طلا و پیامدهای آن که می توانست بستری برای تعلیق و کشمکش های عمیق انسانی باشد، اما در عمل به دلیل فقدان پیچیدگی دراماتیک، کشش چندانی ایجاد نمی کند. اتفاق اصلی داستان در نیمه فیلم رخ می دهد؛ تا پیش از آن روایت با نریشن و صحنه های شاعرانه پیش می رود و ریتمی کند و یکنواخت دارد.

شخصیت ها نیز در این میان عمق و تحول لازم را پیدا نمی کنند. قهرمان فیلم در پایان به طور ناگهانی و تنها با یک نریشن منفور می شود، بدون آنکه این تغییر به لحاظ منطقی برای مخاطب باورپذیر باشد. دیگر شخصیت ها نیز بیش از آنکه کنش مند و زنده باشند، در حد تیپ باقی می مانند. همین کاستی ها سبب می شود که آدم فروش در بُعد داستانی، اثری کم رمق جلوه کند.

کلاری با انتخاب سال 1332 و کودتای 28 مرداد، عملاً یکی از مهم ترین بزنگاه های تاریخ معاصر ایران را به عنوان پس زمینه برگزیده است. اما برخلاف انتظار، این بستر تاریخی نه در پیشبرد روایت نقشی جدی دارد و نه در شخصیت پردازی. اشاره ها به وقایع کودتا در حد چند اعلامیه و صحنه های خیابانی باقی می مانند و هیچ تأثیر بنیادینی بر سرنوشت کاراکترها نمی گذارند.

نتیجه این است که پیوند میان امر شخصی (خاطرات کودکی) و امر تاریخی (کودتا) هرگز برقرار نمی شود و فیلم بیشتر به یادداشت شخصی فیلمساز بر گذشته اش شباهت پیدا می کند. این همان نقطه ای است که فیلم در قیاس با آثار بزرگ سینمای حافظه و نوستالژی مانند آثار تارکوفسکی فاصله ای آشکار می گیرد.

فیلم از حضور چند بازیگر شناخته شده بهره می برد. بازی ها در سطحی استاندارد و کنترل شده اند، اما محدودیت فیلمنامه اجازه بروز و عمق چندانی به آن ها نمی دهد. برخی حضورهای کوتاه از جمله مهران مدیری بیش از آنکه نقشی در ساختار روایت داشته باشند، کارکردی تبلیغاتی برای جلب مخاطب دارند. همین امر باعث می شود که حتی توان بازیگران نیز نتواند ضعف های ساختاری فیلمنامه را جبران کند.

کندی ریتم فیلم از همان ابتدا به چشم می آید. تماشاگر با نریشن آغازین انتظار وقوع حادثه ای مهم را دارد، اما این اتفاق با تأخیری طولانی رخ می دهد. در نتیجه، فیلمی که باید در 100 دقیقه تعلیق و کشمکش ایجاد کند، بیشتر شبیه به مجموعه ای از قاب های زیبا و یادداشت های شخصی است که در کنار هم قرار گرفته اند.

این نوع روایت برای بخشی از مخاطبان شاید شاعرانه و دلنشین باشد، اما برای بخش عمده ای دیگر خسته کننده و بی کشش جلوه می کند. آدم فروش فیلمی است شخصی، نوستالژیک و پر از تصاویر چشم نواز؛ اثری که ارزش های بصری اش غیرقابل انکار است. اما سینما تنها تصویر نیست. روایت، شخصیت پردازی، کشمکش دراماتیک و پیوند میان امر فردی و امر جمعی نیز اجزای حیاتی سینما هستند؛ عناصری که در این فیلم به صورت جدی غایب اند.

کلاری در سومین تجربه کارگردانی اش بیش از هر چیز به عنوان فیلمبرداری چیره دست خود را نشان داده است نه کارگردانی روایتگر. آدم فروش بیش از آنکه در خاطر بماند، به عنوان یک یادداشت تصویری شخصی باقی می ماند؛ یادداشتی که با همه زیبایی اش نمی تواند قصه ای قدرتمند و درگیرکننده برای تماشاگر بسازد.

در یک جمله: آدم فروش تابلویی چشم نواز از خاطرات شخصی محمود کلاری است؛ اما در غیاب روایت و درام، این تابلو بیشتر برای دیدن قاب ها ارزش دارد تا برای تجربه یک قصه سینمایی.